سال سخت چین

هر سال در ۳۱ دسامبر گوشه‌ای از جهان دست‌نیافتنی نمایان می‌شود. شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در تلویزیون ملی به مناسبت سال نو سخنرانی می‌کند. کاربران اینترنتی چین بادقت این ویدئو را تماشا می‌کنند. این تنها زمانی است که آنها رهبر کشور خود را پشت آنچه ظاهراً میز کارش است، می‌بینند. آنها تحلیل‌های خود را از مجموعه عکس‌هایی که روی کتابخانه پشت سرش قرار گرفته‌ است، رد و بدل و جملات کسل‌کننده او را تجزیه می‌کنند. شی می‌گوید: «در امتداد مسیر، با موانعی روبه‌رو هستیم.» خیلی‌ها این حرف را دست‌کم گرفتن مشکلات چین می‌دانند.

درست یک سال پیش، شی اقدامات سختگیرانه «کووید صفر» را که شامل قرنطینه‌های بسیاری بود، پس از حدوداً سه سال کنار گذاشت اما چینی‌ها تجربه‌‌ای که شی در سخنرانی‌اش به‌عنوان «گذار آرام» توصیف کرد را نداشتند. جمعیت واکسن‌نزده چین آماده نبودند؛ طبق برخی از تخمین‌ها، همزمان با بازگشت کشور به شرایط عادی (در شرایطی که خیلی‌ها به‌خصوص افراد مسن هنوز واکسن نزده بودند) بیش از یک میلیون نفر به دلیل ابتلا به بیماری کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند (مقامات رسمی میزان مرگ و میر واقعی را اعلام نمی‌کنند). اقتصاد چین نتوانست مومنتوم خود را پیدا کند. نرخ بیکاری جوانان جهش پیدا کرد، بازار ملک سقوط کرد و سرمایه‌گذاران خارجی استرس بیشتری گرفتند.

به گزارش بلومبرگ، طبق نظرسنجی اتاق بازرگانی ژاپن از  ۱۷۱۳ شرکت ژاپنی بیش از  ۴۰۰ کمپانی سال گذشته سرمایه‌گذاری در چین را متوقف کرده‌اند. اکثر این شرکت‌ها چشم‌انداز مثبتی برای سال ۲۰۲۴ ندارند و تنها یک‌چهارم آنها می‌گویند انتظار دارند اقتصاد چین بهبود یابد. این گزارش داده‌های پیشین را تایید می‌کند که شرکت‌های خارجی نسبت به اقتصاد چین که با سقوط بازار مسکن و بازگشت ضعیف به روال عادی پس از دوران کرونا همراه بوده، چشم‌انداز مثبتی ندارند. سرکوب‌ها و کنترل‌های دولت به آشفتگی‌های بازار و برخی از شرکت‌های خارج از کشور اضافه کرده است. داده‌های رسمی در اواخر سال گذشته نشان دادند که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ۴ سال گذشته به پایین‌ترین حد خود رسیده، حتی پس از آنکه دولت در اقدامات متعددی تلاش کرد تا شرکت‌های خارجی را فریب دهد. حدود ۴۰درصد از کمپانی‌های صنعتی اعلام کرده‌اند سرمایه‌گذاری‌های خود را در سال گذشته متوقف کرده‌اند. به گفته یکی از مقامات اتاق بازرگانی، بیشتر آن به چالش‌های صنعت خودروسازی برمی‌گردد. کمپانی‌های خودروسازی خارجی از جلمه کمپانی‌های ژاپنی به‌طور فزاینده‌ای در بازار رقابتی چین دچار مشکل شده‌اند و در گذار به خودروهای برقی عقب مانده‌اند. میتسوبیشی سال گذشته اعلام کرد که بازار را ترک می‌کند.

موانع بسیاری بر سر راه دولتمردان سبز شدند. ظاهراً امسال هم با سال گذشته تفاوت چندانی ندارد.

شی تلاش می‌کند تا خود را شجاع نشان دهد. او در اواسط ژانویه عده زیاد و غیرمعمولی از نمایندگان را به مجمع جهانی اقتصاد، نشست سالیانه پولدارها و قدرتمندان در داووس، سوئیس، فرستاد تا با میلیونرها گپ و گفتی داشته باشند. به‌گفته آژانس خبری رویترز این تیم امسال با لی چیانگ، نخست‌وزیر چین به‌عنوان عالی‌ترین مقام کشور حضور پیدا می‌کنند. آخرین مقام عالی‌رتبه‌ای که در سال ۲۰۱۷ در این نشست شرکت کرد، خود شی بود.  لی که شاگرد شی است، پس از اینکه به‌عنوان دبیر حزب کمونیست در شانگهای خدمت کرد، در مارس ۲۰۲۳ به نخست‌وزیری رسید. او با شیوه‌هایی که تجارت می‌کند خارجی‌ها را تحت‌تاثیر قرار داد. اما در داووس کار سخت‌تری دارد. زمانی که شی به داووس رفت، متفاوت بود. بسیاری از مقامات و شرکت‌های غربی از آمدن دونالد ترامپ به کاخ سفید (قرار بود به‌زودی قسم بخورد) و اثری که تهدید ترامپ با جنگ تجاری با چین روی رشد جهانی خواهد داشت، به لرزه افتاده بودند. آنها مجذوب تلاش‌های شی شده بودند که خود را قهرمان تجارت آزاد نشان می‌داد. حالا خیلی از آنها چین را منبعی از ریسک می‌دانند، چه اینکه به‌واسطه اقتصاد متزلزل کشور رقابت استراتژیک با آمریکا باشد و چه سیاست‌های ضدغربی شی باشد با تاکید روزافزون در تمام حوزه‌ها برای نیاز به محافظت از امنیت ملی و رژیم.

مشکلات اقتصادی ۲۰۲۴

در پایتخت‌های کشورهای غربی و داخل اتاق مدیران، سال جدید با نگرانی‌هایی در رابطه با چین شروع شده است.

به گزارش اکونومیست طبق تقویم عادی سیاسی، کمیته مرکزی حزب، بدنه‌ای شامل بیش از 370 عضو از نخبگان سیاسی، نظامی و تجاری است که باید اواخر سال 2023 «سومین مجمع عمومی» خود را برگزار می‌کرد. در سیکل 5 ساله نشست‌های حزب، سومین مجمع عمومی به‌خاطر تمرکز همیشگی بر اصلاحات اقتصادی توجه بسیاری را به‌خود جلب کرد. چنین نشستی هنوز در سیکل فعلی برگزار نشده و نگرانی‌هایی درباره عدم هماهنگی در دایره داخلی الیت جامعه بر سر راه‌حل‌های مشکلات اقتصادی طولانی‌مدت چین مثل بالا رفتن سن جمعیت، کمبود نیروی کار و میزان بالایی از بدهی وجود دارد.

مقامات ارشد توانستند کنفرانس سالیانه را در ماه دسامبر برگزار کنند تا درباره مشکلات اقتصادی کنونی بیشتر صحبت کنند اما خبری از اقدامات جدید و جسورانه‌ای برای فعال کردن رشد کشور از این نشست بیرون نیامد.

برای اقتصاد، 2024 هم تقریباً مثل 2023 پردست‌انداز خواهد بود. از جهش مختصری که از پایان محدودیت‌های کووید و افزایش تقاضای مشتریان لذت برد، خبری نخواهد بود. رشد تولید ناخالص داخلی در سال جاری ممکن است آهسته‌تر از سال 2023 باشد، زمانی که احتمالاً به هدف دولت به حدود 5درصد (کمترین میزان در بیش از سه دهه) نزدیک بود. بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند اقتصاد چین در سال 2024، 5/4درصد و در سال 2025، 3/4درصد رشد خواهد کرد. به گفته بانک جهانی «شکنندگی مداوم» در احیای چین وجود خواهد داشت. اکثر اقتصاددانان با این نظر موافق‌اند.

در ماه مارس برخی از سرنخ‌ها خبر از استراتژی اقتصادی دولت در نشست سالانه قوانین بی‌اثر چین، کنگره ملی خلق (نهاد ملی قانونگذاری چین) دادند. لی در گزارشی که در این نشست به نمایندگان ارائه می‌کند احتمالاً اهداف رشد سال 2024 را اعلام خواهد کرد. این اهداف اگر با وجود تمام موانع، با سال گذشته یکی باشند، نشانه‌ای است که دولت برای تقویت اقدامات تحریک‌آمیز آماده است تا رسیدن به هدف را تضمین کند.

اما سرمایه‌گذاران همچنان با احتیاط عمل پیش خواهند رفت، نه به این خاطر که پیام دولت غیرقابل اعتماد شده است (مثلاً در سال 2023، انتشار داده‌های مربوط به بیکاری جوانان را متوقف کرد). در نشست دسامبر درباره اقتصاد، به مقامات گفته شد تا «پروپاگاندی اقتصادی را تقویت کنید» و «آواز تمجید چشم‌اندازهای روشن اقتصاد چین را بخوانید». وزارت امنیت چین فراتر رفت. در گزارشی از این نشست که در فضای مجازی منتشر شد، نشان داد که احساس منفی نسبت به اقتصاد گناه سیاسی بزرگ است. به گفته این گزارش هدف مردمی که دیدگاه‌های تحقیرآمیز را منتشر می‌کنند «حمله و انکار» سوسیالیسم به‌سبک چینی و «تلاش بیهوده‌ای» برای قرار دادن کشور در معرض «محدودیت و سرکوب استراتژیک» است.

در 25 دسامبر، Caixin، مجله‌ای در پکن سرمقاله‌ای در حمایت از اصلاحات منتشر و اشاره کرد که در دوران انقلاب فرهنگی، اقتصاد ملی در آستانه سقوط قرار داشت اما همچنان مقامات اصرار داشتند که شرایط بسیار خوب و بهتر و بهتر می‌شود. این مقاله از سایت Caixin به‌سرعت حذف شد.

در سال 2024، شی حوصله هیچ اختلاف عقیده‌ای را نداشت. چند روز قبل ازلغو سیاست «کووید صفر»، رئیس‌جمهور چین شاهد یکی از قدرتمندترین تصاویر از نارضایتی‌ها علیه دولت از زمان ناآرامی‌های سال 1989 در میدان تیان‌آن‌من بود. این اعتراضات با اینکه مختصر و کوچک بودند، اما در چند شهر بزرگ رخ دادند. آنها به‌ظاهر مخالف قرنطینه‌های مربوط به کرونا بودند اما ته‌مایه سیاسی داشتند. مردم برگه‌هایی از کاغذ سفید را بالا گرفتند که نمادی از مخالفت با سانسور بود. چنانچه همتایان‌شان در تیان‌آن‌من انجام دادند، سرود کمونیستی «انترناسیوناله» را خواندند. ترانه‌ای که معترضان چینی نه‌تنها به‌خاطر پیام ایدئولوژیک‌اش بلکه برای زبان شورش‌برانگیزش آن را دوست داشتند. در شانگهای برخی حتی «حزب کمونیست کناره‌گیری کن» و «شی‌جین‌پینگ کناره‌گیری کن» را فریاد زدند. در کشوری که به‌شدت با فناوری نظارتی اشباع شده، لحظه فوق‌العاده‌ای از شجاعت بود؛ موضوعی که موجب عذاب شی بوده و می‌ماند.

در سراسر 2023، پلیس شرکت‌کنندگان را دنبال کرد، به خیلی‌ها هشدار داد و برخی را به زندان انداخت. ترس به‌جان همه افتاده بود. یکی از ساکنان جوان پکن توصیف می‌کند که دولت چگونه به بسیاری از دوستانش دستور داد به‌خاطر نقش‌شان در اعتراضات شهر را ترک کنند. او می‌گوید: «آنها مجبور بودند بهای سنگینی بپردازند.» در نشستی که در 23 دسامبر برای بررسی اولویت‌هایشان در سال 2024 برگزار شد، رؤسای پکن به رؤسای پلیس در سراسر کشور دستور دادند تا «حلقه‌های امنیت سیاسی را تنگ‌تر کنند» و تلاش‌های پیشگیرانه برای حفاظت از ساختار سیاسی چین و قداست ایدئولوژیکش را افزایش دهند. 

در هنگ‌کنگ، امنیت، تم اصلی سال سیاسی خواهد بود. این سرزمین برنامه دارد تا قوانین جدیدی را در سال 2024 در رابطه با جرائمی مثل خیانت، تجزیه‌طلبی، راه‌اندازی شورش و خرابکاری تصویب کند. این موضوع به‌واسطه ماده 23 قانون اساسی کوچک چین برای هنگ‌کنگ، The Basic Law الزام‌آور است اما تلاش‌های پیشین برای تصویب چنین قوانینی با مخالفت شدید مردم ناکام مانده است.

از زمان شروع ناآرامی‌های ضددولتی در هنگ‌کنگ در سال 2019، سرکوب شدید مخالفان در این سرزمین راه را برای تصویب چنین قوانینی باز کرد. عده کمی از ناظران معتقدند که شهروندان جرأت سازماندهی تظاهرات بزرگ را دارند. در ماه‌های آینده رای دادگاه‌های بدون هیئت‌منصفه عده زیادی از برجسته‌ترین فعالان حامی دموکراسی اعلام خواهد شد. نتایج می‌تواند باعث ایجاد آرامش عمیق‌تری بر فضای هنگ‌کنگ برای آزادی بیان شود.

آشفتگی در بالا

در میان رهبران چین، پاکسازی‌هایی که از ویژگی‌های همیشگی حکومت شی برخوردار بوده‌اند، بی‌درنگ باقی ماندند. سال گذشته با برکناری کین گانگ، وزیر امور خارجه و ژنرال لی شانگفو، وزیر دفاع همراه بود که هر دو فقط چند ماه روی کار بودند. هیچ دلیلی برای این برکناری‌ها ارائه نشد اما گمانه‌زنی‌ها بر این است که حداقل تا بخشی به یک رابطه خارج از ازدواج کین و پرونده فساد ژنرال لی مربوط می‌شود. وانگ یی، جایگزین کین شد. پس از ماه‌ها بدون وزیر دفاع، چین در 29 دسامبر وزیر جدیدی را معرفی کرد: دریاسالار دانگ جون، رئیس سابق نیروی دریایی. در همان روز 9 مقام نظامی بدون هیچ توضیحی از قوه مقننه اخراج شدند.

گاهی اوقات تشخیص اینکه چه انگیزه‌ای باعث این تغییر و تحولات می‌شود آسان نیست. شی جنگی بی‌امان را برای مبارزه با فساد و همچنین کمپینی برای اعمال وفاداری به حکومتش راه‌اندازی کرده است. ممکن است دلایل سیاسی پنهانی وجود داشته باشد که چرا برخی افراد برای اختلاس هدف قرار می‌گیرند. اما در صنعت مالی، مبارزه با فساد به‌نظر دلیل اصلی پاکسازی‌های گسترده سال گذشته باشد. رسانه‌های دولتی می‌گویند که در سال 2023 بیش از 100 مسئول مالی، اکثراً بانکدارها به‌جرم اختلاس دستگیر شدند. جیمیان، از پورتال خبری تجاری مستقر در شانگهای می‌گوید، انتظار می‌رود این کمپین در سال 2024 به‌تدریج گسترده‌تر شود. به‌طور کلی کنترل شی بر امور مالی هم همینطور. او در مارس 2023 تاسیس یک آژانس جدید به‌رهبری حزب به‌نام کمیسیون مالی مرکزی را اعلام کرد تا مسئولیت تمام امور مالی را برعهده بگیرد. مسئولیت‌های آن شامل نظارت بر نهادهای نظارتی مثل بانک خلق چین، بانک مرکزی و اداره ملی تازه‌تاسیس مقررات مالی است. او همچنین کمیسیون مرکزی کار مالی، نهادی که مدت‌ها منحل شده بود را بازگشایی کرد تا انضباط حزبی را اعمال کند. مجمع عمومی سوم، هر زمان که برگزار شود، فراتر از نیروی تازه بخشیدن به اصلاحات حامی بازار، احتمالاً بر رهبری حزب و شی بر همه‌چیز تاکید خواهد داشت. افسردگی که بر بخش خصوصی چین چیره شده، احتمالاً در سال 2024 برطرف نخواهد شد.

شی ممکن است امیدوار باشد که مشکلات چین با رخوت غرب جبران شود مثل اختلافات بر سر حمایت از اوکراین و جنگ اسرائیل در غزه و درگیری‌های سیاسی در آمریکا با نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری. اما نگرانی‌های غرب در مورد چین کاهش نخواهد یافت. برنده انتخابات آمریکا هر کس که باشد، چین همچنان یک لولوخورخوره در واشنگتن خواهد بود. آمریکا به‌تلاش خود ادامه خواهد داد تا توسعه فناوری پیشرو در چین را با اعمال محدودیت روی سرمایه‌گذاری و تجارت، فلج کند. اختلاف‌نظر اقتصادی بین چین و غرب افزایش می‌یابد؛ به‌ویژه زمانی که دولت‌های اروپایی تلاش می‌کنند از صنایع خودروسازی خود در برابر سیلی از خودروهای برقی ارزان‌ساخت چین محافظت کنند. کمیسیون اروپا در حال بررسی این موضوع است که سوبسیدی که خودروهای برقی چینی دریافت می‌کنند قوانین تجاری را نقض می‌کند یا نه. تعرفه‌های تنبیهی هم متعاقباً اعمال می‌شوند.

شی از چنین اقداماتی برای به‌تصویر کشیدن کشورش به‌عنوان یک قربانی استفاده خواهد کرد و امیدوار است که احساسات ملی‌گرایانه را تقویت کند. جشن‌های ماه اکتبر که سالگرد 75 سالگی چین را به‌عنوان کشوری کمونیستی رقم می‌زنند به همین منظور برگزار می‌شوند (قانون جدید در مورد آموزش میهن‌پرستانه که در اول ژانویه اجرایی شد، این نکته را آشکار می‌کرد که اشتراک این احساسات اختیاری نیست.) اما ناسیونالیسم به‌عنوان سنگری در برابر منتقدان حزب کاملاً مؤثر نیست: اعتراضات سال 2022 این را نشان داد. زمزمه‌ها درباره حکومت شی که از آن زمان به دلیل مشکلات کشور بیشتر شده، احتمالاً عمدتاً خصوصی باقی خواهند ماند. اما بعید است که این زمزمه‌ها در سال اژدها فروکش کنند.

شی  تغییرناپذیر

به گزارش فارن افرز، در اوایل سال 2023، برخی از متفکران چینی انتظار داشتند که شی‌جین‌پینگ مجبور می‌شود بخش‌های قابل‌توجهی از پیش‌روی‌های یک‌دهه‌ای خود به سمت متمرکزسازی را رها ‌کند.

رهبران برجسته قرن بیستمی چین، مائو زدانگ و دنگ شیائوپینگ زمانی که با مقاومت روبه‌رو شدند رویکرد خود را تغییر دادند: انتظار می‌رفت شی و نزدیک‌ترین مشاورانش هم همین کار را بکنند. یکی از دبیران تاثیرگذارترین مجله‌های تجاری چین به فارن‌افرز می‌گوید: «فکر می‌کردم که آنها شیوه‌شان را تغییر می‌دهند. نه‌فقط سیاست کووید بلکه خیلی از موارد، مثل سیاست شرکت‌های خصوصی و برخورد شدید با گروه‌های اجتماعی.»

اما هیچ‌کدام از این‌ها اتفاق نیفتاد. با اینکه مقررات «کووید صفر» برداشته شده‌اند، پکن استراتژی را به‌کار گرفته که دخالت دولت در زندگی چینی‌ها را سرعت می‌بخشد. عده‌ای از جوانان که پاییز سال گذشته اعتراض کرده بودند در بازداشت‌اند و به حبس‌های طولانی‌مدت محکوم شده‌اند. آزادی بیان بیشتر از هر زمان دیگری محدود شده است. فعالیت‌های جوامع و گروه‌های اجتماعی به‌شدت توسط دولت کنترل و نظارت می‌شوند. برای خارجی‌ها هم، بازداشت خودسرانه تاجران و یورش به شرکت‌های مشاوره‌ای خارجی، برای اولین‌بار در دهه‌ها، احساس خطر تجارت در چین را بیشتر کرده است.

بیش از یک سال است که اقتصاددانان استدلال می‌کنند چین وارد دوران رشد کند اقتصادی شده است. آن‌ها تغییرات جمعیتی، بدهی دولت و دستاوردهای کم بهره‌ور و همچنین نبود اصلاحات بازارمحور را عوامل آن می‌دانند. برخی از «اوج چین» صحبت کرده‌اند و استدلال می‌کنند که مسیر اقتصادی این کشور قبلاً به اوج رسیده یا به‌زودی خواهد رسید و ممکن است هرگز به‌طور قابل توجهی از ایالات متحده پیشی نگیرد. مفهوم آن این است که اگر پکن بتواند مدیریت اقتصادی خود را اصلاح کند، می‌تواند بدترین نتایج را کاهش دهد و از سقوط خطرناک‌تر جلوگیری کند.

آنچه در این تحلیل نادیده گرفته می‌شود این است که این مشکلات اقتصادی بخشی از روند گسترده‌تری از استخوان‌بندی سیاسی و سخت‌گیری‌های ایدئولوژیکی هستند. برای هر کسی که طی چند دهه گذشته چین را از نزدیک مشاهده کرده باشد، به‌سختی می‌تواند نشانه‌های یک رکود ملی جدید یا آنچه مردم چین آن را neijuan می‌خوانند و به‌معنای زندگی در حال چرخش به‌درون بدون پیشرفت واقعی است را ندیده باشد.

دولت چین، جهانِ سخت‌افزارها و اپلیکیشن‌های موبایلی خود را به‌وجود آورده؛ شاهکاری چشمگیر اما هدف آن جداسازی مردم چین از دنیای خارج به‌جای اتصال آنهاست.

بعید است که تاثیرات عمیق‌تر این دیوارکشی یک‌شبه احساس شود. جامعه چین همچنان مملو از افراد خلاق، تحصیلکرده و پویایی است و دولت چین همچنان به‌وسیله بوروکراسی بسیار شایسته‌ای اداره می‌شود. از زمانی که شی به قدرت رسید، شاهکارهای چشمگیری رخ داده است؛ از جمله تکمیل شبکه راه‌آهن پرسرعت در سراسر کشور، توسعه پیشرو در انرژی‌های تجدیدپذیر و ساخت یکی از پیشرفته‌ترین ارتش‌های جهان.

با این حال، neijuan اکنون در تمام ابعاد زندگی در چین تحت رهبری شی نفوذ کرده و کشور را بیشتر از هر زمان دیگری از آغاز دوره اصلاحات در اواخر دهه 1970، منزوی‌تر و راکدتر کرده است.