تبعیت از رهبـری یا تضعیف دولت؟بررسی تلاش نمایندگان برای استیضاح وزرای دولت مسعود پزشکیان
اخیراً صف استیضاح وزیران طولانی شده و ۵ وزیر کابینه مسعود پزشکیان (فرزانه مالواجرد، وزیر راه و شهرسازی و سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و احمد میدری، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و غلامرضا نوریقزلجه، وزیر جهاد کشاورزی و عباس علیآبادی، وزیر نیرو) در انتظار استیضاح به سر میبرند.
اخیراً صف استیضاح وزیران طولانی شده و 5 وزیر کابینه مسعود پزشکیان (فرزانه مالواجرد، وزیر راه و شهرسازی و سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و احمد میدری، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و غلامرضا نوریقزلجه، وزیر جهاد کشاورزی و عباس علیآبادی، وزیر نیرو) در انتظار استیضاح به سر میبرند.
چنانچه علی نیکزاد، نایب رئیس مجلس در برنامه بزنگاه با بیان اینکه الان امضاهای استیضاح ۵ وزیر از دولت چهاردهم به حد نصاب رسیده و هفته گذشته یا دو هفته گذشته در هیئت رئیسه مفصل راجع به این موضوع بحث کردیم، گفت:«دولت هم این موضوع را میداند و تمام تلاش این هست که حقی از مجلس و نمایندگان ضایع نشود.»
در این بین به نظر میرسد این صف استیضاح قرار است طولانیتر شود؛ چنانچه هفته گذشته نام برخی از وزرای دیگر (مانند محسن پاکنژاد وزیر نفت و محمد اتابک وزیر صنعت، معدن و تجارت) نیز به میان آمد و همه اینها بعد از آن است که رهبری در سخنانش تاکید داشتند:«از رئیسجمهور محترم و دولت خدمتگزار حمایت کنیم. کارهای خوبی را شروع کردهاند؛ بعضی از کارهایی را که شهید رئیسی شروع کرده بود و نیمهکاره مانده بود، ادامه دادند؛ این کارها دارد انجام میگیرد و انشاءالله نتایج این کارها را مردم بعدها خواهند دید. بایستی از دولت حمایت کرد؛ دولت بار سنگینی بر دوش دارد؛ ادارهی کشور کار آسانی نیست، کار سختی است و این بر عهدهی دولت است.» و به نظر میآید نمایندگان تغییر رویهای در شرایط خود نداده و همچنان در روی همان پاشنه میچرخد.
دولت خودش وزرا را برکنار کند
برخی از جمله محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس سعی میکنند که توپ را به زمین دولت بیندازند. قالیباف در مراسم روز مجلس با توضیح پروسه استیضاح به صراحت اعتراف میکند که با استیضاح وزرا عملاً یک سال از چهار سال در یک وزارتخانه از دست میرود. این توضیحات حاکی از آن است که نمایندگان یا حداقل رئیس مجلس میداند چه راهی در پیش گرفته شده است؛ «هر استیضاح یک سال وزارتخانهها را دچار تنش میکند.» اما نمایندگان فقط مخالفند و این موضوعات در اولویت تصمیمگیریهایشان نیست.
تنها راهی که پیش پای دولت میگذارند هم این است که وزرایش را تغییر دهد پیش از آن که پروسه استیضاح کلید بخورد.آنها ادعا میکنند که نگرانند و حتی برخی از نمایندگان مانند سلمان اسحاقی، نماینده قائنات و زیرکوه به روند کُند استیضاحها اعتراض و تاکید میکنند: «رئیس مجلس اشاره کرده که استیضاح باید با تأمل بیشتری انجام شود، لازم است تأکید کنم که استیضاح از دستور کار مجلس خارج نشده و هیچ وزیری نباید تصور کند عملکردش در گوشه امن ادامه خواهد داشت و دیگر استیضاحی مطرح نمیشود.»
موضعگیری دولت در مقابل استیضاحها
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت چهاردهم در نشست خبری خود (11 آذر 1404) درباره مطرح شدن استیضاح 5 وزیر در مجلس به حمایت رهبر انقلاب از دولت اشاره و با تشکر از ایشان، تاکید کرد: «البته طبق قانون اساسی مجلس حق دارد از استیضاح استفاده کند اما شاهد هستیم هر وزارتخانهای که وزیر آن استیضاح میشود چند ماه معطل میماند. به عبارتی سرپرستی که انتخاب میشود کارها را پیش میبرد اما طبیعتاً برنامههایی که وزیر باید دنبال کند متفاوت است، لذا در شرایط فعلی کشور امیدواریم این اتفاق نیفتد. اما همچنان به تصمیم مجلس احترام میگذاریم و در مقابل قانون سر همه ما خم است.»
محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیسجمهور نیز در واکنش به استیضاحهای پیاپی مجلس معتقد است که اگر شرایط کشور عادی شد میتوانند مقداری شمشیر استیضاح را بالا ببرند اما شرایط الان طوری نیست که چهار وزیر کابینه تا هفتهها پاسخ استیضاح را بدهند. او در ادامه میافزاید: «برخی وزرا میگویند که ما دائم در مجلس هستیم پس کی کار کنیم؟
قوه عاقله مجلس (که الحمدالله همه آنان اهل تدبیر هستند) اجازه نمیدهند که استیضاح وزیران اجرایی شود.» قائمپناه درباره 5 وزیری که در صف استیضاح هستند نیز افزود: «استیضاح حق قانونی نمایندگان مجلس است؛ اما باید فرمایشات رهبر معظم انقلاب نیز درمورد کمک به دولت برای اجرای برنامهها و اهداف، مدنظر نمایندگان محترم مردم قرار داشته باشد.»
خانم وزیر جایش را به یک آقا بدهد
اما گاهی دلایل سوال و استیضاح آنقدر سطح پایینی دارند که جای هیچ حرف و دفاعی نمیگذارد. مثلاً میثم ظهوریان، نماینده مشهد در طرح سوال خود از فرزانه صادقمالواجرد، وزیر راه و شهرسازی درباره «علت صدور بلیط هواپیماهای داخلی به زبان انگلیسی» پرسیده است. در حقیقت یکی از دغدغههای مهم یک نماینده مجلس صدور بلیط هواپیماهای داخلی به زبان انگلیسی است و یک وزیر را برای سوال به کمیسیون فراخوانده است. یکی دیگر از مشکلاتی که نمایندگان با دولت چهاردهم بهویژه در وزارت راه و شهرسازی دارند، زن بودن وزیر است.
با آنکه سعی میکنند این موضوع را پنهان کنند اما دلایلشان به وضوح زنستیزی در مدیریت کلان را عریان میکند؛ محمدمنان رئیسی، تندرو قم و طراح استیضاح فرزانه صادقمالواجرد، وزیر راه و شهرسازی به صراحت میگوید: «از ابتدا هم با توجه به شناختی که داشتم تشخیص ما این بود که خانم مالواجرد برای این وزارتخانه گزینه مناسبی نیست. شاید در وزارتخانههای دیگر میتوانست موفق باشد اما وزارتخانه راه و شهرسازی وزارتخانه بزرگ و زیربنایی کشور است. تداوم حضور ایشان در این جایگاه، منتج به تضییع حق مردم و حقالناس میشود.»
از آن بدتر اظهارنظر سیدمرتضی محمودی، نماینده تهران و از چهرهای نزدیک به سعید جلیلی است: «با وجود احترامی که برای بانوان کشور قائلم، باید بگویم مدیریت وزارت راه و شهرسازی جای یک خانم نیست؛ بهخصوص به دلیل شرایط سختی که وزیر باید برای پیگیری مسائل مختلف تحمل کند.
سفرهای متعدد، حضور در دل جادهها و بررسی میدانی کریدورها از وظایف دائمی وزیر راه است و ما نیازمند وزیری چابک هستیم.» او از دلالان مسکن، پرداخت نشدن اصولی تسهیلات بانکی، کمبود مسکن و... هم سخن میگوید اما انگار تا ابتدای دولت پزشکیان این معضلات وجود نداشته و با آمدن یک زن وزارت راه و شهرسازی با مشکل مدیریتی روبهرو شده و این معضلات یکی پس از دیگری سر از خاک بیرون آورده و در یک سال و اندی وزارتخانه صادق مالواجرد به سرعت رشد کرده است.
مسیر انحصارطلبی با استیضاح باز میشود؟
سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد پیش از این (7 مرداد 1404) به دلایلی همچون اکران فیلم پیرپسر، انتشار کتاب «اشغال» زیباکلام و جشنواره کوچه، انتخاب نادره رضایی که با محمد خاتمی، (رئیس دولت اصلاحات) عکس داشته به عنوان معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتخاب محسن جوادی، که خواهر و برادرش در اعتراضات سراسری شرکت داشتند به عنوان معاون فرهنگی از مجلس کارت زرد گرفته بود. حالا صالحی بار دیگر روی لبه تیغ استیضاح راه میرود و نامش در لیست مجلس قرار گرفته است.
هرچند حمله نمایندگان تنها متوجه وزیران نبوده و گاهی کلیدواژههایی تحتعنوان «استعفای پزشکیان»، «سوال از رئیسجمهور» و «عدم کفایت سیاسی رئیسجمهور» نیز شنیده شده است. بهنظر میرسد این فشارها در راستای افزایش فشار روانی علیه دولت و درنتیجه تحمیل خواستههای جناحی به وزیران و مسئولان دولت است.
محمدتقی نقدعلی، نماینده خمینیشهر با تاکید بر اینکه استیضاح صالحی کلید خورده، درباره علت این استیضاح تاکید کرد: «آشفتگی و رها بودن تولیدات محصولات سینمایی، دوگانگی و انداختن توپ در زمین صداوسیما و ساترا از سوی وزیر ارشاد از جمله این موارد است. محصولات رسانهای و سینمای خانگی و مشخصاً محصولاتی که در سینما عرضه شده است، احساسات مردم ایران را جریحهدار کرده است و این موارد عمده ادلهای است که مطرح شده است.» پربیراه نیست اگر بگوییم این دلایل بیش از آنکه به جریحهدار شدن احساسات مردم پاسخ دهد، قدم برداشتن در راستای انحصارطلبی سازمان صداوسیماست.
استیضاح براساس نیتخوانی آقای وزیر
درست است که عباس علیآبادی، وزیر نیرو جایی برای دفاع نگذاشته و محاسباتش حتی رئیسجمهور را هم به اشتباه انداخته است اما نباید از خاطر برد که او میراثدار وزارتخانه فرسوده است که در هدررفت انرژی شاید در دنیا رکورددار باشد و این وزیر و بیش از او مردم هستند که باید تاوان اشتباه مسئولان دو دهه گذشته را بپردازند. شاید هر کسی هم جای علیآبادی بیاید نتواند ناترازیهای انرژی بهویژه در حوزه گاز، برق و آب را جبران کند و در روی همین پاشنه میچرخد. عباس قدرتی؛ عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره این استیضاح میگوید: «ما از وزیر نیرو خیلی گلایه داریم. بنده جزو افرادی هستم که استیضاح او را امضا کردهام.
معتقدم همراهی ایشان خیلی به صلاح دولت نیست و آثار مدیریت نامطلوب او را همه در جامعه شاهد هستیم.» (تابناک 14 مهر 1404) اما استیضاح جایی معنا پیدا میکند که نمایندگان از اصلاحات توسط وزیر ناامید شده باشند. اما آنطور که قدرتی میگوید وزیر در راستای اصلاحات مثبت قدم برداشته با این حال نمایندگان همچنان بر استیضاح پافشاری میکنند: «علیآبادی هماکنون در حال تغییر تعداد زیادی از معاونانش است و تصمیم گرفته به اصطلاح آنها را عوض کند. علیآبادی این روزها در حال خانهتکانی وزارتخانه است. اما با تغییرات مدیران، این موضوعات درست نمیشود. او همه معاونتها را عوض میکند از برق حرارتی تا بخش انرژی و... در حال تغییر همه معاونتهاست.
بنده هیچگاه به موضوعات نگاه جناحی نداشتهام. علیآبادی آدم خوبی است اما شخصی که باید در این منصب باشد، باید دارای انگیزه فراوانی باشد. بنده احساس میکنم که آقای علیآبادی در این زمینه انگیزهای ندارد.» با این اظهارنظر اینطور میتوان برداشت کرد که نمایندگان با نیتخوانی اقدام به استیضاح کردهاند.
استیضاح به دلایلی که تقصیر وزیر نیست
محمد سبزی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی درباره استیضاح وزیر جهاد کشاورزی با تاکید بر اینکه «این طرح هنوز به کمیسیون نیامده و بررسی نشده است» به تشریح جلسه نمایندگان با وزیر استیضاح نوریقزلجه پرداخته و گفت: «ناهماهنگیهای بین دستگاهی وجود دارد و این مشکلات مختص وزیر جهاد نیست. مشکلاتی در برنامه، بودجه و تخصیص ارز وجود دارد. خیلی از دستگاهها در این زمینه نقش دارند و نباید همه تقصیرها را گردن وزیر جهاد کشاورزی انداخت.
در بحث نهادهها دلالیهایی صورت گرفته است. افرادی هستند که ارز را دریافت اما نهادهها را به موقع وارد نمیکنند و این ارزها به نوعی سر از بازار آزاد درمیآورد. تحقیق و تفحص از بحث نهادهها رای آورده و به زودی کار تفحص را شروع میکنیم تا مشخص بشود چه کسانی ارز را بردهاند. بیشترین ارز امروز برای دارو و بحث نهادهها اختصاص دارد و همچنین بیشترین فساد نیز در این زمینهها است.» (14 مهر 1404)
قانونمدار بودن اساس استیضاح است؟
«این استیضاح از دیماه ۱۴۰۳ بوده و همیشه هست. هر وزیری چند مخالف دارد، اما جلسهای در این زمینه نداشتیم.» این واکنش احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به طرح استیضاحش در مجلس است. استیضاح او اما حواشی دیگری هم داشت و برخی رسانهها نوشتند: «به احتمال زیاد احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تا چند ساعت آینده جای خود را به «سالاری» بهعنوان سرپرست این وزارتخانه میدهد.» (12 آذر 1404) رسانههایی که این خبر را منتشر کردند، این اقدام میدری را به نوعی فرار دولت از استیضاح وزیر دانستند.
اما تاکنون این تغییر مدیریت در وزارتخانه عریض و طول تعاون، کار و رفاه اجتماعی اتفاق نیفتاده است. بیثباتی مدیریتی در صندوقها و هلدینگها، ادغام غیرقانونی صندوقهای بازنشستگی، بحران مالی سازمان تأمین اجتماعی، زیانهای بیسابقه در هلدینگها و شرکتهای وابسته و... از جمله محورهای اصلی این استیضاح است.
علی خضریان، عضو جبههپایداری هم تاکید کرده است: «متأسفانه مدیرعامل یکی از هلدینگهای لبنی ذیل وزارت کار که به دفتر آقای وزیر رفتوآمد دارد، مأمور میشود که نمایندگان را با عنوان بازدید به کارخانجات کل کشور ببرد و با پیشنهاد استخدام نیرو و... امضای استیضاح را پس بگیرد و برای آقای وزیر خوشرقصی کند.
پس مشخص است این مدیرعامل که با لابی و اقدامات ناشایست در این چند سال به همه وزرا خدمت کرده و روی صندلیاش نشسته است، عزم، جایگاه و شأن نمایندگان ملت را نمیداند.» او حتی به حضور داود میدری، پسر آقای وزیر در مجتمع شیان کشتیرانی هم اشاره کرده و آن را زیر سوال برده است.
اما یکی از مهمترین موضوعات حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی (دهک هشتم، نهم و دهم) در ماههای اخیر اعلام شده است. این در حالی است که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از تن دادن به حذف یارانه نقدی این سهدهک ابراز تأسف کرده و آن را تکلیفی در برنامه هفتم دانست که بر عهده این وزارتخانه گذاشته شده تا بتواند طرح کالابرگ الکترونیک را به درستی اجرا کند.
سیاسیترین استیضاحها
درست است که استیضاح یکی از ابزارهای قانونی نمایندگان است برای نظارت بیشتر و بهتر اما باید توجه داشت که سال 1404 با هیچ سالی پس از انقلاب قابل مقایسه نیست. در حالی که دولت میراثدار آلودگی هوا، کسری بودجه چند هزار میلیارد تومانی، ناترازی انرژی، اقتصاد دلالی و قیمتهای دستوری و اعتراض به معیشت جامعه از دولتهای پیشین است، در حالی که تحریمها و جنگ و قطعنامههای جدید دولت را در منگنه قرار داده است و سایه جنگ هنوز بر سر ایران سنگینی میکند، در این بین بیآبی نه تنها مشکلاتی برای شهروندان ایرانی بلکه برای محیطزیست (همچون فرونشستها) به وجود آورده، وزرای دولت و معانان آنها وقت خود را به پاسخگویی در مجلس میگذرانند و مسعود پزشکیان هم در سفرهای خارجی و استانی غرق شده است.
نمایندگان مجلس هم اصرار بر استیضاح وزیران دارند و این موضوع را حق قانونی خود میدانند. البته که شکی در حق نمایندگان برای استیضاح و طرح سوال وجود ندارد. اما بدون توجه به شرایط و مهمتر از آن برای موضوعات با اهمیت باید وزرا پای میز سوال و استیضاح کشانده شوند.
این در حالی است که استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد و دارایی دولت پزشکیان در همین مجلس درست پیش از سال 1404 کلید خورد و در نهایت تمام دلایل و بهانههای نمایندگان (مهمترین آنها نوسان قیمت ارز) با تغییر وزیر هم سامان نیافت و قیمت ارز همچنان سیر صعودی دارد و بالا میرود.
در همین راستا و در گفتوگو با جعفر قادری نماینده شیراز در مجلس و مصطفی پوردهقان اردکانی نماینده اردکان به بررسی بیشتر این موضوع پرداختیم.
