اروپا و چالش کشورهای ثالث در تحریم روسیه

اتحادیه اروپا با کمک تحریم‌ها موفق شده است صادرات خود را به روسیه به پایین‌ترین سطح در تاریخ برساند و عرضه برخی از اجزای کلیدی در حوزه صنعت را به‌طور کامل متوقف کند. با این حال، این تنها بخشی از ماجرا است. برخی کشورها مانند ترکیه، امارات متحده عربی و ارمنستان به عنوان واسطه‌هایی عمل می‌کنند که از طریق آن‌ها، روسیه همچنان به کالاها و تجهیزات اروپایی دسترسی دارد.

دور زدن تحریم‌ها از طریق کشورهای ثالث مشکل جدیدی نیست. با وجود اینکه جنگ تمام‌عیار در اوکراین بیش از دو سال و نیم است که ادامه دارد، اوکراینی‌ها هنوز قطعات ساخته‌شده در غرب را در موشک‌های کروز روسیه که به شهرهایشان اصابت می‌کند، پیدا می‌کنند. به همین دلیل، سیاست‌گذاران غربی در حال تغییر دادن روش خود در مواجهه با اقدامات روسیه برای دور زدن تحریم‌ها هستند. آن‌ها به جای تلاش برای جلوگیری کامل از صادرات به روسیه، که غیرممکن به نظر می‌رسد، در تلاش هستند تا هزینه‌های دور زدن تحریم‌ها را افزایش دهند.

براساس آمارهای منتشرشده توسط یورواستات (آژانس آمار اتحادیه اروپا)، صادرات این اتحادیه به روسیه در ماه ژوئن ۲/۴ میلیارد یورو (۲/۶۷ میلیارد دلار) بوده است؛ این رقم حدود یک‌سوم میزان صادرات اروپا به روسیه در ژوئن ۲۰۲۱ (پیش از آغاز جنگ) است و کمترین میزان از ژانویه ۲۰۰۳ محسوب می‌شود.

اما آمارهای کشورهای ثالث (که هرگز تحریمی علیه روسیه وضع نکرده‌اند) نشان از افزایش شدید واردات کالاهایی دارد که روسیه پیشتر آن‌ها را مستقیماً از اتحادیه اروپا خریداری می‌کرد. این موضوع حتی بدون در نظر گرفتن آمارهای چین که واردات آن از اتحادیه اروپا آن‌قدر زیاد است که تغییرات مربوط به روسیه در آمارها قابل مشاهده نیست، مطرح می‌شود.

به‌عنوان مثال، صادرات تجهیزات تولید برق از اتحادیه اروپا به روسیه پس از حمله تمام‌عیار به اوکراین به طور مداوم کاهش یافته و در ماه ژوئن تنها ۳۰ هزار یورو ارزش داشته است، درحالی‌که سه سال پیش این میزان ۳۵ میلیون یورو بود. در همین مدت، ترکیه واردات تجهیزات تولید برق از اتحادیه اروپا را ۴۲ درصد افزایش داده و به ۴۸/۶ میلیون یورو رسانده است، درحالی‌که امارات متحده عربی این واردات را بیش از پنج برابر کرده و به ۵۴/۸ میلیون یورو رسانده است. توضیح این رشد براساس تورم یا افزایش تقاضای داخلی دشوار به نظر می‌رسد.

یک دسته مهم دیگر از تجهیزات برای اقتصاد روسیه، قطعات هواپیماهای ساخته‌شده در اتحادیه اروپا است. در ژوئن ۲۰۲۱، روسیه ۱۳ میلیون یورو قطعات هواپیما از اتحادیه اروپا خریداری کرد؛ اما اکنون هیچ‌گونه وارداتی ندارد. در عوض، امارات متحده عربی واردات قطعات هواپیما از اتحادیه اروپا را تقریباً پانزده برابر افزایش داده و به ۲۳/۶ میلیون یورو رسانده است، درحالی‌که ترکیه نیز واردات خود را یک‌سوم افزایش داده و به ۱۲/۷ میلیون یورو رسانده است.

این نوع دور زدن تحریم‌ها گاهی به حدی غیرمعمول می‌رسد که به مضحکه تبدیل می‌شود. پیش از حمله تمام‌عیار به اوکراین، تقاضای کمی برای تجهیزات ناوبری دریایی اتحادیه اروپا در کشورهایی مانند ارمنستان و قرقیزستان که به دریا دسترسی ندارند وجود داشت. اما پس از آغاز جنگ، تقاضای این کشورها به شدت افزایش یافته است. در ژانویه ۲۰۲۴، قرقیزستان تقریباً ۱ میلیون یورو تجهیزات ناوبری دریایی از اتحادیه اروپا وارد کرد، در حالی که واردات ارمنستان در همین بخش به ۶/۵ میلیون یورو رسید.

سیاست‌گذاران اروپایی به مشکلات ناشی از دور زدن تحریم‌ها توسط کشورهای ثالث بی‌توجه نیستند. چهاردهمین بسته تحریمی اتحادیه اروپا، که در پایان ماه ژوئن به تصویب رسید، با هدف محدود کردن صادرات مجدد کالاهای اتحادیه اروپا به روسیه طراحی شد.

اکنون اتحادیه اروپا از صادرکنندگان و شرکت‌های تابعه آن‌ها می‌خواهد که «بهترین تلاش» خود را برای شناسایی خریداران نهایی انجام دهند. این به این معنی است که صادرکنندگان باید قراردادهای فروش کالاهای دومنظوره و فناوری‌های پیشرفته را طوری تنظیم کنند که شامل بند ممنوعیت استفاده در روسیه یا در تولید کالاهای مربوط به بازار روسیه باشد. آن‌ها همچنین باید اقدامات خاصی، از جمله ارزیابی‌های ریسک را برای اطمینان از عدم رسیدن کالاها به روسیه انجام دهند. به عبارت دیگر، مسئولیت جلوگیری از ورود کالاهای تولیدشده در اتحادیه اروپا به روسیه بر دوش شرکت‌های خصوصی گذاشته شده است.