رابطه زخمی

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل تلفنی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به مدت یک ساعت گفت‌وگو کرده است. روابط شخصی نتانیاهو و پوتین معمولاً گرم بوده است اما پس از جنگ اوکراین و به‌خصوص آغاز جنگ در نوارغزه رابطۀ کشورهایشان رو به سردی گذاشته است. بیانیه‌ای که دفتر نتانیاهو پس از مکالمه‌اش با پوتین منتشر کرده، سردی روابط دو طرف را آشکار می‌کند. طبق این بیانیه، نتانیاهو از حمایت مسکو از حماس و موضع‌گیری نمایندگان روسیه در سازمان ملل و دیگر مجامع بین‌المللی علیه عملیات ارتش اسرائیل در نوارغزه ابراز ناخشنودی کرده و در عین حال، «همکاری خطرناک» مسکو با تهران را مورد انتقاد قرار داده است. نتانیاهو در گفت‌وگو با رئیس‌جمهور روسیه مدعی شده است که «هر کشور دیگری هم که با عملیاتی مانند عملیات حماس در 7 اکتبر روبه‌رو می‌شد، همان نیرویی را به کار می‌گرفت که اسرائیل علیه نوارغزه به کار گرفته است.» نتانیاهو در عین حال از تلاش پوتین برای آزادی یهودیان روس‌تبار از اسارت حماس اظهار خشنودی کرده و خواستار کمک رئیس‌جمهور روسیه به دسترسی سازمان صلیب سرخ جهانی به باقی اسیران شده است. در واقع پوتین وقوع جنگ بین اسرائیل و حماس را به‌عنوان شکست سیاست آمریکا در خاورمیانه قلمداد می‌کند و می‌کوشد تا خود را به‌عنوان یک میانجی قدرتمند برای استقرار صلح و ثبات در منطقه معرفی کند. از همین رو، پوتین تلاش کرده است تا با تمام کشورهای خاورمیانه روابط گرم یا عادی برقرار کند. هفتۀ پیش پوتین در سفری یک‌روزه به ابوظبی و ریاض با رهبران امارات متحده عربی و عربستان سعودی دیدار و گفت‌وگو کرد. در هر دو پایتخت، از پوتین به گرمی استقبال شد. 

در ریاض، روسیه و عربستان بیانیۀ مشترکی صادر کردند که بر گسترش همکاری اقتصادی و دفاعی و امنیتی بین دو کشور، لزوم پایان جنگ در نوارغزه، تعهد ایران به مسالمت‌آمیز بودن برنامۀ هسته‌ای آن و استقرار صلح و ثبات در منطقه از طریق راهکار دوکشوری برای حل مسئلۀ فلسطین تأکید شده بود.

روس‌ها پس از صدور این بیانیه اعلام کردند که در ریاض و ابوظبی دربارۀ «مسائل حساس» نیز با رهبران عربستان و امارات گفت‌وگو شده است.

بلافاصله پس از بازگشت پوتین به مسکو، سیدابراهیم رئیسی بنا به دعوت همتای روس خود عازم کرملین شد تا طیفی از مسائل را مورد مذاکره قرار دهند.

به نظر می‌رسد، گفت‌وگوی تلفنی نتانیاهو و پوتین به مذاکرات رئیس‌جمهور روسیه با سران امارات و عربستان از یک طرف و گفت‌وگویش با ابراهیم رئیسی از طرف دیگر مرتبط باشد.

عربستان و امارات که با میانجی‌گری و ابتکارعمل چین روابط خود را با جمهوری اسلامی به حالت عادی درآورده‌اند، از ورود حوثی‌های یمن به جنگ بین اسرائیل و حماس نگران به نظر می‌رسند. این نگرانی به‌خصوص با حملۀ حوثی‌ها به کشتی‌های باربری مرتبط با اسرائیل در دریای سرخ و تنگۀ باب‌المندب مضاعف شده است. سعودی‌ها شعله‌ور شدن آتش جنگ در آب‌های اطراف خود را به زیان برنامۀ توسعه خود می‌دانند و به‌ویژه نگرانند که گسترش دامنۀ جنگ، ناخواسته دامن آنها را هم بگیرد.

از همین رو، گویا محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی از آمریکا درخواست کرده است که به حملات حوثی‌ها علیه کشتی‌های مرتبط با اسرائیل پاسخ ندهد. منظور سعودی‌ها از این درخواست ظاهراً جست‌وجوی راهی دیپلماتیک برای مهار حوثی‌ها بوده است. از این جهت به نظر می‌رسد دعوت از پوتین برای سفر یک‌روزه‌اش به ابوظبی و ریاض عمدتاً به قصد ترغیب او جهت استفاده از نفوذش بر جمهوری اسلامی برای کنترل و مهار حوثی‌ها توسط تهران بوده باشد.

بسیار بعید است پوتین در سفر رئیسی به مسکو بحث تحرکات نظامی حوثی‌ها در دریای سرخ را به میان نکشیده باشد. در این مورد که آیا رؤسای‌جمهور دو کشور دربارۀ عملکرد حوثی‌ها به توافق مشخصی دست یافته‌اند یا خیر، گزارشی منتشر نشده است اما تصور اینکه هیچ نوع توافقی بین آنها صورت نگرفته باشد، بسیار دشوار است. 

پوتین به احتمال زیاد نتیجۀ مذاکراتش با رئیسی دربارۀ حوثی‌ها و دیگر مسائل منطقه‌ای مرتبط با جنگ غزه را به اطلاع نتانیاهو رسانده است، اما در مقابل، نگرانی‌های ایران و دو کشور حوزۀ جنوبی خلیج‌فارس دربارۀ جنگ غزه و پیامدهای آن را نیز با نخست‌وزیر اسرائیل در میان گذاشته است.

نگرانی اصلی جمهوری اسلامی ادامۀ جنگ در نوارغزه و سرنوشت حماس در این باریکه است. توجه سعودی‌ها و اماراتی‌ها اما بیشتر معطوف به نظم پساجنگ در منطقه است. آنها در پی ایجاد اجماعی بین قدرت‌های بزرگ جهانی برای کمک به راه‌حل دوکشوری در دوران پس از جنگ هستند و همکاری روسیه برای منعطف کردن مواضع جمهوری اسلامی در این زمینه می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

نتانیاهو اما با هر نوع توقف جنگ در این شرایط سرسختانه مخالفت می‌کند اما به‌رغم مخالفتش با راه‌حل دوکشوری، چه‌بسا برای عادی‌سازی رابطه با سعودی‌ها در آینده در این زمینه از خود نرمشی هرچند تاکتیکی نشان دهد.

به هر حال، نتانیاهو علاقه‌ای به وخیم‌تر شدن روابط اسرائیل با روسیه ندارد و درصدد است برای مهار و خنثی‌سازی اقدامات نیروهای ضداسرائیلی در منطقه از پوتین کمک بگیرد. روسیه نیز به نوبۀ خود نفعی در ایجاد بحران در روابط مسکو با اسرائیل برای کشورش متصور نیست و نمی‌خواهد تیرگی‌های دوره‌ای در روابطش با تل‌آویو از خط و مرز تعریف‌شده عبور کند.