جنایت علیه معصومیت

در بیست‌وهشتمین ماه از تجاوز روسیه به قلمرو سرزمینی اوکراین، و در روزی که تیتر بسیاری از رسانه‌های داخل کشور به «آجیل خوردنِ پوتین در اجلاس شانگهای» اختصاص یافته بود، ارتش روسیه با حمله موشکی به بیمارستان اوکمادت (Okhmatdyt) در مرکز پایتخت اوکراین نقطه عطفی در تاریخ این مخاصمه مسلحانه بین‌المللی رقم زد.

به گزارش آسوشیتدپرس، صبح روز دوشنبه هشتم جولای، یک فروند موشک کروز Kh-101 روسی با اصابت به ساختمان بیمارستان از 44 نفر جان گرفت. همچنین، ایندیپندنتِ کی‌یف اعلام نمود که این مرکز درمانی هنگام حمله میزبان 1000 نفر کادر درمان و 670 کودک بوده است. گفته می‌شود سابقه تأسیس و فعالیت این بیمارستان به 1894 میلادی بازگشته و این مرکز علمی با 10000 عمل جراحی سالانه بزرگترین بیمارستان تخصصی اطفال در این کشور محسوب می‌شود. در مورد شمار مجروحان، گزارش‌ها ضد و نقیض است اما همه آنها تعداد آسیب‌دیدگان را بیش از 100 نفر عنوان می‌کنند.

البته روسیه مدعی است به اماکن غیرنظامی حمله نمی‌کند و این حادثه نتیجه اشتباه پدافند هوایی اوکراین بوده. اما در مورد این ادعا تاکنون مدرکی از سوی روسیه ارائه نشده. این انکار در حالی صورت می‌پذیرد که سازمان جهانی سلامت، ذیل گزارش 4 آوریل 2024 خود، وقوع 1682 حمله مسلحانه علیه نظام درمانی اوکراین از فوریه 2022 بدین سو، و مرگ 128 نفر و جراحت 288 نفر دیگر از اعضای کادر درمان در نتیجه آنها را تأیید نموده. این اقدام روسیه که با حمله موشکی صدام به بیمارستان کودکان بهرامی در تهران به تاریخ 17 فروردین 1367 قابل مقایسه است از منظر حقوق بین‌الملل بشردوستانه محل بررسی است.

حقوق بین‌الملل بشردوستانه به مجموعه قواعد و مقرراتی اطلاق می‌شود که آثار یک مخاصمه مسلحانه را تحدید می‌کنند. در حقوق بین‌الملل بشردوستانه، الگوی صحیح رفتار با اسرای جنگی، شیوه‌های حمایت از اشخاص غیرنظامی در سرزمینِ تحت اِشغال، الزامات رفتار با بیماران و مجروحان و شیوه‌های ممنوعه نبرد مطمح‌نظر قرار می‌گیرند. توسعه این شاخه از حقوق بین‌الملل نتیجه ابتکار و تلاش‌های هانری دونان (Henry Dunant) بازرگان سوئیسی است که تحت تأثیر فجایع انسانی نبرد سولفورینو (میان فرانسه، ایتالیا و اتریش) قرار گرفته بود. از اعلامیه 1868 سن‌پترزبورگ که استفاده از پرتاب‌شونده‌های انفجاری و آتش افروزِ نامتعارف در نبرد را ممنوع اعلام نمود به‌عنوان نخستین سند بین‌المللی در این حوزه نام برده می‌شود. از آن زمان تاکنون حدود پنجاه سند بین‌المللی دیگر نیز موازین مرتبط با حقوق بنیادین انسان در جنگ را تنظیم و تنسیق نموده‌اند که کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو 1949 و دو پروتکل الحاقی 1977 در زمره مهمترین آنها محسوب می‌شوند.

از منظر دکترین، بیماران و مجروحان در زمان جنگ از حق احترام (قرار نگرفتن در معرض حمله، قتل یا سوءرفتار)، حق حمایت (در مقابل آسیب از ناحیه طرف ثالث)، حق امدادرسانی و حق درمانِ بدون تبعیض برخوردارند. مطابق ماده 18 کنوانسیون چهارم ژنو 1949 ـ که به حمایت از اشخاص غیرنظامی در زمان جنگ اختصاص یافته ـ بیمارستان‌های غیرنظامی در هیچ شرایطی هدف نظامی مشروع محسوب نشده و همه طرفین جنگ الزام دارند (Shall) همواره از حمله به آنها خودداری کنند.

گفتنی است این قاعده توسط کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و در پرتو رویه دولت‌ها در ذیل حقوق بین‌الملل عرفی نیز قرار گرفته. لذا هدف قرار دادنِ بیمارستان اطفال نقض آشکار حقوق بین‌الملل بشردوستانه از جانب روسیه محسوب می‌شود. در عین حال، بندهای 1 و 4 از ماده 38 کنوانسیون حقوق کودک (1989) نیز دولت‌های عضو را متعهد ساخته که حقوق بین‌الملل بشردوستانه مربوط به کودکان را در جریان مخاصمات مسلحانه رعایت کنند. لذا دولت روسیه به‌عنوان عضو این کنوانسیون با پرتاب موشک به سمت بیمارستان اوکمادت مرتکب نقض آشکار تعهد بین‌المللی نسبت به این کنوانسیون نیز شده است.

منصرف از تحلیل حقوقی، واکنش نشان ندادنِ دستگاه دیپلماسی کشور ـ حداقل تا لحظه نگارش این سطور ـ نسبت به این جنایتِ هولناک محل تعجب است. امید آن می‌رود سخنگوی محترم وزارت امور خارجه که پیش از این بارها مخالفت خود را نسبت به این جنگ ابراز، و از درد و رنج مردم اوکراین اظهار تأسف نموده، به این نقض فاحش حقوق بین‌الملل بشردوستانه نیز واکنش نشان دهد.