دغدغه گوشت/ اتحادیه مرکزی دام خواستار تشکیل فوری کارگروه ارزیابی خسارت به منظور حمایت از تولیدکنندگان شد

هشدارهای سازمان جهانی بهداشت دام، درخصوص ورود دام آلوده از کشورهای همسایه کافی نبود و طی ماه‌های گذشته تدبیری برای جلوگیری از ورود این دام‌ها به کشور اندیشیده نشد، در نهایت با یک برنامه‌ریزی نادرست بیماری تب برفکی وارد کشور شد.

هنوز دقیقاً مشخص نیست که تب برفکی از کدام مسیر وارد کشور شده، اما همزمانی تب برفکی با افزایش قیمت گوشت و شیر باعث شده که بخشی از دامداران در آستانه ورشکستگی‌ قرار بگیرند. البته آمارهای غیررسمی نیز نشان می‌دهد که برخی از دامداران به مرحله ورشکستگی رسیده‌اند و این روزها شرایط بسیار وخیمی را تجربه می‌کنند. 

سازمان جهانی بهداشت دام، همواره کشورهایی را که با این بیماری درگیر هستند اعلام می‌کند تا دولت‌ها بتوانند پیش از ورود دام یا گوشت از مبدأ این کشورها اقدامات لازم یا پیشگیرانه را انجام دهند اما با وجود هشدارهای لازم اقدامی توسط کشور انجام نشد، چراکه تب برفکی به شدت در کشور وارد شده و اغلب دامداری‌ها به گونه‌ای درگیر این تب هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مبدأ دام‌های آلوده کشورهایی همانند عراق، ترکیه و سایر همسایگان ایران هستند.

در همین خصوص ولی‌الله یارزاده، رئیس اتحادیه صنعت دامپروری کشور، اعلام کرده بود که برخی دامداران به‌دلیل ابتلای دام به تب برفکی مجبور به کشتار هستند تا دچار خسارت بیشتری نشوند؛ خساراتی که بسیاری از آنها جبران‌ناپذیر است. واردات بی‌رویه و بدون نظارت دقیق، عامل ورود این بیماری از خارج بوده و برخی از سویه‌های جدید، درمان‌پذیری سخت و شدت درگیری بالایی دارند.

همین کشتارها باعث شده دامداران به جای سودسازی با زیان سنگینی روبه‌رو شوند. احتمالاً تا چند ماه آینده شاهد اعلام ورشکستگی سنگین بسیاری از دامداران باشیم. 

در ماه‌های گذشته دامداران با مشکل کمبود نهاده‌های دامی دست و پنجه نرم می‌کردند و مجبور بودند که نهاده‌های دامی را با قیمتی بسیار بالا خریداری کنند که در نهایت این موضوع باعث کاهش سود و حتی تحمیل زیان به دامداران شده بود. حال در شرایط فعلی یعنی آلوده شدن دام‌ها و جان باختن بخش عمده‌ای از آنها به نظر می‌رسد که سود بسیاری از دامداران به صورت قابل توجهی کاهش خواهد یافت و به مرور شاهد زیان‌سازی آنها خواهیم بود. 

گرانی گوشت و شیر در کشور

سویه جدید تب برفکی، ریشه‌گرفته از آفریقای شرقی و واردشده از طریق دام‌های ترانزیتی ترکیه و آذربایجان، دامداری‌های تهران، البرز، قم، قزوین و مرکزی را درگیر کرده است. بر اساس آخرین آمارها برخی از دامداری‌های صنعتی تا ۸۰ درصد تولیدشان را از دست داده‌اند. حتی شائبه عمدی بودن شیوع این بیماری هم وجود دارد. در یک ماه، ۱۲۰۰ گاو شیری و ۱۵۰ گوساله در تهران تلف شده‌اند؛ فاجعه‌ای که قیمت شیر را تا ۳۰ درصد گران‌تر می‌کند و گرانی گوشت نیز جای خود دارد. 

مشکل اینجاست که درحال حاضر تمام واحدهای دامپروری بزرگ و صنعتی استان تهران آلوده به این بیماری شده‌اند. همین موضوع می‌تواند گرانی و چند برابر شدن قیمت گوشت را در پی داشته باشد. البته تنها تهران درگیر این بیماری نیست؛ بسیاری از شهرهای کشور با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند. درحال حاضر این معضل باعث گرانی گوشت قرمز شده اما در میان‌مدت نیز شاهد گرانی دوباره در این حوزه خواهیم بود. حتی برخی از فعالان بازار گوشت عقیده دارند این موضوع در میان‌مدت می‌تواند تا 30 درصد افزایش قیمت گوشت(بسته به نوع گوشت) را در پی داشته باشد.

داستان ورود گوشت و دام آلوده از ابتدای پاییز آغاز شده و به گفته فعالان این حوزه همچنان ادامه دارد. در اصل همچنان بازار گوشت کشور با عرضه گوشت‌های آلوده دست و پنجه نرم می‌کند. از سوی دیگر نیز دام‌های آلوده نیز جای خود را دارند، شاهد آن هستیم که هر روز دام‌های بیشتری در کشور آلوده می‌شوند. 

تب برفکی بیش از یک فاجعه بهداشتی، یک بحران اقتصادی است که امنیت غذایی کشور را هدف گرفته است. با نابودی گسترده ذخایر ژنتیکی و تلفات سنگین در گله‌های مولد، تولید شیر و گوشت کشور با تهدیدی جدی روبه‌رو است. این کاهش شدید و ناگهانی عرضه مواد اولیه، نه‌تنها صنعت دامپروری را تضعیف می‌کند، بلکه زنجیره تأمین صنایع وابسته، به‌ویژه صنایع لبنیاتی را مستقیماً تحت فشار قرار می‌دهد و ثبات بازار، قیمت مصرف‌کننده و در نهایت، حیات اقتصادی کارخانجات لبنی را به خطر می‌اندازد.

از سوی دیگر صنعت دامپروری کشور نیز با موجی سهمگین و کشنده با سویه جدید این ویروس دست و پنجه نرم می‌کند. این ویروس تمامی دامپروری تهران و اغلب دامپروری شهرستان‌ها را درگیر کرده است و هر دامپروری به‌گونه‌ای درگیر این تب برفکی است. مشکل اینجاست که این بیماری به راحتی بین دام‌ها منتقل می‌‌شود؛ درنتیجه آلوده شدن یک دام می‌تواند یک دامپروری را به کام مرگ و نابودی بکشاند.

معضل اساسی نوع ویروس است که بررسی‌ها نشان می‌دهد منشأ این سویه خطرناک، که الگویی کاملاً متفاوت با موارد قبلی دارد، از مناطق آفریقای مرکزی و جنوبی است و تبعات آن منجر به نابودی گسترده گاو‌های مولد و شیرده در واحد‌های صنعتی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد واکسن این ویروس در کوتاه‌مدت اثر نمی‌کند و به واسطه همین موضوع آلودگی محیطی افزایش پیدا می‌کند.

این روزها بسیاری از فعالان و کارشناسان حوزه دامداری و بازار گوشت عقیده دارند این تب برفکی تنها یک معضل بهداشتی نیست، بلکه این بیماری به صورت عمدی به جان دام‌های کشور افتاده و باتوجه به اینکه واکسن این بیماری به صورت قابل توجهی وجود ندارد، به نظر نمی‌رسد که به همین زودی‌ها دست از سر  دام‌ها بردارد.

این فعالان عقیده دارند این تب وارداتی بوده و مسیر آن از مغولستان شروع شده است. در اصل گوشت‌ها از مسیر مغولستان به عراق رسیده و درنهایت این دام‌ها و گوشت‌های مرجوعی به نام گوشت قزاقستان سر از بازار ایران درآورده است. برخی از فعالان عقیده دارند که این محموله‌ها توسط شرکت‌های واردکننده خاص خریداری و توزیع شده و به نوعی همه آنها از آلوده بودن این گوشت‌ها آگاه بوده‌اند. البته این تنها حدس و گمان برخی از فعالان این حوزه است.

برخی از فعالان ورود این تب را ناشی از فعالیت دلالان می‌دانند؛ از هم‌زمانی شیوع این سویه جدید با واکسن تازه‌ای که توسط یک شرکت ترکیه‌ای و نمایندگان ایرانی‌اش تزریق شده، سخن به میان آمده است. این واکسن با نام تجاری «SET-1» تنها از همین کمپانی تامین می‌‌شود و در فهرست تولیدات داخلی مانند محصولات رازی و... جای ندارد. برخی دامپزشکان معتقدند نحوه ورود و زمان‌بندی تزریق این واکسن، در کنار شیوع سریع ویروس، نمی‌تواند تصادفی باشد.

بحران اقتصادی جدید

این بحران در میان‌مدت خطرفروپاشی مالی فعالان این صنعت و بیکاری کارگران را درپی دارد. زمانی که دام‌های یک دامپروری به علت بیماری از بین بروند، یعنی تمامی سرمایه‌های این دامپرور از بین رفته است؛ این موضوع تنها مربوط به یک یا دو دامپروری نیست، بلکه ده‌ها و صدها دامپروری با این معضل درگیر هستند. 

بحران و بیماری همه‌گیری دام‌ها تنها محدود به صاحبان دام نیست.با تعطیلی هر مزرعه یا دامداری، زنجیره‌ای از کارگران محلی و شاغلان وابسته که از حمل‌ونقل خوراک دام شروع می‌‌شود تا کشتارگاه‌ها و صنایع بسته‌بندی بیکار می‌شوند. این بیکاری‌های زنجیره‌ای در نهایت به حوزه‌های غیر مستقیم مانند خرده‌فروشی روستاها و خدمات دامپزشکی نیز سرایت خواهد کرد.

کارشناسان بخش کشاورزی هشدار می‌دهند آنچه امروز تجربه می‌شود، در میان‌مدت می‌تواند به ورشکستگی صدها دامپرور منجر شود. نابودی سرمایه دامپروران یعنی پاک شدن ستون فقرات تولید لبنیات، گوشت و فرآورده‌های حیوانی در کشور. دامداری سنتی ایران، که سال‌ها با تورم، افزایش خوراک دام و نوسانات ارزی دست‌به‌گریبان بود، اکنون با بحرانی مواجه شده که ریشه آن نه در بازار، بلکه در سلامت دام‌هاست.

در نتیجه می‌توان گفت که این موضوع از بین رفتن سرمایه‌ها در حوزه دامپروری و ورشکستگی سرمایه‌گذاران این بخش است. از سوی دیگر تمامی کارگران این بخش نیز بیکار می‌شوند و می‌توان گفت که ورود تعمدی یک بیماری بخشی از اقتصاد کشور را به دام سقوط کشانده است.

جان‌باختن دام‌ها فقط یک فاجعه زیستی یا  اجتماعی نیست، مقدمه فقر گسترده در مناطق روستایی و حتی در برخی از مناطق شهری است. اگر این چرخه متوقف نشود، فروپاشی مالی فعالان این صنعت و بیکاری کارگرانش می‌تواند به یکی از تاریک‌ترین فصل‌های کشور تبدیل شود.

گوشت آلوده در بازار توزیع نشد

احمد مقدسی، رئیس انجمن گاوداران در گفت‌وگو با «هم‌میهن» اظهار داشت: گوشت آلوده از مسیر مغولستان به مقصد عراق در حرکت بوده و تنها از خاک ایران رد شده و این گوشت اصلاً وارد بازار ایران نشده. محموله به مقصد عراق رفته بود، به‌دلیل آلودگی یا فساد تخلیه شد و برگشت خورد و در قالب ترانزیت، دوباره از خاک ایران عبور کرده و سرانجام به مغولستان رفته است؛ یعنی ایران فقط مسیر عبور بوده، نه محل تخلیه یا مصرف.

وی تاکید کرد: من چنین توزیعی را تأیید نمی‌کنم و تا این لحظه هیچ گزارش رسمی‌ای از سازمان دامپزشکی منتشر نشده که نشان دهد گوشت آلوده در داخل توزیع شده است. از نظر من این موضوع بیشتر شبیه یک شایعه است تا واقعیت.

مقدسی اظهار کرد: تب برفکی یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار مسری در دام‌هاست که به‌ویژه گاوها و گوسفندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری باعث ایجاد زخم‌های دردناک در قسمت‌های مختلف بدن حیوانات مثل دهان، سم‌ها و پستان‌ها شده و کاهش اشتها، افت وزن و کاهش تولید شیر را به همراه دارد. این بیماری تا حدی است که حیوان نمی‌تواند غذا بخورد و درنهایت تلف خواهد شد.

به گفته وی، ورود این ویروس و بیماری کشنده به سطح دامداری‌های استان تهران و دیگر شهرها، «تعمداً» اتفاق افتاده است.

رئیس انجمن گاوداران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه منشأ تب برفکی چیست، توضیح داد: این ویروس، منشأ آفریقایی دارد و قدرت چسبندگی بالایی دارد. برخی کشورها، از جمله ترکیه، عراق و کویت برای مقابله با آن قوانین سختگیرانه‌ای دارند. حتی کامیون‌های حامل دام اگر در مناطق آلوده تردد کنند، می‌توانند ناقل ویروس باشند. این ویروس به‌راحتی به دام زنده، گوشت گرم یا گوشت یخ‌زده منتقل می‌شود.

وی تاکید کرد: این بیماری مشترک دام است ولی مشترک دام و انسان نیست. بنابراین اگر دامی که درگیر این بیماری است ذبح و به بازار عرضه شود، به انسان منتقل نخواهد شد. 

مقدسی در پاسخ به سوالی دیگری درباره اینکه چرا با وجود چنین ریسک‌هایی واردات گوشت ادامه دارد تشریح کرد: زمانی که کشور ما ظرفیت تولید داخلی دارد، واردات توجیهی ندارد. اگر دولت منابع مالی کافی در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار دهد، ظرف یک سال امکان خودکفایی کامل وجود دارد. در این صورت نه‌تنها بی‌نیاز از واردات می‌شویم، بلکه صادرکننده هم خواهیم بود.

وی اظهار کرد: امکانات تولید در کشور وجود دارد؛ زمین، دام، دانش فنی و زیرساخت‌ها مهیاست. آنچه کم داریم، سرمایه‌گذاری هدفمند و حمایت مالی است. نظام تصمیم‌گیری متأسفانه به هشدارهای سازمان دامپزشکی و وزارت جهاد توجه کافی ندارد. نتیجه این بی‌توجهی فشار مضاعف بر بخش تولید و افزایش قیمت روزانه گوشت است.

رئیس انجمن گاوداران گفت: شایعه گوشت آلوده از عراق شاید برای ایجاد اضطراب در بازار و توجیه واردات باشد. وقتی افکار عمومی مضطرب شود، مسیر برای تصمیم‌های شتاب‌زده در واردات باز می‌شود، درحالی‌که با اندکی حمایت داخلی می‌توان از این  وابستگی رها شد.

مقدسی در نهایت گفت: شفافیت اطلاعات، رصد دقیق محموله‌های ترانزیتی، و اعتماد به ظرفیت داخلی. اگر دولت به‌جای واردات، تسهیلات لازم را به دامداران بدهد، ظرف یک سال می‌توان قیمت‌ها را کنترل کرد و حتی مازاد تولید صادر کرد. بحران گوشت، ریشه در کم‌توجهی به تولید دارد نه ویروس‌های وارداتی.

تب برفکی بیماری مشترک دام و انسان نیست

افشین صدردادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک به «هم‌میهن» گفت: تب برفکی فقط بیماری دامی است و مشترک بین انسان و دام نیست. انسان به هیچ‌وجه مبتلا نمی‌شود. 

ممکن است ویروس روی بدن یا ابزار، یا وسایل نقلیه دامداری بنشیند و مکانیکی منتقل شود، اما نه باعث بیماری انسانی می‌‌شود و نه تهدیدی برای سلامت مصرف‌کنندگان به حساب می‌آید. در صورت مشاهده گوشت آلوده، سازمان دامپزشکی دقیقاً تشخیص می‌دهد که مصرف آن مجاز است یا نه؛ بنابراین نگرانی از سرایت به مردم بی‌اساس است.

وی در پاسخ به این سوال که منشأ ورود این ویروس به کشور از کجا بوده توضیح داد: سازمان جهانی بهداشت دام و فائو از ابتدای سال درباره فعال شدن تب برفکی در کشورهای ترکیه، عراق، کویت، بحرین و چند کشور خاورمیانه هشدار داده بودند. 

سازمان دامپزشکی ایران نیز نوار غربی را واکسینه کرد و موارد اولیه در آذربایجان شرقی و غربی کنترل شدند، اما ناگهان در قم و تهران کانون‌های شدید دیده شد؛ بدون اینکه استان‌های حد‌فاصل آلوده باشند. همین فاصله‌ی پاک، قرینه‌ای قوی است که ویروس از مسیر طبیعی نیامده، بلکه با گوشت آلوده وارداتی به کشور رسیده است.

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک با اشاره به حضور مافیای واکسن دام تشرح کرد: شواهد میدانی و اطلاعات دامپزشکی احتمال حضور مافیای واکسن را به طور کامل رد نمی‌کند. از نظر ما، فرضیه ورود از طریق گوشت آلوده به دو استان تهران و قم بسیار قوی‌تر از قاچاق دام است. موقعیت جغرافیایی فرودگاه امام و فرودگاه پیام که نزدیک‌ترین مسیرهای ورود  محموله‌های گوشتی هستند، این احتمال را بالا می‌برد. در واقع، اگر منشأ آلودگی از شمال غرب بود، باید همه استان‌های بین مسیر هم آلوده می‌شدند، درحالی‌که چنین نیست.

صدردادرس اظهار کرد: قاچاق دام در ایران دو مسیر متفاوت دارد؛ از غرب بیشتر خروجی است، دام از ایران به عراق و ترکیه می‌رود و از شرق ورودی است، از افغانستان و پاکستان وارد می‌شود. بنابراین، فرض قاچاق از ترکیه به داخل ایران برای ورود ویروس منطقی نیست. کشورهایی چون پاکستان معمولاً گزارش رسمی از بیماری‌ها منتشر نمی‌کنند، اما تجربه سال ۱۴۰۱ نشان داد گوساله‌های آلوده از پاکستان تب برفکی را به داخل آوردند؛ همین رفتارهای غیرشفاف منطقه ریسک شیوع را بالا می‌برد.

وی درباره خسارت دامداران گفت: طبق گزارش‌های میدانی، خسارات به‌ویژه در دامداری‌های صنعتی تهران بسیار سنگین و بی‌سابقه بوده است. بخش بزرگی از دام‌ها تلف شده‌اند و دامداران از التهاب بازار و بی‌توجهی دستگاه‌ها گلایه دارند. هنوز برآورد رسمی خسارت منتشر نشده، اما مشاهدات میدانی نشان می‌دهد حجم ضرر مالی به حدی است که باید فوراً کارگروه ارزیابی تشکیل شود و حمایت‌های بیمه‌ای و تسهیلات اضطراری فعال شود.

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک درنهایت گفت: با وجود ورود واکسن تب برفکی، از حدود شش تا هفت ماه پیش آلودگی کشورهای همسایه از سوی نهادهای بین‌المللی اعلام شده بود، اما واکسیناسیون گسترده در سطح ملی انجام نشد. در آن مقطع باید هرگونه مراوده تجاری دام و گوشت با کشورهای آلوده متوقف و حتی واردات علوفه، نهاده‌های دامی و تردد افراد مرتبط با صنعت دامداری در چارچوب طرح قرنطینه کنترل می‌شد. تأخیر در واکسیناسیون و نبود نظارت قرنطینه‌ای یکی از دلایل گسترش سریع ویروس در تهران  و قم بوده است.

بازگشت تب برفکی پس از ۴۲ سال

علیرضا رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی کشور از ظهور سویه نوپدید ویروس تب برفکی در ایران خبر داد؛ ویروسی که ابتدا در آلمان و لهستان مشاهده شد و سپس به منطقه خاورمیانه از جمله ایران و عمان سرایت کرد. او گفت این بحران ارتباطی به زمان یا شرایط خاص ندارد بلکه تحت نظام نظارت جهانی رخ داده است.

رفیعی‌پور با تأکید بر ضرورت شفافیت رسانه‌ای توضیح داد: تنها مرجع رسمی اطلاع‌رسانی در زمینه بیماری‌های دامی، سازمان دامپزشکی است. او هشدار داد انتشار اطلاعات نادرست می‌تواند موجب تشویش و خسارات روانی گسترده میان دامداران شود و بر ضرورت تکیه رسانه‌ها بر داده‌های معتبر تأکید کرد.

وی افزود: فعالیت دامپزشکی باید «مستمر، دقیق، سریع و بی‌خطا» باشد، زیرا دامپزشکی نه‌تنها با سلامت حیوانات بلکه با دومین بخش حیاتی اقتصاد و امنیت غذایی کشور در ارتباط است. او رقم خسارات هر اپیدمی را بین ۱۰ تا ۴۰ همت برآورد کرد و وظیفه اصلی سازمان را پیشگیری، کنترل و ریشه‌کنی عنوان کرد.

در بخش فنی نشست، رئیس سازمان دامپزشکی به مراقبت فعال و غیرفعال بیماری‌ها از طریق شبکه گسترده دامپزشکی و سامانه GIS اشاره کرد. طبق گزارش او، در شش ماه گذشته بیش از ۳۶ میلیون دام واکسینه  شده و واکسن‌ها ترکیبی از تولید داخلی و وارداتی‌اند. وی هشدار داد تأخیر در واکسیناسیون، حتی در برابر سویه‌های بومی، می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد.

رفیعی‌پور تغییرات ژنتیکی ویروس‌ها را پدیده‌ای طبیعی و عامل مقاومت آن‌ها در برابر واکسن دانست و با یادآوری تجربه کرونا، گفت: اکنون بیش از ۷۵ درصد بیماری‌های انسانی و دامی ناشی از ویروس‌های نوپدید یا بازپدیدهستند. او همچنین از واردات پیش‌دستانه ۵۰۰ هزار دُز واکسن استراتژیک برای مقابله با سویه اروپایی خبر داد که پیش از شیوع در ایران ذخیره شد و هنگام بروز بیماری در آذربایجان، تهران و قم مورد استفاده قرار گرفت.

به گفته وی، این اقدام پیشگیرانه مانع گسترش بیماری در پایتخت شد و اکنون بیش از یک ماه است که گزارش جدیدی از تب برفکی در کشور ثبت نشده است. پس از آن نیز حدود 3/3 میلیون دُز واکسن جدیداز طریق فراخوان بین‌المللی وارد شد که عمدتاً از ترکیه و منطبق بر ژنوم ویروس ایرانی است.

رفیعی‌پور درباره شیوه واکنش میدانی گفت: دامداری‌های آلوده در شعاع یک کیلومتری قرنطینه و ضدعفونی می‌شوند، تا سه کیلومتر واکسیناسیون انجام می‌گیرد و تا ۱۰ کیلومتر نظارت مستمر ادامه دارد؛ پس از ۳۰ روز بدون گزارش تازه، پایان بیماری اعلام می‌شود.

وی از تشکیل قرارگاه ملی تب برفکی با حضور همه مدیران دامپزشکی کشور خبر داد که به‌صورت ۲۴ ساعته پایش و واکسیناسیون را هدایت می‌کند و پیشنهاد تشکیل ستاد ملی تب برفکی در سطح هیئت دولت به ریاست معاون اول را مطرح کرد.

رفیعی‌پور با اشاره به جایگاه ایران به‌عنوان دومین دارنده جمعیت گاو اصیل جهان و تولید‌کننده سالانه ۱۲ میلیون تن شیر گفت حفظ سلامت دام‌ها معادل حفظ امنیت غذایی مردم است. او تأکید کرد: ترکیب واکسیناسیون، قرنطینه و اطلاع‌رسانی علمی، ایران را تا این لحظه از اوج بحران تب برفکی مصون  نگه داشته است.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید