فناوری فرسوده و مرگ پی در پی کارگران
سانحه شامگاه ۳۱ شهریورماه ۱۴۰۳ در معدن زغال‌سنگ طبس در ژرفای حدود ۵۰۰ متری زمین، تا لحظه نوشتن این یادداشت، ۳۰ نفر کشته و ۲۰ نفر مصدوم برجای گذاشت.
جسد 18 کارگر دیگر در بلوک C معدن زغال‌سنگ باید از معدن خارج شوند که به علت حجم بالای گاز متان، تاکنون امدادگران موفق به حضور در بلوک C معدن نشده‌اند. حوادث معدن زغال‌سنگ برای عملیات و زندگی معدنچیان ویرانگر است. متان و سایر گازهای قابل اشتعال یا سمی، یک واقعیت زندگی و مرگ در معادن زغال‌سنگ هستند.
انفجارهای ناشی از گاز، شایع‌ترین علت این سوانح است. انفجارهای متان می‌تواند انفجارهای گرد و غبار زغال‌سنگ قوی‌تری را مشتعل کند. معادن زغال‌سنگ می‌توانند به سادگی شروع به سوختن یا آتش‌سوزی کنند؛ در هر یک از سوانح معادن زغال‌سنگ معدنچیان به دام افتاده به‌دلیل انفجار، آتش‌سوزی یا دودی که اتاق را پر می‌کند، کشته می‌شوند. در معادن با تهویه ضعیف، معدنچیان در اثر استنشاق گاز بدون هیچ‌گونه انفجاری جان خود را از دست داده‌اند.
سقف یا دیواره‌های زغال‌سنگ با فروریختن، معدنچیان را به دام می‌اندازد. برخی از بدترین شرایط، ناشی از طغیان معادن و غرق‌شدن کارگران و شکست سدهای نگهداری فاضلاب و باطله بوده است و آلودگی زباله‌های سمی مایع معدنی را در پایین‌دست و محیط بیداد می‌کند. انفجار معدن زغال‌سنگ بیشترین تلفات را در معدن‌کاری به همراه دارد.
دو نوع اصلی انفجار معدن زغال‌سنگ متان و غبار زغال‌سنگ است. انفجار متان زمانی رخ می‌دهد که تجمع گاز متان با یک منبع گرما تماس پیدا کند و هوای کافی برای رقیق‌کردن سطح گاز در زیر نقطه انفجار آن وجود نداشته باشد. به‌همین‌ترتیب، ذرات ریزگرد و غبار زغال‌سنگ در غلظت مناسب که با منبع گرما تماس می‌گیرند نیز می‌توانند انفجاری باشند. انفجارهای هیبریدی متشکل از ترکیبی از متان و غبار زغال‌سنگ نیز ممکن است رخ دهد. متان به‌عنوان یک محصول جانبی زغال‌سنگ تشکیل می‌شود. متانی که در زغال‌سنگ جذب می‌شود، با استخراج زغال‌سنگ آزاد می‌شود یا از منابع اطراف در بالا یا پایین درز زغال‌سنگ از طریق شکستگی‌های ایجادشده به‌واسطه فرآیند استخراج زغال‌سنگ خارج می‌شود.
ساعت 19:30 یکشنبه ۱۲ شهریورماه ۱۴۰۲، انفجار تجمع گاز در یکی از تونل‌های معدن شرکت البرز شرقی به کشته‌شدن شش معدن‌کار در انفجار معدن زغال‌سنگ طزره دامغان منجر شد. این موضوع مجدداً توجه‌ها را به ایمنی این معادن و اساساً این نوع معدن‌کاری در کشور جلب کرد. گاز با لوله از جنس گونی‌های پلاستیکی از داخل معدن در زمان کار کارگران با پیکور، به بیرون منتقل می‌شود.
این گاز در شب در هوای داخل تونل باقی مانده و با انباشت گاز و جرقه ناشی از فعالیت پیکور، انفجار در معدن رخ داده است. دو راننده لوکوموتیو که پایین در حال بار زدن زغال بوده و یک کارگر پای بونکر زیر کارگاه استخراج و سه کارگر استخراج این معدن زیر آوار ماندند. این دومین حادثه مرگ‌بار در این معدن در دو سال گذشته است.
دو سال قبل نیز دو کارگر معدن کشته شدند. ۱۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۶ و در زمانی که حدود ۸۰ کارگر در تونل‌های معدن‌زغال‌سنگ «زمستان یورت» و در عمق ۱۰۰۰ متری زمین مشغول کار بودند، گاز متان انباشته در یکی از کارگاه‌ها بر اثر جرقه باتری لوکوموتیو داخل معدن منفجر شد و دیواره‌های معدن فروریخت. اولین پیام امدادگرانی که برای نجات کارگران به محل حادثه رسیدند این بود: «باتوجه به غلظت بالای مونوکسیدکربن و دود ناشی از انفجار، تمام کارگران حبس‌شده داخل معدن، کشته شده‌اند.» یک هفته بعد تعداد تلفات به ۴۳ نفر رسید؛ دو نفر زیر آوار معدن له شده بودند، ۱۰ نفر بر اثر شدت موج انفجار پرت شده بودند و ۳۱ نفر با گاز مونوکسیدکربن خفه شده بودند.
ذخایر قطعی زغال کشور حدود 1/1 میلیارد تن برآورد شده است. عمده‌ترین مصرف زغال‌سنگ در ایران منحصر به کارخانه‌جات تولید فولاد است که از روش کوره بلند برای تولید فولاد استفاده می‌کنند. عمده اکتشافات ایران نیز به دهه‌های قبل بازمی‌گردد. لایه‌های زغال‌سنگ ایران در ژرفای ۱۰۰ تا ۳۰۰ متری و در ضخامت ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متری قرار دارد. به‌دلیل وجود گاز متان بالا، خطر انفجار در این معادن بسیار زیاد است و هزینه‌های تهویه را بالا می‌برد. تولید زغال‌سنگ در معادن کشور با استفاده از روش‌های سنتی استخراج و تجهیزات و ماشین‌آلات فرسوده صورت می‌گیرد و استفاده از فناوری‌های فرسوده، بهره‌وری نیروی کار را کاهش می‌دهد.
