نفقه فرزند چیست؟

نفقه در اصطلاح لغوی به معنای هزینه، خرج و موارد ضروری برای گذران زندگی اشاره دارد. در حقوق مدنی، این مفهوم به صرف کردن اختصاص دارد. به عبارت دیگر، نفقه به معنای هزینه های مرتبط با خوراک، پوشاک، اثاث خانه، مسکن، و دیگر نیازهای زندگی است که به میزان توانایی فرد انفاق کننده باید صورت گیرد.

به نقل از سایت وکلای آریا دادیار در حقوق مدنی، نفقه به معنای رفع نیازهای اقارب و خانواده است، که شامل خوراک، پوشاک، مسکن، اثاث خانه، و خدمات خانه داری می شود. این مقاله به بررسی مفهوم نفقه فرزند، زمان پرداخت نفقه برای فرزندان پسر و دختر، ضمانت اجرای کیفری، و ویژگی های نفقه اقارب پرداخته و مطالبی مفصل در این زمینه را ارائه می دهد.

نفقه فرزند چیست؟

براساس ماده ی ۱۱۶۸ قانون مدنی، نگهداری اطفال یک حق و تکلیف مشترک بین پدر و مادر است. حضانت فرزندان، مستلزم حقوق و تکالیفی از سوی هر دو والدین است که شامل نفقه فرزند نیز می شود.

حق نفقه اولیه شامل تأمین مسکن، لباس، غذا و اجناس خانگی می شود. این حق در ابتدا بر عهده ی پدر است، حتی در صورت جدایی و حضانت فرزند توسط مادر. پدر موظف است به صورت ماهیانه مبلغی را به توافق یا بر اساس تصمیم دادگاه به عنوان نفقه فرزند پرداخت کند.

به طبق ماده ی ۱۱۹۹ قانون مدنی، نفقه فرزند ابتدا بر عهده ی پدر است. در صورت عدم توانایی پدر، اجداد پدری موظف به انفاق می شوند. در صورتی که اجداد نیز نباشند یا توانمند به انفاق نباشند، وظیفه ی انفاق به عهده ی مادر و سپس به اجداد مادری می افتد.

نفقه فرزند چگونه پرداخت می شود

لازم به ذکر است که طبق بند ۳ ماده ی ۴۸ قانون حمایت از خانواده، فرزندان اناث (دختر) تا ۲۰ سالگی و بعد از آن، منحصراً در صورت نداشتن شغل یا شوهر، و فرزندان ذکور (پسر) تا ۲۰ سالگی و بعد از آن تا زمانی که معلول از کارافتاده اند یا در تحصیلات دانشگاهی مشغول به فعالیت باشند، حسب مورد از کمک هزینه ی اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه ی والدین خود برخوردار می شوند. بنابراین، انفاق فرزندان طبق این ماده شرایط خاصی دارد و با احراز رشد فرزندان از دایره ی انفاق خارج نمی شود؛ بلکه در صورت داشتن شغل یا ازدواج و سایر شرایط مشخص شده، وظیفه ی ابوین در این مورد ساقط می شود.

تکلیف به انفاق فقط ما بین اجداد و آباء و اولاد وجود دارد. بنابراین، طبق ماده ی ۱۲۰۰ قانون مدنی که می آمده «نفقه ی ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده ی اولاد و اولادِ اولاد است.»، پدر و مادر ملزم به انفاق هستند. در صورتی که ابوین ناتوان یا معسر باشند، وظیفه انفاق به فرزندان می آید. منظور از الاقرب، نزدیک ترین شخص به پدر و مادر است که ابتدا فرزندان متمکن خود و در صورت نبودن آنها نوه ها و به همین ترتیب ادامه پیدا می کند. در اینجا لازم به ذکر است که خویشان دیگر مانند برادر و خواهر و عمو و خاله ملزم به انفاق یکدیگر نیستند. حق انفاق اقارب تحت شرایطی در قوانین وجود دارد، اما از ابتدا تکلیفی را برای آنها مشخص نکرده است.

ضمانت اجرایی کیفری

طبق ماده ی ۵۳ قانون حمایت خانواده، هر کس با داشتن استطاعت مالی، ملزم به پرداخت نفقه  زن خود در صورت تمکین او است. در صورت امتناع از تأدیه نفقه ی سایر اشخاص واجب النفقه، افراد ممکن است به حبس تعزیری درجه ی شش محکوم شوند. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است. زمانی که در مورد نفقه ی فرزند و سایر اقارب صحبت می شود، فرد باید دارای استطاعت مالی باشد؛ اما در صورت تمکین زن (انجام وظایف زناشویی)، فرد ملزم به پرداخت نفقه است، حتی اگر خودِ زن توانایی مالی داشته باشد.

نفقه اقارب

1. نفقه اقارب ناظر به آینده است، به این معنی که زوجه می تواند نفقه ی گذشته را در هر زمان و طبق هر شرایطی مطالبه کند. اما اقارب فقط از زمان درخواست و تقدیم دادخواست به بعد چنین امکانی دارند.
2. مستحق نفقه کسی است که در وضعیت فقر قرار داشته باشد، به این شکل که شغل نداشته و توانایی اشتغال را نیز نداشته باشد. برخلاف زوجه که حتی درصورت شاغل بودن زن و عدم اشتغال مرد، نفقه باید به او پرداخت شود.
3. فرد ملزم به انفاق است در صورتی که متمکن باشد. براساس ماده ی ۱۱۹۸ قانون مدنی، &#۳۹;کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند نفقه بدهد، بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد.&#۳۹; این خصوصیت تنها در مورد نفقه ی فرزندان وجود دارد و بر همسر اعمال نمی شود.
4. نفقه اقارب تکلیفی متقابل است، به این معنی که در صورت نداشتن یکی از اقارب، نزدیک ترین فرد به او از لحاظ درجه ی خویشاوندی در صورت تمکن، ملزم به انفاق او است. این تکلیف مشابه تکلیف بین اولاد و پدر و مادر است که ملزم به انفاق یکدیگرند. هرچند زوجه الزامی به انفاق همسر خود ندارد، زیرا این تکلیف طبق قانون و شریعت تنها برای زوج درنظر گرفته شده است.