پارادوکس استیضاح/مروری بر گفتههای نمایندگان قبل و بعد از استیضاح عبدالناصر همتی
بررسی اظهارنظر برخی از نمایندگان مجلس در هفتههای اخیر اینطور به نظر می‌رسد که استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر سابق اقتصاد و دارایی نتیجه‌ای جز ناکامی در رسیدن به هدفی که نمایندگان در جلسه استیضاح به آن اشاره کردند، چیزی در بر نداشته است.
بررسی اظهارنظر برخی از نمایندگان مجلس در هفتههای اخیر اینطور به نظر می‌رسد که استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر سابق اقتصاد و دارایی نتیجه‌ای جز ناکامی در رسیدن به هدفی که نمایندگان در جلسه استیضاح به آن اشاره کردند، چیزی در بر نداشته است. نمایندگان ادعا کردند با عزل همتی قیمت ارز کاهش می‌یابد، تورم پایین می‌آید یا ثابت می‌ماند و... اما با گذشت 8 ماه سیر صعودی قیمت ارز ادامه پیدا کرد و اگر آن زمان قیمت دلار در کانال 91، یا 92 هزار تومان بود حالا این ارز در کانال 111 و 112 هزار تومان است؛ که بر اساس سیری که از قبل آن هم وجود داشت؛ بعید است حذف همتی تفاوتی در ادامه رشد قیمت‌ها داشته باشد و درباره نرخ تورم هم اگر نرخ تورم سال گذشته 32/5 درصد اعلام شد؛ تورم 12 ماه منتهی به شهریور 37 درصد اعلام شد.
با این وجود برخی از نمایندگان مجلس هنوز مُصر هستند به استیضاح‌های دیگر و 4 وزیر دیگر را در صف استیضاح قرار داده‌اند. مصاحبه‌های برخی از نمایندگان حاکی از آن است که استیضاح احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی پررنگ‌تر از سایرین است. انگار نمایندگان برای سهولت در استیضاح پیش از آن از طریق رسانه‌ها جامعه را آماده می‌کنند.
درست مانند همتی که پیش از استیضاح در رسانه‌ها (از رسانه ملی گرفته تا رسانه‌های جناح رقیب مسعود پزشکیان) به این موضوع پرداختند و نمایندگان خواستار استیضاح بی‌محابا به همتی تاختند. اینبار قرعه به نام میدری افتاده و غلامرضا نوری‌قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی و فرزانه صادق‌مالواجرد، وزیر راه و شهرسازی و سیدعباس علی‌آبادی، وزیر نیرو در خط استیضاح ایستاده‌اند. حال بر همین اساس به بازخوانی آنچه که در روند استیضاح همتی رخ داد و نظرات و مواضع مطرح شده برای توجیه آن استیضاح میپردازیم.
استیضاح بدون نتیجه
«من واقعاً نمی‌خواستم با مجلس کل‌کل کنم. خیلی‌ها می‌گویند چرا صحبت‌هایت را تمام نکردی. من ۲۰ دقیقه از وقتی که داشتم را جواب ندادم. من که می‌دانستم تصمیم گرفتند من را بیاندازند. چرا بیایم اطلاعات کشور را بدهم؟ چیزهایی بگویم که به عده‌ای بر بخورد.» این بخشی از مصاحبه عبدالناصر همتی، وزیر پیشین امور اقتصاد و دارایی پس از استیضاحش در مجلس است. او معتقد است که خواسته نمایندگان را برآورده نکرده و کارش به استیضاح و پس گرفتن رای اعتماد از او کشیده است.
همتی اعلام کرد که نمایندگان صراحتاً از وی خواسته بودند که پست‌های مدیریتی مختلفی را در اختیار آن‌ها قرار دهد: «طبق قانون وزیر اقتصاد ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ حکم می‌زند. این همه مناطق آزاد داریم، هیئت‌مدیره دارند. همه می‌خواستند یک عضو هیئت‌مدیره بگذارند. عضو هیئت مدیره بانک بگذارند. عوض می‌کردیم، می‌آمدند اعتراض می‌کردند. چه جوابی می‌دادم؟ در مجلس همه این‌ها را اسم می‌بردم؟» البته بعد از آن اعلام کرد که برخی از نمایندگان از او درخواست‌های غیرعرف داشتند.
پای او کمتر از شش ماه پس از شروع وزارتش در وزارت اقتصاد به صحنه استیضاح باز شد. اما حتی این مدت کوتاه هم برای برخی از نمایندگان کافی بود تا نشان دهند ابزار قانونی بدون استراتژی، بیشتر شبیه نمایش است تا نظارت واقعی. مجلس این بار هم تلاش کرد صحنه‌ای برای نمایندگان «پاسخگو» فراهم کند، اما در نهایت، آنچه به یادگار ماند نه استیضاح، که یک نمایش ناکامی و فرصت‌سوزی بود. همتی، با حرکت‌های هالیوودی، از پیچ و خم جلسات استیضاح عبور کرد و نشان داد که نه‌تنها توانایی مجلس برای تحت فشار قرار دادن او کافی نیست، بلکه خود مجلس گاهی قربانی تله‌های سیاسی میشود که شاید از سوی احزاب و جریان‌های خارج از آن دنبال میشود. در نهایت مجلس روز ۱۲ اسفند ۱۴۰۳ به استیضاح همتی اقدام کرد.
این اقدام، اگرچه از منظر حقوقی جزو وظایف نظارتی مجلس است، اما در بطن خود نشانه بحران مدیریت اقتصادی و فشار شدید بر دولت بود. اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با دشواری‌های متعددی همچون تورم بالا، نوسان شدید نرخ ارز، کسری بودجه، بدهی و ناترازی سیستم بانکی، فشار تحریم‌ها و وابستگی به درآمد نفت روبه‌رو بوده است. تمام این موضوعات محیطی نامساعد برای موفقیت وزرای اقتصاد ایجاد کرد. در این میان، همتی در حالی وارد وزارتخانه شد که افکار عمومی امید به بهبود اوضاع داشت. اما به فاصله‌ای نه‌چندان طولانی، موج انتقاد به عملکرد او بالا گرفت و زمینه استیضاح فراهم شد.
شروع طرح استیضاح
استیضاح همتی، وزیر اقتصاد با امضای تعدادی از نمایندگان کلید خورد. آنان با تنظیم متنی شامل فهرستی از اتهامات و درخواست‌ها، تقاضا کردند که موضوع برای بررسی در صحن علنی مجلس مطرح شود. پس از تأیید هیئت‌رئیسه مجلس، موضوع به دستور جلسات صحن افزوده شد. 12 اسفند سال 1403 در جلسه رسمی مجلس محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نطق پیش از دستور را ایراد کرد و پس از آن به رسم قانون، روند استیضاح آغاز شد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور و برخی از وزرا، معاونان و مدیران اقتصادی دولت برای پشتیبانی از دفاع وزیر و پاسخگویی به پرسش‌ها در صحن علنی مجلس حاضر بودند. جلسه استیضاح همتی میدان رقابت کلامی و رسانه‌ای بود. نمایندگان منتقد، در سخنرانی‌های متمرکز و دقیق، تلاش کردند نقاط ضعف عملکرد وزارت اقتصاد را برجسته کنند. از سوی دیگر؛ همتی با دفاعیات مفصل و آماده، سعی در پاسخگویی به این انتقادات داشت.
در نهایت، پس از پایان مباحث، رأی‌گیری پنهانی در صحن مجلس انجام شد و نتیجه استیضاح بر سر میز رأی قرار گرفت. پس از شمارش آراء، از مجموع ۲۷۳ رأی مأخوذه، ۱۸۲ نماینده رأی موافق به استیضاح دادند. ۸۹ رأی مخالف، یک رأی ممتنع و یک رأی باطله نیز ثبت شد. این نتیجه نشان داد که اکثریت نمایندگان مجلس به عملکرد همتی اعتماد ندارند و خواهان تغییر در وزارتخانه اقتصاد و دارایی‌اند. بنابراین رای اعتماد خود را از همتی پس گرفتند تا از منصب وزارت کنار گذاشته شود.
نقدها و اتهامات علیه همتی
نمایندگان استیضاح‌کننده، در بخش نخست جلسه، مجموعه‌ای از انتقادات ساختاری، فنی و نمادین را علیه همتی مطرح کردند. یکی از سوال‌های اساسی این است که آیا مشکلات اقتصادی کشور به یک فرد یا وزارتخانه خاص بازمی‌گردد یا ناشی از ضعف‌های ساختاری عمیق‌تر در نظام اقتصادی و سیاست‌گذاری عمومی است؟ اگر مشکل ساختاری باشد، استیضاح وزیر به تنهایی تغییر چندانی در وضعیت ایجاد نخواهد کرد.
همتی بارها تأکید کرد که شرایط اقتصادی کشور تحت تأثیر تحریم‌ها، کسری بودجه، ناترازی نظام بانکی و فشارهای بیرونی است و او نمی‌تواند به تنهایی معجزه کند. او با بیان اینکه جامعه و مردم از مشکلات آگاه‌اند و او نیز درک عمیقی از این وضعیت دارد، تلاش کرد همذات‌پنداری خود را با مردم نشان دهد. مثلاً گفت: «همه می‌دانند دشواری معیشتی مردم چگونه است.» برخی نمایندگان انتقاد کردند که دفاع همتی بیشتر کلی و عمومی بود و فاقد آمار دقیق، گزارش قابل اتکاء یا شفافیت لازم بود.
در نتیجه، نتوانست به شکاف انتقادی نمایندگان پاسخ قانع‌کننده دهد. اما همتی برخی از موضوعات را مطرح نکرد و دلیل پرهیز از افشای داده‌های محرمانه به منظور حفظ مصالح امنیت ملی، تأکید کرد نمی‌تواند بعضی داده‌ها را بازگو کند چون ممکن است «دشمن‌شاد» شود. این بیان تلاش او برای محافظت از اطلاعات حساس کشور است.
اظهارنظرهای تندروها پیش از استیضاح
نمایندگان مجلس پیش از جلسه استیضاح با مصاحبه در رسانه‌ها زمینه را برای پس‌گیری رای اعتماد از همتی آماده کردند. امیرحسین ثابتی در یکی از اظهارات خود گفت: «دست روی قرآن می‌گذارم که اگر همتی نبود، دلار به ۹۲ هزار تومان نمی‌رسید.»
حسین صمصامی، نماینده تهران (دی 1403) در یکی از سخنرانی‌هایش در مرکز مطالعات پیشرفت عماد اعلام کرد که می‌توان دلار را به 20هزار تومان رساند اما پیش‌زمینه‌هایی که او بر می‌شمرد، تنها در کشورهای توسعه‌یافته و بدون تحریم حاصل میشود. او می‌گوید: «قاچاق کالا نداریم. سیاستگذار انتظارات تورمی را تحریک نمی‌کند که مردم به بازار بریزند و ارز بخرند. فرار سرمایه نداریم. اگر با این فرض‌ها توانستیم این شرایط را ایجاد کنیم نرخ ارز ۲۰ هزار تومان محاسبه میشود.» صمصامی در حالی این فرض‌ها را برمی‌شمارد که همین نحله فکری به دور زدن تحریم‌ها و فروش نفت به قیمتی بسیار نازل به خود می‌بالند.
یکی از نماینده‌های تندرو مجلس (اول اسفند) با انتشار فیلمی از جلسه غیرعلنی مجلس خواستار محاکمه به جای استیضاح همتی شده و گفت: «آقای همتی را استیضاح نکنید محاکمه کنید این تنها راه است اگر می‌خواهید در برابر تاریخ و مردم روسفید باشید آقای همتی را محاکمه کنید این تنها راه است. ما به اسرائیل حمله کردیم و آن‌ها به ما حمله کردند اما نیمه اول ارز ۷ هزار تومان نوسان داشت. در نیمه دوم دولت جدید شروع به کار کرده است آقای همتی روی کار آمد و کُن‌فیکون شد. ۶ ماه آقای همتی دائماً خواستار گران شدن ارز نیمایی شد. ارز را از ۵۸ هزار و ۴۱۰ تومان در شروع دولت به ۹۰ هزار تومان رساند. یعنی دامنه ۷ هزار تومانی نوسانات دلار در ۵ ماه به ۳۲ هزار تومان در ۶ ماهه ایشان رسید. ایشان می‌گوید به من مربوط نیست.
در دهم شهریورماه آقای همتی می‌گوید وقتی نرخ ارز نیمایی را به نرخ بازار نزدیک کنیم دلار بازار آزاد ارزان‌تر میشود در ۲۰ شهریورماه هم می‌گوید سیاست ما این است که نرخ ارز به بازار آزاد نزدیک شود. قیمت دلار نیما را بالا می‌بریم و دلار آزاد را هم کاهش می‌دهیم تا این دو نرخ به یکدیگر نزدیک شوند.» او خطاب به همتی تاکید کرد: «این تورم محصول سیاست‌ها و برنامه‌های شما است. او در دوازدهم آذرماه هم گفته است؛ دست من بود دلار نیما را یکباره بالا می‌بردم، آقایان بدانید درباره چه کسی صحبت می‌کنید. کسی که این حرف‌ها را زده است مسبب اصلی است.»
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس نیز (10 اسفند) با حضور در یک مناظره تلویزیونی تاکید کرد: «همتی می‌خواهد کسری بودجه را از جیب مردم تامین کند. توقع داریم در این ۶ ماه اگر وضعیت رو به بهبودی نرفته، بدتر نشود. حتی بدتر شده سرعتش اینقدر زیاد نباشد. در ۶ ماه اخیر ارزش پول ملی ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است. یعنی قدرت خرید مردم کم شده است. نگرانم اگر این ۶ ماه به ۴ ماه تبدیل شود می‌توانیم تحمل کنیم؟
بر این اساس کار [استیضاح] را شروع کردیم تا این روند را متوقف کنیم. آقای همتی آمده با افزایش دستوری قیمت ارز از جیب مردم می‌خواهد کسری بودجه کشور را تامین کند. آقای رئیس‌جمهور هم می‌گوید تقصیر یک فرد نیست ما هم قبول داریم اما به دنبال ایجاد تغییر در تیم اقتصادی دولت هستیم تا برنامه اقتصادی دولت تغییر کند. روز ۴ دی‌ماه که جلسه غیرعلنی مجلس با دولت (وزیر اقتصاد، رئیس بانک مرکزی و رئیس سازمان برنامه و بودجه) برگزار شد.
آنجا راجع به افزایش قیمت دستوری قیمت ارز توضیح دادند. گفتند ما ارز نیمایی را برمی‌داریم تا قیمت ارز را یکی کنیم. در آن جلسه رهبر و فرمانده افزایش قیمت ارز آقای وزیر بود. من استیضاح را کلید زدم نه به خاطر عملکرد ۶ ماهه (که قابل بررسی است) بلکه به خاطر کاری که شروع کرده است.» او برنامه همتی را بالا گرفته و گفت: «نمایندگان براساس این برنامه رای اعتماد دادند و وزیر با ما پیمان بسته است. حالا که برعکس شده طبیعتاً اعتماد خود را سلب می‌کنند.»
دلایل موافقان استیضاح همتی
موافقان این استیضاح اکثراً اعلام کردند که مردم کف جامعه خواستار این استیضاح هستند. همتی پس از استیضاح عزل و سیدعلی مدنی‌زاده جایگزین او شد، دلار به بیش از 110هزار تومان رسید و وزیر اقتصاد اعلام کرد که افزایش قیمت دلار به او ربطی ندارد و در اختیار محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی است. رئیس بانک مرکزی از دولت ابراهیم رئیسی باقی مانده و اینطور به نظر می‌رسد که انتخاب او از حیطه وزیر اقتصاد خارج است. نمایندگان مجلس حالا با وزیر اقتصاد همراهی می‌کنند اما یکی از اتهامات همتی در استیضاح این بود که او اعلام کرده قیمت ارز در ید اختیار او نیست.
میثم ظهوریان، نماینده مشهد به عنوان موافق استیضاح با اشاره به جنگ اقتصادی توسط رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «در این شرایط چرا جنگی نیست؟ سوال اصلی این است که چه کسی غیر از وزیر اقتصاد باید این بی‌برنامگی و آشفتگی را در سطح دولت و سیاست‌های روزمره حل کند؟ [...] بعضاً صحبت‌ها و سخنرانی‌های آقای دکتر همتی در مقاطع مختلف به تشنج در بازار دامن زده است. [...] تا الان یعنی ظرف چهار ماه قیمت دلار از کانال 50 هزار تومان به 90 هزار تومان رسیده است و 62 درصد افزایش داشته است.
شهریور امسال یعنی زمانی که آقای دکتر همتی مشغول به کار شدند نرخ تورم ماهیانه 1/7 درصد بوده است اما الان طبق آخرین گزارش مرکز آمار، در بهمن‌ماه همین نرخ 4/1 درصد شده است، یعنی 2/5 برابر رشد داشته است و عمده این تورم مربوط به گروه خوراکی‌هاست که عمدتاً در سبد طبقه محروم رشد کرده است یعنی نرخ تورم طبقات دهک‌های پایین بالاتر بوده است.»
سیدمحمد پاکمهر، نماینده بجنورد استیضاح را حق قانونی نمایندگان مجلس برای دفاع از آرمان‌های انقلاب و جلوگیری از تضییع حقوق مردم دانسته و گفت: «مرکز ثقل مطالبات مردم در حوزه اقتصادی است و پاشنه آشیل مشکلات در همه حوزه‌ها در حوزه اقتصادی است. مردم از وضع اقتصادی موجود راضی نیستند و خط مقدم مبارزه با تحریم‌های ظالمانه هم حوزه اقتصادی است. [...] با این رویه تیم اقتصادی دولت امیدی به حل مشکلات معیشتی مردم و رشد ارزش پول ملی نداریم. امروز استیضاح مطالبه مردمی برای صلاح دولت است. این استیضاح به نفع مردم و دولت است زیرا این چند صدایی تیم اقتصادی دولت داد همه مردم و کارشناسان را درآورده است و سکوت در برابر وضع موجود به صلاح دولت و مردم نیست.»
فاطمه محمدبیگی، نماینده قزوین با اشاره به اینکه برای حفظ سلامت مردم هم‌قسم شدیم، تاکید کرد: «متأسفانه آقای همتی به چند دلیل یار خوبی برای ارتقای سلامت مردم در دولت نبوده است. امروز حوزه سلامت به شدت تحت تأثیر افزایش نرخ ارز قرار گرفته و برای تأمین حداقل نیازهای مردم، به 3 میلیارد یورو ارز نیاز دارد. بودجه دارو و تجهیزات پزشکی به هیچ عنوان با افزایش نرخ ارز تنظیم نشده و این مسئله باعث شده است که شاهد پدیده‌ای به نام «انصراف از خرید نسخه» باشیم. بسیاری از مردم به دلیل گرانی داروها، توان خرید داروهای ضروری خود را ندارند. تورم در حوزه بهداشت و درمان به حدی افزایش یافته که هزینه‌های مستقیم مردم از جیب‌شان از 45 درصد به نزدیک 70 درصد رسیده است.»
مصطفی طاهری، نماینده زنجان در مجلس نیز تاکید کرد: «تکلیف دولت با قیمت‌گذاری ارز روشن نیست و سیاست ارزی دولت مشخص نیست و اگر بخواهیم در مورد ارز اقدام کنیم باید سناریو روشن باشد و معلوم شود بالاخره سیاست شناورسازی قیمت‌ها قرار است اجرا شود یا سناریوی تثبیت قیمت‌ها؛ و امروز می‌بینیم آثار عدم اجرای سیاست‌های منسجم ارزی روشن شده است.
دولت برای سیاست‌های ارزی خود نیازمند یک قرارگاه منسجم بود نه اینکه بانک مرکزی یک‌تنه موضوع را پیگیری کند و امروز در بخش تولید در مصادیق مختلف شاهد مشکلات ناشی از عدم انسجام هستیم، امروز نتیجه سیاست‌های ارزی دولت باعث شده است در تولید کاهش رشد و عدم تخصیص مطلوب ارز را داشته باشیم و در حالی که در گذشته به طور متوسط یک میلیارد دلار ارز به تولید اختصاص می‌یافت الان به دلیل عدم عرضه ارز صادرکننده‌ها این رقم در این چندماه نصف شده است. 22 هزار مصرف‌کننده ارز داریم اما همه این افراد سردرگم هستند و بین سیاست تجاری و سیاست ارزی هماهنگی وجود ندارد و در کارهای مهم با وجود اینکه باید رئیس‌جمهور و وزیر اقتصاد به عنوان فرمانده قرارگاه پای کار باشند کار برعهده کارشناسان و بانک مرکزی است و نتیجه آن شده است که امروز می‌بینید.»
رسول بخشی‌دستجردی، نماینده اصفهان و ورزنه در مجلس نیز تاکید کرد: «بنده استیضاح وزیر اقتصاد را امضا کردم چون جهت‌گیری ایشان را در این چند ماه جهت‌گیری غلط و به زیان مردم و منافع ملی دانستم. در طول ۵۰ سال گذشته تاکنون قیمت طلا ۴۰۰ هزار برابر شده است و این در حالی است که قیمت ارز ۱۳ هزار برابر شده است. سطح عمومی قیمت‌ها برای کالا و خدمات ۱۴ هزار برابر شده است و این به این معناست که سفته‌بازان حقیقی و حقوقی اگر طلا بخرند که می‌خرند خواهند توانست ذره ذره سفره مردم را کوچکتر کنند و به سمت خود بکشانند که می‌کشانند.
جنابعالی [همتی] تأکید داشتید که نرخ ارز را تثبیت و تورم را کنترل می‌کنید. شما فرمانده اقتصادی دولت هستید و سامانه نیما، که رئیس سابق بانک مرکزی دو سال با آن کار کرد، تحت فشار شما کنار گذاشته شد. این اقدام با این استدلال انجام شد که ارز چندنرخی باعث رانت و فساد میشود، اما در نهایت، نه‌تنها چندنرخی بودن ارز از بین نرفت، بلکه نرخ ارز به‌شدت افزایش یافت.»
روح‌الله متفکرآزاد، نماینده مردم تبریز در مجلس با اشاره به نرخ ارز و همچنین نرخ تورم گفت: «امروز سفره مردم کوچک و کوچکتر شده است؛ من از یک مدل اقتصادی شکست‌خورده صحبت می‌کنم که وزیر اقتصاد فرمانده اقتصادی این مدل است. [...] ما نمایندگان مردم هستیم و وظیفه نظارت داریم؛ من قبول دارم که 6 ماه زمان کافی برای ساختن نیست اما برای تخریب چرا. [...] تیم اقتصادی دولت به مدیریت آقای همتی با سیاست‌های اشتباه کمر پول ملی را شکست و گرانی‌های وحشتناکی را به ارمغان آورد که اگر سریعاً تدبیر نشود آثار فاجعه‌بار آن بر معیشت مردم بیشتر نمایان خواهد شد.»
جبار کوچکی‌نژاد، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اظهار کرد: «این استیضاح به دلیل ضعف عملکرد وزیر است و به دولت کمک می‌کند. [...] مردم به دلیل شرایط سخت اقتصادی تاکید بر استیضاح داشتند لذا مردم در کف خیابان وزیر را استیضاح کردند. [...] وزیر اقتصاد نه‌تنها تلاشی نکرد که در پاسخ به متقاضیان استیضاح نتوانست به ابهامات پاسخ دهد؛ ایشان اعلام کرد که مسئله ارز و تورم و حفظ ارزش پول ملی به من ارتباطی ندارد و با این پاسخ فرار رو به جلو نه‌تنها اقناعی رخ نداد که متقاضیان بیشتر هم شدند.»
امیرحسین ثابتی، نماینده تهران نیز گفت: «خداوند از ما نگذرد اگر بخواهیم دروغ بگوییم و یا با این استیضاح قصد مانع‌تراشی برای دولت داشته باشیم؛ ما فقط نگران معیشت مردم هستیم. دغدغه همه ما از آنجایی افزایش یافت که فنر قیمت ارز باز شد و از 58 هزار تومان به 78 هزار تومان رسید. آن زمان که حدود 2 ماه پیش بود، آقای همتی در جلسه‌ای گفت به من فرصت دهید؛ فرصت دادیم اما امروز نرخ ارز، رکورد 94 هزار تومان را زده است. [...] آقای پزشکیان امروز ما با استیضاح می‌خواهیم یکی از عوامل افزایش قیمت نرخ ارز را از دولت شما خارج کنیم. حرف‌هایی که وزیر اقتصاد می‌زند باعث افزایش نرخ ارز میشود و هر تومان افزایش نرخ ارز فشار بیشتری روی کمر و دوش کارگر و کسی است که در بازار کار می‌کند.» او در این جلسه از جملات تحریک‌کننده‌ای مانند «این استیضاح آزمون شرافت مجلس است» نیز استفاده کرد.
روح‌الله ایزدخواه، نماینده تهران در مجلس گفت: «امروز مجلس دوازدهم استیضاح نمی‌کند بلکه انتخاب می‌کند. آیا اقتصاد خام‌فروش می‌خواهیم یا اقتصاد نوآور؟ آیا می‌خواهیم به آقایی دلار تن بدهیم یا امر ولی خودمان برای تقویت ارزش پول ملی را انجام بدهیم؟ افزایش ارزش پول ملی حلال مشکلات است. حضرت آقا می‌گویند: آقایی دلار را بشکنید. ارز یک مؤلفه اقتصادی است یا یک مؤلفه سیاسی، امنیتی و اجتماعی است؟ آیا ثروت مردم برای حفظ ارزش باید در دلار احتکار شود؟ 62 درصد کاهش ارزش پول ملی مهم نیست؟ سلطان سکه را اعدام می‌کنیم اما در استیضاح وزیر اقتصاد تعارف می‌کنیم؟ مجلس همان اول لطف خود را به دولت آشکار کرد. آقای همتی هندوانه در بسته نبود و خط مشی او مشخص بود. آیا زود است از فروپاشی اقتصادی جلوگیری کنیم؟»
حسین صمصامی، نماینده تهران نیز در جریان رسیدگی به طرح استیضاح همتی تاکید کرد: «تنها 6 ماه از استقرار دولت می‌گذرد و این سوال پیش می‌آید که چرا او را استیضاح می‌کنید؟ گفته می‌شد که نرخ ارز نیما و بازار آزاد زیاد است و باید آن را با افزایش قیمت نرخ نیما از بین ببریم که طی 6 ماه نرخ ارز نیما بیش از 50 درصد افزایش یافت؛ این در حالی است که پیش از این تنها 22 درصد افزایش قیمت داشتیم. در 6 ماهه استقرار دولت جدید نرخ ارز در بازار قاچاق نیز 58 درصد رشد داشت در حالی که در 18 ماه قبل از دولت جدید تنها 14 درصد رشد داشتیم که همه حاکی از سیاست‌های این دولت است. نتیجه این سیاست این شد که رانت ابتدایی از حدود 13 هزار تومان به 33 هزار تومان رسید.»
موضع‌گیری نمایندگان پس از چند ماه
بلافاصله بعد از استیضاح نمایش موفقیت توسط برخی نمایندگان مجلس روی صحنه رسانه‌ها قرار گرفت. حسین صمصامی روز ۲۴ اسفند و درست ۴ روز پس از استیضاح همتی، گفت: «شنیدم نرخ ارز در بازار آزاد کم شده است و یکی از دلایل این کاهش قیمت همین بحث استیضاح وزیر است.»
امیرحسین ثابتی نیز روز ۱۶ مهر ۱۴۰۴ تاکید کرد: «استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت چهاردهم چند ماه بازار ارز را آرام نگه داشت چون بخشی از گرانی نرخ ارز حرف‌های آقای همتی بود.»
اما در این میان برخی از نمایندگان همچون احمد بیگدلی، نماینده خدابنده در مجلس خواستار پاسخگویی نمایندگان موافق با استیضاح همتی شده و گفت: «من فکر می‌کنم با استیضاح مشکل حل نمی‌شود؛ کلی عرض کردم و به فرد کاری ندارم. شاید استیضاح پایانی‌ترین و آخرین نقطه‌ای است که میشود به آن ورود کرد. بعد هم باید عرض کرد که صحبت‌های طرف مقابل و وزیر را هم باید شنید.
مثلاً با مواردی که در طرح استیضاح آمده، باید صحبت‌هایش شنیده شود تا دلیل آن ضعف‌هایی که نمایندگان تشخیص داده و جز موارد استیضاح مطرح کردند چیست و چقدر وزیر مقصر بوده است. وزیر اقتصاد استیضاح شد و استیضاح او رأی آورد. آقایان استیضاح‌کننده شب تا صبح به مردم می‌گفتند به شما قول می‌دهیم این وزیر استیضاح شود، برکنار شود و قیمت دلار بالا نخواهد رفت. کاری به هیچ چیز ندارم اما شرایط امروز کشور نشان می‌دهد که وزیری که رفت چقدر دخیل در مسائل اقتصادی مملکت بود.
او وقتی استیضاح شد دلار حدود ۸۰ هزار تومان بود اما الان دلار امروز بالای ۱۰۰ هزار تومان است. یعنی قیمت امروز دلار نسبت به آن زمان ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده است. آیا وزیر جدید آمد قیمت را نگه داشت؟ آیا وزیر جدید قوی‌تر از وزیر قبلی است؟» او در گفت‌وگو با خبرآنلاین افزود: «به قول معروف، اختیارات است که در وزارت اقتصاد یا وزارت‌های مربوطه... یا کاری که الان رخ داده و مشکلی که وجود دارد در طول یک سال گذشته عمر این وزرا و دولت چهاردهم که می‌خواهیم استیضاح کنیم، به وجود آمده یا در طول یک دهه است؟»
سلام ستوده، نماینده مهاباد نیز تاکید کرد: «در مورد استیضاح همتی همان زمان گفتم که زمان استیضاح ایشان نیست و باید تیمی برای همراهی به ایشان برای بهبود کارها ملحق می‌شد نه اینکه برکنار شود. بعد از ۴۶ سال از انقلاب اسلامی در حال حاضر در بدترین شرایط به لحاظ اقتصادی و معیشت مردم هستیم، فشارهای استکبار جهانی چندین برابر شده و در این شرایط باید از توان داخل برای برطرف کردن این فشارها و مشکلات استفاده کنیم نه اینکه با برداشتن یک وزیر، به خیال خودمان مشکل را درست کنیم چراکه هیچ مشکلی درست نمی‌شود.»
کامران غضنفری، نماینده تهران با آنکه معتقد است وزارت اقتصاد و دارایی نباید راه همتی را ادامه دهد پس از استیضاح همتی نوسانات ارز را به پای دولت نوشته و گفت: «قیمت ارز در دست دولت است و هر موقع دلش بخواهد قیمت آن را افزایش یا کاهش می‌دهد. این رویه غلطی است که دولت برای تامین کسری بودجه در پیش گرفته و نه ربطی به انتخاب وزیر دارد نه ربطی به مذاکرات. این بازی خود دولت است.» فرید موسوی، نماینده مراغه نیز با اشاره به اینکه ما تجربه چندماه قبل را دیدیم تاکید کرد: «وزیر اقتصاد را استیضاح کردند و تنها دستاوردشان این بود که یک فرد متخصص حذف شد، بدون اینکه اتفاق خاصی در اقتصاد ایران شاهد باشیم.
این‌ها افرادی هستند که با هیاهو، اما به نام مردم برای پیشبرد مقاصد و اهداف سیاسی خودشان این موارد را علم می‌کنند. ما باید با مردم صادق باشیم و شرایط را به درستی برایشان تبیین کنیم. مطالبات مردم، مدیریت نمی‌شود. اگر فقط یک وزیر را علت‌العلل به جامعه معرفی کنیم، خطاست و مردم بعد از مدتی می‌بینند با تغییر وزیر اتفاقی نمی‌افتد. ما نمایندگان باید رویکردها و موضوعاتی را پیش ببریم که از عهده دولت بر می‌آید و مجلس هم باید همراهی کند تا اتفاقات خوبی رقم بزند.
استیضاح کار به جایی نمی‌برد و برای مردم مفید نخواهد شد. خود نمایندگان مجلس پشت این استیضاح‌ها هستند. نمی‌توانیم بگوییم افرادی خارج از مجلس هستند. مطالبات و نیازهای مناطق و حوزه‌های انتخابیه حسب محدودیت‌های بودجه‌ای و اعتباری پاسخ اثربخش دریافت نمی‌کند. به همین دلیل وقتی نماینده‌ها می‌بینند مطالبات انجام نشده است، به خاطر اینکه بتوانند پاسخگوی این مطالبات باشند، انگشت اشاره را به سمت برخی وزرا می‌گیرند که خطاست.»
سلمان اسحاقی، نماینده قائنات اما به پزشکیان توصیه کرد که خودش سکان وزارت اقتصاد را در دست گیرد: «اگر دقت کنید ۳ ماه وزیر اقتصاد نداشتیم قیمت دلار و طلا سیر نزولی داشت و ثبات قیمت‌ها را داشتیم و یک آرامش روحی و روانی در کشور حاکم بود، من پیشنهادم این است که آقای رئیس‌جمهور خودشان به عنوان وزیر اقتصاد باشند.»
عبدالناصر همتی به دلایل افزایش نرخ ارز و نوسانات، افزایش تورم در کشور، کاهش رشد اقتصادی کشور، افزایش بیکاری در کشور و حتی موضوعات کلیشه‌ای همچون افزایش شکاف طبقاتی از دولت چهاردهم حذف شد و ردای وزارت را به مدنی‌زاده داد اما دلایلی که نمایندگان از آن دم می‌زدند هنوز پابرجاست و شرایط نه‌تنها رو به بهبود نرفته بلکه به دلیل مداخلات عجیب داخلی و بین‌المللی (مانند فعال شدن اسنپ‌بک، جنگ 12 روزه و...) این معضلات بحرانی‌تر نیز شده است.
تندروهای مجلس در دوره دولت ابراهیم رئیسی دشمن را مقصر نوسانات قیمت ارز می‌دانستند و در دولت چهاردهم به خاطر آن وزیر اقتصاد را استیضاح و برکنار کردند. پس از آن نیز کوتاه نیامدند و دولت را مقصر اصلی افزایش قیمت ارز و کاهش پول ملی معرفی کردند. این روزها هم 4 وزیر را به صف کرده‌اند تا استیضاح شوند.
