پایان جنگ سایه‏‌ها

برای نزدیک به ۴۶ سال و از انقلاب ۱۳۵۷ و قطع ارتباط دیپلماتیک ایران با اسرائیل، تحویل سفارت این رژیم به یاسر عرفات و تشکیلات خودگردان فلسطین و آغاز سردادن شعار آزادسازی قدس، جهان و خاورمیانه به جنگ لفظی، نیابتی و به‌صورت کلی جنگ سایه میان تهران و تل‌آویو عادت کرده است.  

تهران در یکی از نخستین راهبردهای خود پس از انقلاب، تاسیس گروه‌های جدید مانند حزب‌الله لبنان را که به‌صورت مستقیم توسط انقلابیون ایرانی تشکیل و سازماندهی شد و جهاد اسلامی فلسطین، به‌صورت غیرمستقیم که به تبعیت از الگوی انقلاب در ایران شکل گرفت و همچنین حمایت از گروه‌های پیشین که جنگ با اسرائیل را در دستور کار خود داشتند، دنبال کرد.

با توجه به همین راهبرد انقلابیون در تهران نیز نخستین مهمان خارجی حکومت تازه و انقلابی کسی جز یاسر عرفات، رهبر تشکیلات خودگردان فلسطین نبود که با استقبال مقامات عالیرتبه وارد فرودگاه مهرآباد شد و به دیدار بنیانگذار انقلاب رفت. هرچند در سال‌های بعد رابطه ایران با شخص عرفات و تشکیلات خودگردان رو به سردی رفت اما تهران همچنان به‌عنوان کشور حاضر در صف نخست حمایت از آنچه آرمان فلسطین عنوان می‌شد، حضور داشت و حمایت مادی و معنوی خود را از گروه‌هایی همچون حماس و جهاد اسلامی آغاز و تداوم بخشید.

این گروه‌های فلسطینی و لبنانی همراه با حکومت اسدها در سوریه، از همان سال‌ها در محوری که با نام «محور مقاومت» شناخته می‌شود، به‌عنوان دیوار حائلی میان ایران و اسرائیل قرار گرفتند. حضور نیروهای قدس سپاه پاسداران با عنوان مستشاران نظامی در حمایت از حکومت بشار اسد از مارس ۲۰۱۱ در جریان جنگ داخلی در این کشور نیز هرچند با نام «دفاع از حرم» آغاز شد اما در باطن، حمایت از بخش مهم و لجستیک محور مقاومت مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران بود و حال نیز شاهد هستیم که اسرائیل، مقامات بلندپایه سپاه پاسداران را نیز در همین بخش مهم محور مقاومت هدف قرار می‌دهد.

آغاز جنگ سایه

نخستین رویارویی نیروهای آموزش‌دیده انقلابیون ایران که بعدها با نام نیروهای نیابتی یا محور مقاومت نامیده شدند را شاید بتوان در عملیات استشهادی احمد قصیر جست‌وجو کرد که امروز نیز نامش بر روی یکی از خیابان‌های تهران قرار دارد. این جوان ۱۷ساله لبنانی در روز ۲۰ آبان ۱۳۶۱، با خودروی خود که پر از مواد منفجره بود، به یکی از ساختمان‌های نظامی ارتش اسرائیل در شهر صور حمله انتحاری کرد که در جریان آن  ۷۱ افسر و سرباز اسرائیلی و مأمور شاباک کشته و ۲۷ اسرائیلی دیگر مجروح شدند.  

اسرائیل همچنین ایران را متهم می‌کند که انفجار ۲۷ تیر ۱۳۷۳ در مرکز همکاری‌های اسرائیل و آرژانتین (Asociacion Mutual Israellita Argentina) وابسته به کمیته‌ی یهودیان آمریکا با نام اختصاری آمیا (AMIA) در شهر بوینس آیرس که در جریان آن ۸۵ نفر از شهروندان یهودی‌تبار آرژانتینی، جان خود را از دست دادند و بیش از دویست نفر (و به یک نقل‌قول دیگر، سیصد نفر) زخمی شدند، توسط نیروهای نیابتی تهران، یعنی حزب‌الله لبنان صورت گرفته است؛ هرچند ایران هیچ‌گاه این اتهام را نپذیرفت و این پرونده نیز ابعاد مشکوک و پیچیده‌ای به خود گرفت. در ابتدای امر، «خوان خوزه گالئانو»، قاضی فدرال آرژانتینی بی‌آنکه سندی ارائه کند، قرار بازداشت چهار نفر از کارگزاران و دیپلمات‌های سابق جمهوری اسلامی ایران را صادر و در مرحله‌ بعد، با صدور احکام بین‌المللی برای هشت دیپلمات ایرانی، ابعاد جهانی پیدا کرد اما در نهایت شورایعالی قضایی آرژانتین در سوم آگوست ۲۰۰۵ (اول مرداد ۱۳۸۴) حکم به عزل قاضی گالئانو از منصب قضاوت داد. در نهایت در سال ۱۳۹۶ و در جریان دیدار وزرای امور خارجه‌ جمهوری اسلامی ایران و آرژانتین، که در محل سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، توافق شد که مذاکرات نمایندگان حقوقی دو طرف تا حصول مکانیسمی مشترک برای رسیدگی به موارد اختلافی میان دو کشور درباره‌ پرونده‌ آمیا، که در تعارض با نظام‌های حقوقی ایران و آرژانتین نباشد، ادامه یابد.

در بیش از ۴۰ سال گذشته نیز حمایت مادی و لجستیکی ایران از گروه‌هایی همچون حزب‌الله، حماس و جهاد اسلامی که اساس تشکیل و نخستین هدف‌شان رویارویی با اسرائیل است را نیز، تل‌آویو جنگ مستمر تهران علیه خود ارزیابی می‌کند.    

اسرائیل در حالی ایران را متهم به استفاده از نیروهای نیابتی می‌کند که خود نیز عملاً استفاده از مزدور را در مبارزه با جمهوری اسلامی ایران در دستور کار قرار داده است و با استفاده از ایرانی‌ها یا افرادی با تابعیت‌های اروپایی، پروژه‌های ترور، خرابکاری و جاسوسی خود را در ایران پیش می‌برد. ترور دانشمندان هسته‌ای، خرابکاری در سایت‌های هسته‌ای شامل انفجار و ورود ویروس و همچنین دزدی اسناد محرمانه از جمله اقدامات تل‌آویو علیه تهران در سال‌های اخیر است.

در سال‌های پس از شهادت سردار سلیمانی، حملات مخفیانه و ضدحمله‌ میان تهران و تل‌آویو تداوم و افزایش یافت؛ اسرائیل در نوامبر ۲۰۲۱، محسن فخری‌زاده، دانشمند ارشد هسته‌ای ایران و در مه ۲۰۲۲ سرهنگ صیاد خدایی، فرمانده سپاه پاسداران را به شهادت رساند. اسرائیل همچنین بارها با نقض حریم هوایی سوریه، مواضع نیروهای مستشاری ایران را در این کشور مورد هدف قرار داده و تعداد بالایی از نیروهای ایرانی حاضر در این کشور را به شهادت رسانده است.

بی‌سابقه‌ترین رویارویی محور مقاومت

هرچند در همان روزهای نخست پس از عملیات طوفان‌الاقصی و متعاقب آن آغاز جنگ در غزه که حال بیش از ۶ ماه از آن می‌گذرد، مشخص شد که تهران نه‌تنها در برنامه‌ریزی حماس برای این تصمیم نقشی نداشته بلکه از آن اطلاع نیز نداشته است اما اسرائیل نخست با بیان اینکه این گروه فلسطینی و متحد دیگرش جهاد اسلامی نیروهای تحت حمایت ایران هستند، به تهران تاخت و سپس با آغاز حضور حزب‌الله لبنان در صحنه نبرد که رفته‌رفته ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت و همچنین گروه‌های مقاومت عراقی و حوثی‌های یمن، ایران را با عنوان طرف مقابل خود و صحنه‌گردان اقدامات علیه خود معرفی کرد.

حزب‌الله لبنان به‌عنوان مهمترین نیروی مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران که نقطه تفاوتش با سایر گروه‌های شبه‌نظامی همچون گروه‌های فلسطینی و عراقی این است که در ساختار حکومت لبنان قرار داشته و همچنین حرفه‌ای‌ترین نیروها و تجهیزات را در اختیار دارد، از روزهای ابتدایی پس از آغاز جنگ در غزه، با انجام عملیات‌های محدود، بخشی از ارتش اسرائیل در شمال فلسطین اشغالی را با خود درگیر کرد و رفته‌رفته نیز با گسترش کمیت و کیفیت عملیات‌های خود باعث فرار شهرک‌نشینان اسرائیلی از شمال و همچنین ایجاد ضربات سنگین به نیروهای مسلح رژیم صهیونیستی شد. انصارالله یمن نیز پس از حزب‌‌الله و به تبعیت از این گروه با حمله به کشتی‌های اسرائیلی و مرتبط با آن، حتی با پرچم سایر کشورها، تلاش کرد تا اقتصاد این رژیم را تحت تاثیر قرار دهد؛ هرچند با عملیات مشترک آمریکا و انگلیس به این گروه به بهانه بازگرداندن امنیت به حمل و نقل دریایی، حجم اقدامات حوثی‌ها به شدت کاهش یافته است. در این مسیر، مقاومت اسلامی عراق نیز هرچند بیشترین اقدامات خود را با عنوان مقابله با حامی اصلی اسرائیل، متوجه نیروهای آمریکایی در منطقه کرده بود اما در چند عملیات مواضع اسرائیل همچون فرودگاه حیفا و بندر ایلات در فلسطین اشغالی را با پهپاد هدف قرار داد.

با همین راهبرد نیز مقامات اسرائیلی از همان ابتدا تهدید ایران به انتقام را در دستور کار خود قرار داده و برای مثال نیر برکات، وزیر اقتصاد اسرائیل، در روز پایانی مهرماه در گفت‌وگویی اختصاصی با روزنامه دیلی میل بریتانیا گفت: «برنامه ایران این است که از تمام جبهه‌ها به اسرائیل حمله کند. اگر ما متوجه شویم که آنها قصد هدف قرار دادن اسرائیل را دارند، فقط کسانی را که در جبهه هستند هدف قرار نخواهیم داد، ما به دنبال رأس فتنه خواهیم رفت که ایران است.» این وزیر کابینه نتانیاهو افزود: «ما به آنها می‌گوییم نگاه کنید که چه اتفاقی در غزه در حال رخ دادن است، با شما همین کار را خواهند کرد، اگر به ما حمله کنید. ما در نظر داریم شما را از روی نقشه زمین پاک کنیم.» بنیامین نتانیاهو نیز بارها در سخنان خود ایران را تهدید و تاکید کرد که «ما همیشه و در هر مکان و زمان علیه ایران اقدام می‌کنیم».

آغاز مرحله جدید

مرحله جدید رویارویی ایران و اسرائیل پس از ۷ اکتبر، در دسامبر ۲۰۲۳ رقم خورد و رژیم صهیونیستی با بمباران ساختمانی در محله زینبیه دمشق با شلیک ۳ موشک از آسمان جولان اشغالی، سیدرضی موسوی یکی از فرماندهان ارشد نیروی قدس سپاه را به شهادت رساند؛ هرچند اسرائیل با اتخاذ مواضع مرسوم خود از اظهارنظر مستقیم در مورد اینکه آیا پشت این ترور قرار داشت یا خیر، خودداری کرد.

سیدرضی موسوی، از سرداران نیروی قدس سپاه پاسداران و مسئول «پشتیبانی از جبهه مقاومت» بود و از باسابقه‌ترین نظامیان ایرانی حاضر در سوریه بود. براساس اعلام رئیس ستاد پشتیبانی از جبهه مقاومت، این حمله تروریستی سومین تلاش رژیم صهیونیستی برای به شهادت رساندن سردار موسوی بود که یکی از این حملات در دو سال گذشته و تلاش اول در سال‌ها قبل صورت گرفته بود.

این حمله به دمشق، چند روز پس از انفجاری در حومه بیروت در لبنان رخ داد که در آن صالح‌العاروری، یکی از رهبران ارشد حماس، به همراه دو فرمانده شاخه نظامی آن یعنی عزالدین قسام شهید شدند. این انفجار اولین ترور یک مقام ارشد حماس در خارج از کرانه باختری و غزه در سال‌های اخیر بود.  العاروری ارشدترین شخصیت حماس بود که از زمانی که اسرائیل قول داد این سازمان را پس از ۷ اکتبر نابود کند، ترور شد.

در ماه ژانویه نیز منابع خبری از شهادت یک فرمانده مهم میدانی حزب‌الله در حملات اسرائیل به جنوب لبنان، خبر دادند. در ساعات اولیه نیز مشخص شد هدف ترور، وسام‌الطویل از فرماندهان ارشد لشکر رضوان حزب‌الله بوده است.

همچنین در ماه فوریه، رسانه‌های خبری دولتی سوریه گفتند که اسرائیل پشت حمله هوایی به یک ساختمان مسکونی در دمشق است که در آن دو نفر کشته شده‌اند. ارتش اسرائیل از اظهارنظر در مورد این حمله خودداری کرد.

در مارس ۲۰۲۴، فضای متشنج، حمله هواپیمای بدون سرنشین رژیم صهیونیستی به یک خودرو در جنوب لبنان منجر به کشته شدن حداقل یک نفر شد. ارتش اسرائیل اعلام کرد که معاون فرمانده یگان موشکی حزب‌الله را کشته است. حزب‌الله مرگ مردی به نام علی عبدالحسن نعیم را تایید کرد، اما جزئیات بیشتری ارائه نکرد.

در همین ماه،  اسرائیل بار دیگر با بمباران موضعی در بانیاس سوریه، رضا زارعی یکی دیگر از نیروهای ایرانی را به شهادت رساند. این سرهنگ سپاه از مستشاران نظامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که به همراه ۲ تن از نیروهای حزب‌الله در حمله جنگنده‌‌های اسرائیلی به شهادت رسید.

در روند افزایش سطح تنش در خاورمیانه و همچنین بالا رفتن فشار بر دولت افراطی بنیامین نتانیاهو از سمت نیروهای سیاسی داخلی و مردم از یک سو و حامیان این رژیم در غرب از سوی دیگر، رخدادی را در روز دوشنبه، یک آوریل رقم زد که به باور بسیاری از تحلیلگران، جنگ میان تهران و تل‌آویو را وارد مرحله تازه و خطرناکی کرده است و شاید مقدمه‌ای برای پایان جنگ سایه و رویارویی مستقیم جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی باشد. حمله روز دوشنبه، آخرین نمونه از کارزار گسترده‌تر اسرائیل برای هدف قرار دادن فرماندهان ارشد ایرانی و همچنین رهبران گروه‌های شبه‌نظامی نیابتی ایران، از جمله حزب‌الله لبنان و حماس است که در جریان آن سرداران سپاه محمدرضا زاهدی، محمدهادی حاجی‌رحیمی به همراه ۵ نیروی ایرانی دیگر به شهادت رسیدند. هرچند اسرائیل تاکنون تنها در خاک سوریه نیروهای ایرانی را مورد هدف قرار داده است اما وجه تمایز این حمله با موردی که منجر به شهادت سردار سیدرضی موسوی شد، این است که این رژیم صهیونیستی این بار کنسولگری ایران در دمشق که ساختمانی در مجاورت سفارت است را با جنگنده‌های اف ۳۵ و ۶ موشک مورد حمله قرار داده است که نه‌تنها نقض صریح کنوانسیون‌های بین‌المللی در خصوص مصونیت اماکن دیپلماتیک است بلکه نخستین مورد از این نوع تهاجم از سوی رژیم صهیونیستی است. نکته قابل توجه دیگر در این ترور این است که فرد هدف ترور اسرائیل، مرد شماره ۳ نیروی قدس سپاه پاسداران است که پس از فرمانده این نیرو، سردار قاسم سلیمانی، مهمترین فردی است که در سال‌های اخیر به شهادت رسیده است.

محمدرضا زاهدی از فرماندهان ارشد نیروی قدس سپاه، در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ به‌عنوان فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران فعالیت می‌کرد.  از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۵ با حفظ سمت فرمانده قرارگاه ثارالله نیز بود و از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ نیز معاونت عملیات سپاه پاسداران را برعهده داشت. زاهدی در سال ۱۳۵۹ به سپاه پاسداران پیوست و در طول جنگ ایران و عراق از فرماند‌هان میانی سپاه بود و فرماندهی تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم را از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۵ برعهده داشت. وی در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۰ فرمانده لشکر ۱۴ امام‌حسین(ع) بود. او در سال ۱۳۸۴ برای مدت کوتاهی فرماندهی نیروی هوایی سپاه پاسداران را برعهده داشت. وی از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۵ در نیروی قدس فعالیت می‌کرد و فرمانده سپاه سوریه و لبنان بود.

تغییر راهبرد، تغییر راهبرد به همراه دارد؟

ایران از ابتدای جنگ در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، تلاش کرده است تا ضمن تداوم موضع خود در قبال مقاومت فلسطین، با فلسطینی خواندن تحول جدید، فاصله خود را با تنش روزافزون در منطقه حفظ کند. از سخنرانی رهبر انقلاب در سومین روز از آغاز جنگ مبنی بر اینکه «حامیان رژیم و بعضی از افرادِ خودِ رژیمِ غاصب، یاوه‌گویی‌هایی در این دو سه روز کرده‌اند و ادامه دارد، از جمله اینکه ایران اسلامی را پشت این حرکت معرّفی می‌کنند؛ اشتباه می‌کنند. البتّه ما از فلسطین دفاع می‌کنیم، ما از مبارزات دفاع می‌کنیم، ما پیشانی و بازوی طرّاحان مدبّر و هوشمند و جوانان شجاع فلسطینی را می‌بوسیم، ما به آنها افتخار می‌کنیم؛ این هست، امّا آنهایی که می‌گویند «کار فلسطینی‌ها ناشی از غیرفلسطینی‌ها است» ملّت فلسطین را نشناخته‌اند، ملّت فلسطین را دست‌کم گرفته‌اند» تا مواضع ایستگاه دیپلماسی و اخباری که مدعی هستند ایران از نیروهای نیابتی خود خواسته است تا مواضع آمریکا در منطقه را هدف قرار ندهند، همه مؤید این واقعیت است که تهران نمی‌خواهد دایره جنگ چه به‌صورت مساحت و چه حجم افزایش داشته باشد و مهمتر از همه، منافع جمهوری اسلامی ایران باید از هر اقدامی مصون باشد. همین موضوع نیز موجب شده است تا ایران ضمن تاکید بر اینکه «بی‌تردید رژیم غاصب و متوحش صهیونیستی تاوان این جنایت را خواهد پرداخت» از هرگونه اقدام مستقیم علیه این رژیم اجتناب کند. اقدام جدید اسرائیل اما به نوعی می‌تواند تغییر راهبرد این رژیم در قبال ایران تلقی شود اما می‌تواند راهبرد تهران را نیز دستخوش تغییری محسوس کند.

یکی از نخستین نشانه‌های این تغییر راهبرد می‌تواند در پیام مهم رهبر انقلاب پس از ترور سردار زاهدی نهفته باشد. آیت‌الله خامنه‌ای در بخش پایانی این پیام که روز سه‌شنبه صادر شد، با بیان اینکه «رژیم خبیث به دست دلاورمردان ما مجازات خواهد شد. آنها را از این جنایت و امثال آن پشیمان خواهیم کرد به حول و قوه‌ی الهی»، این تحلیل را ایجاد خواهد کرد که پاسخ اقدام روز دوشنبه اسرائیل، با واکنش مستقیم ایران و نه از سوی نیروهای محور مقاومت صورت خواهد گرفت.