زخمه‌ای برای زخم جنگ/ خوانندگان و نوازندگان، صدا و ساز خود را برای همدلی با مردم کوک کردند
یکی از ابزارهایی که همیشه در طول تاریخ توانسته بر روحیه انسان در طول جنگ‌ها اثر بگذارد، موسیقی است. موسیقی گاه به‌مثابه ابزاری است برای تهییج، برای جنگیدن و گاه مُسکنی است که در میانه جنگ روح را آرام می‌کند. این روزها هم شاهد آثاری هستیم که از دل استودیو‌های خانگی گرفته تا در میادین شهر، برای چنددقیقه تلطیف روحیه از خوانندگان و نوازندگان مختلف منتشر می‌شود.
بیش از 10 روز از حمله اسرائیل به ایران می‌گذرد. جنگ وارد روزهای عجیبی شده است. در این میان در کنار مسائل جنگی و سیاسی، روح و روان مردم است که زیر بار جنگ و حملات ژیم صهیونیستی بسیار شکننده شده. برخی از خانه‌هایشان دور مانده‌اند و برخی متحمل خسارت‌های کاری و مالی شده‌اند، برخی شهید داده‌اند و برخی دیگر مجروح شده‌اند. بالا نگه‌داشتن روحیه در مسیر جنگ یکی از موضوعات مهمی است که نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن گذشت.
یکی از ابزارهایی که همیشه در طول تاریخ توانسته بر روحیه انسان در طول جنگ‌ها اثر بگذارد، موسیقی است. موسیقی گاه به‌مثابه ابزاری است برای تهییج، برای جنگیدن و گاه مُسکنی است که در میانه جنگ روح را آرام می‌کند. این روزها هم شاهد آثاری هستیم که از دل استودیو‌های خانگی گرفته تا در میادین شهر، برای چنددقیقه تلطیف روحیه از خوانندگان و نوازندگان مختلف منتشر می‌شود.
موسیقی در جنگ‌های جهانی
در دو تا از شاهکارهای تاریخ سینما، تصاویری از تاثیر مهم موسیقی در شرایط بحرانی به نمایش گذاشته شده. تصویر گروه نوازنده‌ای که در فیلم «تایتانیک» درحالی‌که کشتی در حال غرق‌شدن است، می‌نوازد یا تصویر مرد پیانیستی که در میانه جنگ جهانی دوم در خرابه‌ای روی کلاویه‌های نابودشده یک پیانو می‌زند تا صدایی از آن بلند شود، از تصاویر ماندگار سینمای جهان هستند. تصاویری که نشان می‌دهد موسیقی در هر شرایطی می‌تواند کارساز باشد و شکل دیگری از جهان را به خیال آدم بیاورد. خیالی که در جنگ آرام نیست.
کارکرد موسیقی در جنگ همیشه دو گونه است؛ به‌عنوان یک وسیله ارتباطی و به‌عنوان یک سلاح روانی. نیکولو ماکیاولی در رساله‌اش در سال 1521 با عنوان «هنر جنگ»، نوشت که فرمانده باید دستورات را از طریق شیپور صادر کند، زیرا نوای برنده و حجم بلند آن امکان می‌دهد که در هیاهوی نبرد شنیده شود.
در تاریخچه جنگ‌های جهانی این شروعی است بر استفاده رسمی از ابزار موسیقی، البته که قطعاً پیش از آن هم صدای موسیقی در جنگ‌ها شنیده می‌شد. تا قرن‌ها بعد، همیشه موسیقی به موازات جنگ‌ها در حرکت بوده. اما موسیقی تنها وسیله در کنار سربازان و افراد حاضر در میدان جنگ نیست. موسیقی کارکرد مهم‌تری هم دارد و آن روشی برای تلطیف و بالا بردن روحیه مردمی است که در روزهای جنگ شرایط زندگی‌شان دستخوش تغییرات زیادی قرار می‌گیرد.
به‌طور مثال آهنگسازان و خوانندگانی معروفی مانند جان لنون وود در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و جنگ سرد، با آهنگ‌ها و آلبوم‌هایی همچون «Give Peace a Chance» و «Imagine» پیام‌هایی صلح‌آمیز منتقل کردند و به ترویج صلح در دنیا کمک کردند. یا در مثالی دیگر، در برخی تجربیات جنگی وحشتناک مانند جنگ ویتنام، آهنگ‌هایی مثل «We Gotta Get Out of This Place» از گروه The Animals به‌عنوان یک ارتباط عاطفی برای سربازان در میان هرج‌ومرج جنگ عمل کرد و مردم خارج از میدان‌های نبرد هم با شنیدن این قطعات به تسکینی رسیدند که روزهای خوش را نوید می‌داد.
علاوه بر این، اجراهای زنده و خیابانی که در ملأ عام بودند هم در شرایط جنگی تاثیر بسزایی در تسلی‌خاطر افراد داشت. در سال‌های جنگ جهانی اول مخصوصاً جنگ جهانی دوم، همچنین جنگ‌های دیگر در شهرها و مناطقی که امن بود، کنسرت‌های خیابانی و نمایش‌هایی به‌صورت رایگان اجرا می‌شد. این اجراها پراکنده بود و گاهی هم با مشکلاتی مانند حملات هوایی روبه‌رو می‌شد، اما تلاش می‌شد با حفظ روحیه مردم پیش برود. مثلاً یکی از نمونه‌های مشهور، اجرای مریلین مونرو برای هزاران سرباز آمریکایی در جریان جنگ کره در سال 1954 است؛ اجرایی که اگرچه برای مردم عادی نبود، اما با ایجاد روحیه توانست به سربازان کمک کند.
موسیقی در جنگ ایران و عراق
در دوران جنگ هشت‌ساله ایران و عراق، به‌دلیل شرایط فرهنگی و اجتماعی پس از انقلاب، اجازه برگزاری کنسرت‌های موسیقی برای عام مردم صادر نمی‌شد، اما برخی از خوانندگان که اجازه پیدا می‌کردند درباره وطن و جنگ بخوانند، قطعات موسیقی‌شان از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد. این قطعات گاه آنقدر در ذهن مخاطب تاثیرگذار بود که حالا پس از گذشت چهار دهه هنوز مردم از آنها یاد می‌کنند. مانند «کجایید ای شهیدان خدایی»، با صدای بیژن کامکار و آهنگسازی هوشنگ کامکار که در وصف آزادسازی خرمشهر ساخته شد و به‌عنوان یکی از ماندگارترین آثار موسیقی دفاع مقدس شناخته می‌شود.
یا در مثال دیگر می‌توان از محمدعلی راغب، یکی از چهره‌های مهم آهنگسازی در روزهای دفاع مقدس یاد کرد. زنده‌یاد راغب، همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق، ساخت سرودهایی درباره جنگ را آغاز کرد که سرود «این پیروزی خجسته باد» درباره فتح خرمشهر، «ظفر مبارک»، «جنگ، جنگ تا پیروزی» و سرودهای بسیار دیگری، نمونه‌هایی ماندگار در ذهن مردم است. در همین دوران محمدرضا شجریان هم قطعه‌ای به‌نام «بیداد» را منتشر کرد که بسیار موردتوجه قرار گرفت.
در کنار قطعاتی که در رادیو و پایتخت برای جنگ تولید می‌شد، گروه‌هایی مانند «شمس»، به سرپرستی کیخسرو پورناظری، در دوران جنگ ایران و عراق در جبهه‌ها حضور فعال داشتند و به اجرای موسیقی و نواختن تنبور برای رزمندگان می‌پرداختند. گروه «شمس» با نوازندگانی همچون سیدخلیل عالی‌نژاد و علی‌اکبر مرادی به اجرای برنامه می‌پرداخت و سیدمرتضی شریفیان، آواز این گروه را برعهده داشت. گروه با اجرای قطعات حماسی و معنوی خود، شور و نشاط را در میان رزمندگان ایجاد می‌کرد و تأثیر مثبتی بر روحیه آنها داشت. قطعاً رسیدن خبر این اجراها و بالا رفتن روحیه رزمندگان برای مردمی هم که پشت جبهه‌ها بودند، باعث تقویت روحیه می‌شد.
موسیقی، تسکینی برای این روزها
ما در میانه جنگ هستیم. جنگی که اسرائیل بر ما تحمیل کرد و حالا قدرت‌های دیگر هم به آن پیوسته‌اند. جنگ، آسیب‌های روحی بسیار زیادی به آدم‌ها وارد می‌کند. یکی از مهم‌ترین کارهایی که در جریان جنگ باید به آن توجه شود، ایجاد حس همدلی است. موسیقی که زبان مشترک همه جهان است، در این مسیر بسیار کمک‌کننده است. از روزهای شروع حملات رژیم صهیونیستی هم یکی از ابزارهایی که مردم را به هم نزدیک می‌کرد، موسیقی بود.
خوانندگانی مانند محسن چاووشی با قطعه‌ای به‌نام «علاج» و همایون شجریان با ضبط و انتشار آثاری درباره جنگ و ایران، در صفحات شخصی اینستاگرام خود در تلاش بودند تا این حس همدلی را در مردم تقویت کنند. از سوی دیگر، شاهد آثار دیگری هم بودیم، مثلاً جوانی به‌نام آیدین نظمی همزمان با صدای ضدهوایی و انفجار در تهران، بر فراز پشت‌بام یک ساختمان، قطعه‌ای موسیقی را اجرا کرد که پیش از قطع‌شدن اینترنت در فضای مجازی بسیار موردتوجه قرار گرفت.
یا فیلمی از یک نوازنده ویولن دوره‌گرد در شب‌های اول حملات منتشر شده بود که در کوچه‌ای ایستاده بود و با صدای پدافند، آرشه را روی سیم‌های ویولن می‌کشید و مردم از پنجره‌های خانه به این نوا گوش می‌دادند و فیلم را دست‌به‌دست می‌کردند.
اما شاید از اتفاقات مهم این روزها، برگزاری سلسله‌کنسرت‌هایی در ملأ عام و به‌صورت رایگان توسط نوازندگان است. علی قمصری روز یکشنبه ـ اول تیرماه ـ در محوطه باز جلوی برج آزادی تهران در میدان آزادی، نشست و قطعاتی را با تار برای مردم اجرا کرد. از نکات قابل‌توجه این اجرا حضور مخاطبان و نشستن آنها روی زمین بود که فضای این اجرا را هرچه بیشتر همدلانه می‌کرد.
روز دوم تیرماه هم عاشق احدملکی در میدان هفت‌تیر به اجرای موسیقی زنده آذری پرداخت. این نوع اجراها و اقبال مخاطب به آن نشان می‌دهد که در این روزها چقدر این اجراهای بی‌تکلفِ تنها چنددقیقه‌ای می‌تواند مخاطب وحشت‌زده از جنگ را آرام کند. نوازندگان خیابانی که روزی با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو می‌شدند، حالا می‌توانند تبدیل به یک مفر برای روزهای سخت باشند. ساز در خیابان و پیچیدن نوای موسیقی در شهر شاید اندکی از حجم فشار روحی مردم کم کند و از سوی دیگر، به شهر جانی دوباره بدهد و نشانی از زنده‌بودن آن باشد.
