قفقاز جنوبی از روسیه به سمت خاورمیانه روی می‏‌گرداند

قفقاز جنوبی در حال یک تحول عمده ژئوپلیتیک است. جنگ در اوکراین و حل و فصل بالفعل منازعه ناگورنو-قره‌باغ بین جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان به این معناست که منطقه وارد دوره‌ای جدید می‌شود. ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان و گرجستان به تدریج در عرصه جهانی اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کنند و هر یک تلاش می‌کنند وابستگی‌شان را به روسیه کاهش دهند و به سیاست خارجی کشورشان تنوع بیشتری بدهند. گرجستان روابطش را با اتحادیه اروپا، چین و تا حدی ایالات متحده آمریکا گسترش داده‌است.  جمهوری آذربایجان همزمان تلاش می‌کند روابط نزدیک‌تری با ترکیه، اسرائیل، کشورهای آسیای میانه و برخی کشورهای اروپایی برقرار کند. ارمنستان در پیامد شکست دردناک در ناگورنو-قره‌باغ تلاش می‌کند تا روابط نزدیک‌تری با اتحادیه اروپا ایجاد کند، در روابطش با ترکیه بازنگری کند و پیوندهای نظامی با هندوستان و برخی کشورهای اروپایی برقرار کند. قفقاز جنوبی اکنون به‌جای اینکه محلی برای رقابت روسیه و غرب باشد، اکنون به یک نقطه بسیار شلوغ ژئوپلیتیک تبدیل شده‌است که نزدیک به ۶ قدرت برای نفوذ در آن رقابت می‌کنند.  در این شرایط فقط شاهد پایان دوران پساشوروی در این منطقه نیستیم بلکه شاهد پایان دوران نفوذ انحصاری روسیه در قفقاز جنوبی هستیم که در طول دو سده گذشته برقرار بود. کاهش قدرت روسیه باعث شده‌است که پیوندهای نزدیک میان قفقاز جنوبی و خاورمیانه دوباره برقرار شود. شکی نیست که جغرافیای منطقه نیز از چنین پیوندی پشتیبانی می‌کند.  روسیه پشت رشته‌کوه‌های استوار قفقاز قرار گرفته‌است، درحالی‌که خاورمیانه همواره قفقاز جنوبی را استمرار طبیعی سرزمین‌های خود می‌دانست. تعمیق این روابط را می‌توان از رشد تجارت، سرمایه‌گذاری، زیرساخت‌های انرژی و ارتباط‌های ریلی بین قفقاز جنوبی و دو قدرت همسایه‌اش، یعنی ایران و ترکیه دید. ترکیه متحد کلیدی آذربایجان است و همچنین روابط نزدیکی با گرجستان دارد درحالی‌که ارمنستان از پشتیبانی ایران برخوردار است.  ترکیه به‌صورت ویژه برای توسعه کریدور شرقی-غربی تلاش می‌کند که این مسیر، کریدور شمال-جنوب روسیه را قطع می‌کند. همزمان آنکارا و باکو تلاش می‌کنند تا یک کریدور دیگر از استان سیونیک در جنوبی‌ترین نقطه ارمنستان ایجاد کنند.  ایران هم توانسته‌است پیروزی‌های بزرگی به دست بیاورد.  ماه اکتبر توافقنامه جدید ترانزیتی بین ایران و آذربایجان امضا شد که از طریق خاک ایران مسیری در اختیار باکو برای دسترسی به سرزمین جداافتاده نخجوان ایجاد شود.  ایران همچنین کار بر روی کریدور حمل و نقل شمال-جنوب را پیش می‌برد که روسیه را از طریق جمهوری آذربایجان و دریای خزر به جنوب ایران متصل می‌کند. دیگر تلاش‌های ایران برای ایجاد مسیرهای دسترسی از طریق ارمنستان است که ایران را به بنادر دریای سیاه گرجستان در پوتی و باتومی متصل می‌کند.

زیرساخت‌های انرژی قفقاز جنوبی هم بیش از پیش به خاورمیانه متکی می‌شود. جمهوری‌آذربایجان به یکی از تامین‌کنندگان اصلی گاز ترکیه بدل شده‌است و نزدیک به ۱۶ درصد از نیازهای گاز ترکیه را در سال ۲۰۲۲ تامین کرده‌است. ایران و ارمنستان هم توافق تامین گاز ارمنستان را تا سال ۲۰۳۰ تمدید کردند. جنگ داخلی سوریه نشان داد که چگونه تحولات نظامی و سیاسی در خاورمیانه می‌تواند بر قفقاز جنوبی مؤثر باشد. برای مثال گروه پانکیسی گرج در گرجستان داوطلب شد تا در کنار گروه‌های افراط‌گرای اسلامی در سوریه و عراق بجنگد؛ موضوعی که باعث نگرانی از گسترش تروریسم در منطقه شد.  سوریه نیز یکی از معدود کشورهایی است که استقلال دو بخش جدایی‌طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی را پذیرفته‌است. در جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ ادعا شد که نیروهای سوری در کنار نیروهای آذربایجان می‌جنگیدند.علاوه بر مسائل امنیتی، ارمنستان و گرجستان با دیگر کشورهای مهم خاورمیانه روابط نزدیکی برقرار کرده‌اند.  عربستان سعودی به‌تازگی برای برقراری روابط با ارمنستان اعلام آمادگی کرده‌است.  ایروان با دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هم روابط نزدیکی برقرار کرده‌است.  گرجستان هم روابط خود را با عربستان سعودی، عراق و اردن گسترش داده‌است.