در انتظار باران/دیروز برخی ائمه جمعه از عوامل ماوراء طبیعی خشکسالی‌ها گفتند
روز گذشته ائمه جمعه در شهرهای بسیاری به موضوع خشکسالی و خواندن نماز باران در خطبه‌های نمازجمعه اشاره کردند. شرایط خشکسالی ایران تا حدی بحرانی شده که برخی ائمه جمعه به این واقعیت رسیده‌اند که اکثر آنها منشأ بخش قابل‌توجهی از مشکلات کنونی را گناهانی از جمله گرانفروشی، احتکار و کم‌فروشی اعلام کرده‌اند. در همین هفته گذشته به‌ویژه روز گذشته اما مردم ایران که به نوعی از مدیریت ناامید شده‌اند، نماز باران خواندند و خواستار نزولات بودند؛ در شرایط بحران کم‌آبی کشور.
روز گذشته ائمه جمعه در شهرهای بسیاری به موضوع خشکسالی و خواندن نماز باران در خطبه‌های نمازجمعه اشاره کردند. شرایط خشکسالی ایران تا حدی بحرانی شده که برخی ائمه جمعه به این واقعیت رسیده‌اند که اکثر آنها منشأ بخش قابل‌توجهی از مشکلات کنونی را گناهانی از جمله گرانفروشی، احتکار و کم‌فروشی اعلام کرده‌اند. در همین هفته گذشته به‌ویژه روز گذشته اما مردم ایران که به نوعی از مدیریت ناامید شده‌اند، نماز باران خواندند و خواستار نزولات بودند؛ در شرایط بحران کم‌آبی کشور. بیرجند، خمینی‌شهر، اراک، تهران، گناوه، قزوین و... از جمله شهرهایی بودند که مردمانش نماز باران برگزار کردند.
نماز استسقاء طلب آب در چاه‌ها و منابع زمینی
آیت‌الله عبدالله جوادی‌آملی، از مراجع تقلید قم نیز در جلسه هفتگی درس اخلاق در مسجد اعظم قم که با حضور اقشار مختلف مردم برگزار شد، با اشاره به رحمانیّت فراگیر ذات اقدس الهی، گفت: «کارهای خداوند سراسر رحمت و برکت است و هیچ امری از او صادر نمی‌شود مگر آنکه مایه‌ی رحمت و خیر باشد، تأخیر در بارش باران نیز از جلوه‌های امتحان الهی و رحمت است. دستور به برپایی نماز استسقاء نیز خود نشانه‌ی دیگری از رحمت خداوند است، زیرا نظام عالم بر مدار رحمت او می‌چرخد. آنچه در فرهنگ دینی آمده و مستحب است نماز استسقاء است نه استمطار! این نماز استسقاء یعنی طلب آب، تنها برای طلب باران نیست، بلکه برای فراوانی آب در چاه‌ها، چشمه‌ها و منابع زمین است؛ یعنی هدف، آب‌رسانی و زنده شدن طبیعت به برکت دعا و بندگی است. این نماز مستحب مؤکد است و می‌توان آن را به صورت فرادی یا جماعت، همانند نمازهای عید قربان و عید فطر اقامه کرد.»
او با اشاره به آداب این عمل عبادی افزود: «شایسته است مؤمنان پیش از برپایی نماز استسقاء دو روز روزه بگیرند و در روز سوم که روز نماز است، در حال روزه این عبادت را انجام دهند. هرچند روزه گرفتن شرط صحت نیست، اما شرط کمال این عمل عبادی است. خدای سبحان بنده‌ی خاضع و مطیع را دوست دارد و عبادت از سر نیاز و بندگی، محبوب اوست. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که گسترش برخی گناهان همچون ظلم در دستگاه قضا و ستم در نظام اقتصادی و گرفتن زیرمیزی و رومیزی، سبب نزول بلا و بازداشتن رحمت الهی میشود. زمین و آسمان آگاهند و فردا در قیامت شهادت می‌دهند؛ زیرا عالم هستی نسبت به کردار انسان‌ها بی‌تفاوت نیست. راه اصلاح، توبه و بازگشت به خداست، اما توبه در حق‌الناس تنها با استغفار زبانی کافی نیست، بلکه باید حق مردم ادا شود.»
بی‌توجهی مسئولان به بحران و فاجعه تبدیل شد
با وجود آنکه نتایج پایش‌ها، گزارش‌های علمی و پژوهش‌های متعدد، تصویری روشن و هشدارآمیز از آینده منابع آب ایران ارائه می‌کرد، متأسفانه این هشدارها آن‌چنان که باید، در سطح سیاست‌گذاری و مدیریت کلان مورد توجه قرار نگرفت. ایران کشوری است که بنا بر شاخص‌های اقلیمی، در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد و از دیرباز با چالش کم‌آبی مواجه بوده است؛ اما طی چهار دهه گذشته، مجموعه‌ای از تصمیم‌گیری‌های نادرست، توسعه‌های غیراصولی، برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی و نبود برنامه‌ریزی مبتنی بر واقعیت‌های اقلیمی، این چالش طبیعی را به مرز بحران و در برخی مناطق حتی به سطح فاجعه رسانده است. این روزها در بسیاری از استان‌های کشور، وضع منابع آب سطحی و زیرزمینی به حدی بحرانی شده که برخی کارشناسان آن را یکی از جدی‌ترین تهدیدهای امنیتی، اقتصادی و اجتماعی کشور می‌دانند. خشک شدن تالاب‌ها، کاهش بی‌سابقه سطح سفره‌های آب زیرزمینی، فرونشست گسترده دشت‌ها، کاهش کیفیت آب آشامیدنی، از دست رفتن اراضی کشاورزی و مهاجرت‌های محیط‌زیستی از جمله نشانه‌هایی هستند که اهمیت و ابعاد این بحران را آشکار می‌سازند. بحران آب تنها یک مسئله فنی نیست؛ موضوعی است که می‌تواند ساختارهای جمعیتی، اقتصادی و حتی فرهنگی کشور را در میان‌مدت و بلندمدت تحت تأثیر قرار دهد.
اشاره به این نکته ضروری است که بسیاری از کشورهایی که در فرهنگ، ساختار اجتماعی یا سبک زندگی مشابهت چندانی با ایران ندارند و حتی برخی این کشورها را بلادکفر می‌نامند، نه‌تنها با چنین بحران کم‌آبی گسترده مواجه نیستند، بلکه توانسته‌اند از طریق مدیریت علمی، فناوری‌های نوین و برنامه‌ریزی دقیق، منابع محدود آب خود را کنترل و مدیریت کنند. بنابراین، مقایسه تجربه کشورهایی که شرایط اقلیمی سخت‌تری دارند اما توانسته‌اند با مدیریت صحیح، وضعیت پایدارتری ایجاد کنند، نشان می‌دهد که ریشه بحران موجود در ایران را باید در نظام حکمرانی آب و کیفیت تصمیم‌گیری‌ها جست‌وجو کرد، نه در مسائل فرهنگی یا اجتماعی. بحران آب در ایران محصول دهه‌ها اجرای سیاست‌هایی است که هم‌راستا با ظرفیت‌های طبیعی کشور نبوده است. از توسعه بی‌رویه کشاورزی پرمصرف گرفته تا اجرای طرح‌های انتقال آب بدون ارزیابی دقیق، از فقدان نظام کارآمد قیمت‌گذاری و مدیریت مصرف تا ضعف نظارت بر برداشت منابع زیرزمینی، همگی در شکل‌گیری وضعیت موجود نقش داشته‌اند. افزون بر این، تغییرات اقلیمی جهانی نیز شرایط را سخت‌تر کرده، اما باید توجه داشت که این تغییرات تنها یک عامل تشدیدکننده بوده‌اند؛ نه علت اصلی.
واقعیت آن است که ایران برای خروج از این وضعیت نیازمند رویکردی جامع، علمی و فرابخشی است. مدیریت منابع آب باید از سطح شعار و اعلام هشدار فراتر رفته و به اقدامی عملی، نظام‌مند و مبتنی بر تخصص تبدیل شود. شفافیت تصمیم‌گیری، استفاده از دانش روز، توجه به تجربه‌های موفق جهانی، بازنگری در سیاست‌های کشاورزی، کنترل توسعه صنعتی آب‌بر، بازسازی حکمرانی محیط‌زیست و مشارکت دادن مردم در مدیریت مصرف، از جمله گام‌هایی است که می‌تواند مسیر حرکت کشور را اصلاح کند. در مجموع می‌توان گفت که علت اصلی خشکسالی ایران ریشه در سوءمدیریت، ناهماهنگی میان دستگاه‌ها و فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت دارد.
با عشق و اخلاص در نماز باران شرکت کنید
احمد خاتمی، امام جمعه تهران در خطبه نمازجمعه روز گذشته پایتخت به موضوع خشکسالی و نباریدن نزولات مطرح کرده و گفت: «در این وضعیت گناه اثر دارد که نمونه آن کفران نعمت است. خداوند نعمت جمهوری اسلامی را داده و باید تشکر کرد. زور به مردم گفته نشده و حق مردم داده شود و کم‌فروشی و گرانفروشی و ترک امر به معروف و نهی از منکر صورت نگیرد.»
او در ادامه افزود: «وقتی گروهی معصیت کنند خداوند بارانش را می‌گیرد، پس گناه اثر دارد و باید رو به خدا بیاورید؛ به حمدالله نماز باران در کشور خوانده میشود لذا با اخلاص و عشق و با تضرع در آن شرکت کنید که انشاالله اثر می‌کند. کاهش باران در ایران در ۵۸ سال اخیر بی‌سابقه بوده است؛ نماز باران در کشور خوانده میشود پس با اخلاص و عشق در آن شرکت کنید که انشاالله اثر می‌کند. اولین مسئله ما کاهش بارش باران و نزولات آسمانی است که این موضوع در ۵۸ سال اخیر در ایران بی‌سابقه بوده است. کاهش نزولات آسمانی فقط مربوط به ایران نیست و مربوط به کل جهان میشود. در کشورهای اسلامی نماز باران خوانده شده و در گوشه و کنار کشور ما نیز خبرهایی از برپایی نماز باران می‌رسد. براین اساس کاهش نزولات آسمانی و باران مسئله جهانی است و سیاسی نیست؛ مسئله همگانی است و همه باید برای عبور از این مشکل دست به دست هم دهند.»
خشکسالی فقط گریبانگیر جمهوری اسلامی نیست
محمدتقی سبحانی‌نیا، امام جمعه موقت قزوین نیز روز گذشته در خطبه‌های نمازجمعه با بیان اینکه نزول باران رحمت، مشروط به مشارکت همگانی در استغفار و عبادت است، خطاب به منتقدان گفت: «کسانی که در نماز باران شرکت نمی‌کنند، نباید انتظار معجزه داشته باشند. ما امروز با پدیده بزرگ خشکسالی مواجهیم که طبق آمار در 50 سال گذشته سابقه نداشته است. این خشکسالی اختصاص به ایران ندارد. متأسفانه در فضای مجازی و حقیقی برخی به غلط ادعا می‌کنند که این پدیده فقط گریبانگیر جمهوری اسلامی است، درحالی‌که خشکسالی تقریباً در تمام دنیا از جمله اروپا و کشورهای عربی وجود دارد و اخیراً شاهد برگزاری نماز باران در برخی کشورهای عربی بوده‌ایم.»
او با تأکید بر لزوم تداوم دعا و عبادت برای رفع خشکسالی، تاکید کرد: «نماز باران یک دعا و عبادت اجتماعی است و اینگونه نیست که با یک بار خواندن، حتماً باران ببارد. همانطور که برای سایر حاجاتمان مکرر از خداوند درخواست می‌کنیم، برای طلب باران نیز باید استغاثه و نماز باران را تکرار کنیم.»
سبحانی‌نیا با اشاره به برگزاری نماز باران در هفته گذشته در قزوین، از عموم مردم خواست: «در صورت برنامه‌ریزی برای نماز باران، با حضور حداکثری در این عبادت جمعی شرکت کنند و فراموش نکنند که نزول رحمت الهی منوط به مشارکت همگانی و بازگشت همگان به سوی پروردگار است. باید توجه داشت که حبس باران الهی تنها یک علت ندارد؛ اگرچه گناهان مردم به‌ویژه گناهان اجتماعی یکی از عوامل مهم است، اما مسائلی مانند آلودگی‌های صنعتی، گازهای گلخانه‌ای، جنگ‌ها و تغییرات اقلیمی نیز در این پدیده نقش دارند.» امام جمعه موقت قزوین گرانفروشی، کم‌فروشی، ربا، رشوه و بی‌حجابی را از مصادیق گناهان اجتماعی برشمرد و از مردم خواست: «هرکس در حد توان و در چارچوب شرع و عرف، نسبت به نهی از منکر اقدام کند، البته به گونه‌ای که وحدت جامعه حفظ شود.»
بن‌بستی برای رفع مشکل آب نداریم
سیداحمدرضا شاهرخی نیز در خطبه‌های این هفته نمازجمعه خرم‌آباد اعلام کرد: «باید نکات علمی و تدبیر دقیق به کار گرفته شود، باید توجه کنیم که خداوند چه نعمت‌هایی به ما داده و اگر از آنها محروم شویم با سختی مواجه می‌شویم، در جاهایی نماز باران خوانده شده و ما در این ایام که متعلق به حضرت فاطمه زهرا (س) است و در این روز جمعه که متعلق به امام‌زمان (عج) است، دعا می‌کنیم شاهد بارش باران رحمت در استان باشیم.»
کم‌آبی راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد
سیدمحمد سعیدی، امام جمعه قم نیز در خطبه بعد از نمازطلب باران بر ضرورت رعایت تقوای الهی تاکید کرده و گفت: «ما باید قدر نعمت‌های الهی را بدانیم و تقوای الهی را رعایت نماییم تا انشاالله رحمت الهی نازل شود. یکی از نعمت‌ها وجود رهبر معظم انقلاب اسلامی است. همه به‌ویژه سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه باید گوش به فرمان ایشان باشند تا شاهد رفع مشکلات کشور باشیم. امیدوارم با دعای خیر حضرت صاحب‌الزمان (عج) شاهد بارش رحمت الهی باشیم.»
او تاکید کرد: «مشکل کم‌آبی راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد و هیچ بن‌بستی برای رفع این مشکل وجود ندارد. در کنار دعا و تضرع از درگاه الهی برای بارش باران، دولت و مجلس هم سیاستگذاری‌های مناسبی برای حل مشکل کم‌آبی داشته باشند.»
خشکسالی واقعیتی جهانی است
علیرضا بی‌نیاز نیز در خطبه‌های نماز جمعه کیش، با اشاره به تنش آبی در کشور، صرفه‌جویی در مصرف آب و برق، افزود: «خشکسالی واقعیتی جهانی است و باید مدیریت صحیح مصرف را جدی بگیریم.» او از مسئولان و مردم خواست برای اقامه نماز باران در کیش برنامه‌ریزی کنند و در صورت امکان از علمای صاحب‌نفس برای اقامه نماز دعوت شود.
باید قدردان مسئولان باشیم
مهدی راست‌روش، خطیب موقت نمازجمعه کرج نیز روز گذشته با اشاره به گزارش‌های کارشناسان هواشناسی و زمین‌شناسی، وضعیت کم‌آبی در منطقه خاورمیانه را نگران‌کننده توصیف و تاکید کرد: «اگر امروز بگوییم کم‌بارشی به‌خاطر فلان گروه یا فلان قشر یا مسئولان است، گرچه بخشی از این‌ها ممکن است درست باشد، اما مشکل را حل نخواهد کرد. امر به معروف و نهی از منکر هرگز به معنای تحقیر یا ناامید کردن افراد نیست و باید به‌گونه‌ای انجام شود که موجب اصلاح و دلگرمی باشد، نه سرخوردگی. یکی از فواید بلاها «بیداری از غفلت» است. «اگر مردم ایمان و تقوا داشته باشند، برکات آسمان و زمین بر آنان گشوده میشود».
در این آیه صحبت از تکذیب پیامبران است؛ یعنی پشت گوش انداختن سخنان الهی چه در عمل و چه در گفتار نتیجه‌ای جز محرومیت از برکات ندارد. قرآن به صراحت می‌فرماید: «ما أصابکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم.»»
او افزود: «پیامبر نوح سال‌ها مردم را به خدا دعوت کرد، اما باوجود نافرمانی آنها، باز هم فرمود: استغفرو ربکم إنه کان غفّارا یرسل السماء علیکم مدراراً. امروز نیز راه‌حل همین است؛ باید به در خانه خدا بازگردیم. یکی از این عوامل، پرداخت نکردن زکات و صدقه است.» راست روش تاکید کرد: «کم‌فروشی و گرانفروشی از دیگر عوامل بازدارنده رحمت الهی است. در روایات آمده است که کم‌فروشی، باران را حبس می‌کند. امروز هم افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها مردم را تحت فشار قرار داده است. هرکس مسئول، فروشنده، دلال یا هر واسطه دیگردر اجحاف به مردم نقشی داشته باشد، مشمول قهر الهی میشود. ضمناً روایتی از امام رضا(ع) وجود دارد که «دروغ‌گویی زمامداران» را از عوامل قطع بارش معرفی می‌کند. این‌ها هشدارهای جدی است و نباید از کنارشان عبور کرد.»
خطیب نمازجمعه کرج با اشاره به تلاش‌های دولت و دستگاه‌های مسئول در حوزه آب، تاکید کرد: «برخی ناآگاهان تمسخر می‌کردند که در کشورهای دیگر آب دریا را شیرین می‌کنند اما در ایران نماز باران می‌خوانند. درحالی‌که بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن خاورمیانه در ایران قرار دارد و بالغ بر پنجاه طرح شیرین‌سازی دیگر در دست اجراست. باید قدردان مسئولانی باشیم که برای رفاه مردم تلاش می‌کنند. مدیریت بحران وظیفه جدی مدیران است و نباید با سخنان ناپخته، نگرانی را بین مردم گسترش داد. مدیر توانا کسی است که بحران را مهار کند، نه اینکه بر اضطراب عمومی بیافزاید. سه راهکار اصلی برای مواجهه با کم‌آبی «صرفه‌جویی»، «استغفار» و «دعای جمعی برای باران» است. صرفه‌جویی امروز یک وظیفه مضاعف شرعی و عقلی است. حتی در دوران پرآبی، امامان(ع) هنگام نوشیدن آب بخشی از لیوان را برای جلوگیری از اسراف نگه می‌داشتند.» او در پایان از خداوند خواست که باران و برف رحمتش را نازل کند و گرفتاری‌ها را از این ملت دور گرداند.
اگر انسان یاد خدا نباشد به منافع شخصی می‌چسبد
محمدرضا ناصری، در خطبه‌های نمازجمعه دیروز شهر یزد به اهمیت اقامه نماز باران اشاره کرد و افزود: «پدیده خشکسالی همواره در یزد وجود داشته و نباید از درگاه حضرت حق ناامید بود و اقامه نماز باران در سطح محلات تاکید میشود. خشکسالی در استان همواره طی سال‌های گذشته دچار نوسان بوده است. بدون شک نیت و کارهای ما در آسمان و زمین اثر دارد و خداوند ما را ناامید نکرده است و باید استغفار و توبه کنیم و نماز باران قطعاً اثربخش است.»
او افزود: «توبه یعنی بازگشت به سوی خدا و لازم است همه محلات، مساجد، هیئت‌ها و حتی در بیابان‌ها نماز باران برگزار شود و حرکتی جمعی برای طلب رحمت الهی شکل گیرد تا خداوند عنایت خود را نازل و رحمت الهی نصیب مردم شود. وقتی دل انسان خالی از یاد خدا باشد، به دنیا و منافع شخصی می‌چسبد و این وابستگی ریشه بسیاری از ظلم‌ها، احتکار، تورم و تخریب اخلاق در جامعه است.»
کاهش 50درصدی بارش باران در گیلان
کاهش نزولات حتی در استان‌های شمالی کشور نیز به بحران تبدیل شده است. گیلان امسال با کاهش 50درصدی بارش باران در پاییز روبه‌رو بوده و تداوم خشکسالی، اقشار مختلف مردم در رشت را بر آن داشت که دست به دعا بر دارند و از درگاه خداوند متعال، نزول رحمت و برکت را مسألت کنند. شجاعی، از اساتید حوزه و دانشگاه در این آیین با حضور در برگزاری نماز باران در رشت، دعا و انابه به درگاه پروردگار بزرگ را تنها راه رستگاری و نزول نعمت دانسته و تاکید کرد: «تقوا و پرهیز از گناه، در‌های رحمت به زندگی انسان را باز می‌کند و در شرایط امروز و با توجه به کاهش نزولات آسمانی همه باید دعا و نیایش را در اولویت کارهای خود قرار دهند.»
شنبه پر باران ایران
اینطور به نظر می‌رسد که خدا دعای مردم ایران را با وجود ادامه روندهای اشتباه شنیده و اینطور که سازمان هواشناسی اعلام کرده شنبه برخی از مناطق کشور از جمله تهران باران می‌بارد؛ تهرانی که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اعلام کرد: «اگر باران نبارید مجبور هستیم آن را خالی کنیم.»
علاوه بر پایتخت استان‌های ایلام، (برخی نقاط) اصفهان، آذربایجان شرقی، اردبیل، کردستان، خوزستان، لرستان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری همدان، آذربایجان غربی، زنجان، گیلان، قم، مازندران، قزوین، البرز و استان مرکزی از جمله استان‌هایی هستند که بارش باران امروز (شنبه) در آنها پیش‌بینی شده است.
عکس:پیام ثانی/ ایرنا
