مجادله به‌جای مذاکره / در نشست رؤسای‌جمهور آمریکا و اوکراین چه گذشت و چه تبعاتی خواهد داشت؟
زلنسکی پس از خروج از کاخ سفید در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «سپاسگزارم، آمریکا. از حمایت شما، از این دیدار، از رئیس‌جمهوری، کنگره و مردم آمریکا متشکرم. اوکراین نیاز به صلحی عادلانه و پایدار دارد، و ما دقیقاً برای دستیابی به آن تلاش می‌کنیم.» ترامپ هم در شبکه اجتماعی تروث‌سوشال تأکید کرد «زلنسکی به آمریکا بی‌احترامی کرده» و تنها زمانی می‌تواند بازگردد که «برای صلح آماده باشد.» یک مقام کاخ سفید به اکسیوس گفته است که اتفاق پیش آمده در نشست رؤسای‌جمهور، برنامه‌ریزی‌شده نبود.
دسامبر ۲۰۲۲، درحالی‌که هنوز یک سال از آغاز حمله نظامی تمام‌عیار روسیه به اوکراین نگذشته بود، ولودیمیر زلنسکی در قامت یک قهرمان به واشنگتن سفر کرد. او پس از گفت‌وگویی گرم با جو بایدن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا برای سخنرانی به کنگره رفت و نمایندگان کنگره بارها و بارها ایستاده او را تشویق کردند. این بار اما سفر رئیس‌جمهور اوکراین به ایالات متحده پایان متفاوتی داشت. زلنسکی که با هدف امضای توافق منابع معدنی با آمریکا و جلب حمایت بیشتر از ایالات متحده در مذاکرات پایان جنگ به واشنگتن آمده بود، پس از گفت‌وگویی پرتنش با رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور آمریکا مجبور به ترک کاخ سفید شد.
در فاصله کوتاهی پس از گفت‌وگوهای جنجالی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا پیش‌بینی می‌شد که دیدار او با زلنسکی چندان دیدار آرامی نباشد.
گفت‌وگوی رؤسای‌جمهور آمریکا و اوکراین در روز جمعه ۲۸ فوریه ابتدا با اظهارات رسمی ترامپ و زلنسکی و پس از آن سوالات خبرنگاران آغاز شد. پس از حدود ۴۰ دقیقه، خبرنگاری از ترامپ پرسید که چرا تصمیم گرفته به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نزدیک شود و از اوکراین فاصله بگیرد؟ ترامپ پاسخ داد که اگر مواضع آمریکا یک‌سویه باشد امکان دستیابی به توافق وجود ندارد: «شما از من می‌خواهید چیزهای وحشتناکی درباره پوتین بگویم و بعد به او زنگ بزنم و بگویم سلام ولادیمیر! کارها درباره توافق [پایان جنگ] چطور پیش می‌رود؟ با این شیوه نمی‌شود توافق کرد.»
ترامپ در ادامه گفت که زلنسکی «نفرت زیادی» از پوتین دارد و با این وضعیت «دستیابی به توافق برای من بسیار سخت خواهد بود.» او افزود: «من دلایل این نفرت را می‌فهمم اما می‌توانم بگویم که طرف مقابل هم چندان عاشق او (زلنسکی) نیست.»
همزمان با صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا، از چهره و نحوه نشستن زلنسکی کاملاً آشکار بود که او از اظهارات ترامپ ناراحت است. پس از این جی‌دی‌ونس وارد بحث شد و در پاسخ به یک خبرنگار تأکید کرد که دیپلماسی تنها راه پایان دادن به جنگ است. زلنسکی هم مستقیماً رو به ونس کرد و پس از یادآوری تحولات سال ۲۰۱۴ و گفت‌وگوها و توافق‌های میان اوکراین و روسیه به او گفت: «از کدام دیپلماسی حرف می‌زنی جی‌دی؟»
زمانی که جی‌دی ونس به زلنسکی گفت که اوکراین دیگر نیروی انسانی کافی برای ادامه جنگ ندارد، لحن جلسه تندتر از قبل شد. زلنسکی در پاسخ گفت: «شما به اوکراین نرفته‌اید که این حرف را بزنید. بیایید و ببینید.» ونس اما از این پیشنهاد زلنسکی خشمگین شد و گفت که او رهبران جهان را به «تورهای پروپاگاندا» می‌برد.
زلنسکی بر لزوم دریافت تضمین‌های امنیتی تاکید کرد، اما ترامپ حرف او را قطع کرد و گفت که او باید «قدردان» باشد. وی گفت: «تو باید بیشتر قدردان باشی. تو کارت‌های برنده را در دست نداری. با ما، تو کارت‌ها را داری. اما بدون ما، هیچ کارت برنده‌ای نداری.» رئیس‌جمهوری آمریکا ادامه داد: «کشورت در وضعیت بسیار دشواری است. تو در حال پیروزی نیستی.» او سپس به زلنسکی توصیه کرد که «اگر همین حالا بتوانی آتش‌بس بگیری، باید قبول کنی تا گلوله‌ها دیگر شلیک نشوند.» زلنسکی پاسخ داد: «البته که من می‌خواهم جنگ متوقف شود.» ترامپ اما بلافاصله گفت: «تو می‌گویی که آتش‌بس نمی‌خواهی.» زلنسکی تاکید کرد که آتش‌بس را می‌پذیرد، اما فقط در صورتی که تضمین‌های امنیتی دریافت کند.
ترامپ گفت که اگر حمایت‌های آمریکا نبود اوکراین ظرف دو هفته از روی نقشه محو می‌شد. زلنسکی پاسخی با کنایه به این صحبت‌ها داد: «یا حتی ۳ روز؛ پوتین هم دقیقاً همین را گفته بود.»
ونس نیز زلنسکی را به بی‌احترامی متهم کرد و گفت که او باید از آمریکا تشکر کند. او خطاب به رئیس‌جمهور اوکراین گفت: «تو در ماه اکتبر به پنسیلوانیا رفتی و برای مخالفان تبلیغ کردی. چند کلمه قدردانی از ایالات متحده و رئیس‌جمهوری که سعی دارد کشور تو را نجات دهد، بیان کن.»
این سخنان اشاره‌ای به سفر زلنسکی به یک کارخانه مهمات‌سازی در ایالت پنسیلوانیا در پاییز گذشته و همزمان با رقابت‌های انتخاباتی بود.
از کاخ سفید برو
پس از پایان گفت‌وگوهای پرتنش میان دو طرف، ترامپ و تیمش به اتاق بیضی رفتند اما هیئت اوکراینی به اتاقی دیگر منتقل شدند. آکسیوس درباره جزئیات آنچه پس از پایان گفت‌وگوها اتفاق افتاد نوشته است: «هیئت اوکراینی نزدیک به یک ساعت در اتاقی دیگر منتظر نشسته بودند و هنوز امید داشتند که توافق منابع معدنی که علت اصلی سفر بود به امضای رؤسای‌جمهور برسد. براساس زمان‌بندی اعلام‌شده از سوی کاخ سفید به طرف اوکراینی، هنوز صرف ناهار و برگزاری نشست خبری در برنامه کاری رؤسای‌جمهوری آمریکا و اوکراین باقی مانده بود.»
براساس این گزارش، سپس مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا به همراه مایک والتز، مشاور امنیت ملی از اتاق بیضی خارج شده و به سوی هیئت اوکراینی حرکت کردند. آن‌ها به اوکراینی‌ها گفتند که زلنسکی باید از کاخ سفید برود.
تصاویر منتشرشده از سوی خبرنگاران نشان می‌دهد پس از این صحبت‌ها، زلنسکی به سرعت از کاخ سفید خارج شد. زلنسکی پس از خروج از کاخ سفید در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «سپاسگزارم، آمریکا. از حمایت شما، از این دیدار، از رئیس‌جمهوری، کنگره و مردم آمریکا متشکرم. اوکراین نیاز به صلحی عادلانه و پایدار دارد، و ما دقیقاً برای دستیابی به آن تلاش می‌کنیم.»
ترامپ هم در شبکه اجتماعی تروث‌سوشال تأکید کرد «زلنسکی به آمریکا بی‌احترامی کرده» و تنها زمانی می‌تواند بازگردد که «برای صلح آماده باشد.»
یک مقام کاخ سفید به اکسیوس گفته است که اتفاق پیش آمده در نشست رؤسای‌جمهور، «برنامه‌ریزی‌شده نبود.»
رهبران برجسته جمهوری‌خواه، پس از جنجال در کاخ سفید، از ترامپ حمایت کردند. سناتور لیندزی گراهام که به ترامپ نزدیک است گفت: «آنچه در دفتر بیضی دیدم، بی‌احترامی بود. نمی‌دانم آیا دیگر باید با زلنسکی ارتباطی داشته باشیم یا نه.» این سناتور پرنفوذ خواستار استعفای زلنسکی شد. او گفت، نمی‌تواند تصور کند که بیشتر آمریکایی‌ها پس از آنچه امروز دیده‌اند، همچنان بخواهند شریک زلنسکی باشند.
برخلاف جمهوری‌خواهان دموکرات‌ها ترامپ را سرزنش کردند و برخورد او با زلنسکی را «مایه ننگ برای آمریکا» دانستند. سناتور کریس مورفی، در پلتفرم ایکس نوشت که این دیدار، «مایه ننگ برای آمریکا» بود و این ماجرا، به نفع ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه تمام شده و امنیت آمریکا را به خطر انداخته است. چاک شومر، رهبر دموکرات‌ها در سنا نیز ترامپ و ونس را متهم کرد که «در حال انجام کارهای کثیف با پوتین هستند.»
توافقی که بی‌سرانجام باقی ماند
پیش از همه این اتفاقات، طی هفته‌های اخیر هیئت‌های آمریکایی و اوکراینی مذاکرات فشرده‌ای درباره توافق منابع معدنی اوکراین داشتند. سفر زلنسکی نیز با هدف نهایی کردن این توافق صورت می‌گرفت که دسترسی آمریکا به بخشی از منابع معدنی کمیاب اوکراین را تضمین می‌کرد.
اوکراین امید داشت در ازای این توافق که سودآوری اقتصادی بسیار زیادی هم برای آمریکا دارد، ایالات متحده تضمین‌های امنیتی مدنظر اوکراین برای پایان جنگ با روسیه را بپذیرد. زلنسکی این پیشنهاد را در «طرح پیروزی» خود که سپتامبر گذشته به ترامپ ارائه کرده بود، مطرح کرده بود تا دلیل قانع‌کننده‌ای برای ادامه حمایت آمریکا از اوکراین پیش روی واشنگتن بگذارد. با این وجود، نشست ترامپ و زلنسکی به گونه‌ای پیش رفت که نه‌تنها توافقی امضا نشد بلکه سرنوشت تمام حمایت‌های نظامی و اقتصادی ایالات متحده از اوکراین در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.
مواد معدنی اوکراین برای ترامپ بسیار حائز اهمیت است. بی‌بی‌سی در مقاله‌ای پیرامون این موضوع نوشته است:
اوکراین دارای ۲۱ مورد از ۳۰ ماده‌ای است که اتحادیه اروپا به‌عنوان «مواد خام حیاتی» تعریف کرده است و حدود ۵ درصد از ذخایر جهانی را در اختیار دارد.
بسیاری از مناطقی که این عناصر در آن‌ها یافت می‌شود، در جنوب سپر بلورین اوکراین (یک ساختار زمین‌شناسی باستانی که بخش بزرگی از مرکز و جنوب اوکراین را پوشش می‌دهد) و عمدتاً زیر دریای آزوف قرار دارند، بخش عمده‌ای از این مناطق در حال حاضر تحت اشغال روسیه است. کارشناسان می‌گویند که صدها مکان زمین‌شناسی امیدبخش شناسایی شده، اما تنها برخی از آن‌ها ممکن است به ذخایر قابل بهره‌برداری اقتصادی تبدیل شوند. آدام وب، رئیس بخش مواد خام باتری در شرکت اطلاعاتی مواد معدنی بنچ‌مارک، می‌گوید: «برآوردهایی که ارائه شده، تخمینی هستند و نیاز به کار بیشتری برای تبدیل این ذخایر معدنی به ذخایر اقتصادی وجود دارد.»
براساس اعلام دولت اوکراین، این کشور حدود ۴۵۰ هزار تن ذخایر لیتیوم دارد. هرچند برنامه‌هایی برای شروع استخراج آن در نظر گرفته شده بود، در حال حاضر استخراج این ماده آغاز نشده است. روسیه تاکنون حداقل دو محل ذخیره لیتیوم را اشغال کرده است: ذخیره شوچنک‌ویسکه در منطقه دونتسک و ذخیره مجتمع کروتا بالکا در منطقه بردیانسک. اما ذخایر سنگ معدن لیتیوم در منطقه کی‌رووهراد همچنان تحت کنترل اوکراین است. علاقه آمریکا به کنترل تولید کانی‌های نادر و سایر مواد معدنی حیاتی، تا حد زیادی ناشی از رقابت با چین است که در حال حاضر بر عرضه جهانی این مواد مسلط است.
در چند دهه گذشته، چین به رهبر جهانی استخراج و فرآوری مواد معدنی نادر تبدیل شده است و ۶۰ تا ۷۰ درصد از تولید جهانی و تقریباً ۹۰ درصد از ظرفیت فرآوری را در اختیار دارد. وابستگی آمریکا به چین در این زمینه احتمالاً برای دولت ترامپ نگران‌کننده است؛ هم از نظر امنیت ملی و هم اقتصادی. این مواد برای فناوری‌های بسیار پیشرفته از خودروهای برقی گرفته تا تجهیزات نظامی ضروری هستند.
اروپا علیه ترامپ
اتفاقات واشنگتن، شوک بزرگی برای اروپا بود. اروپایی‌ها حالا دریافته‌اند که ترامپ تصمیم نهایی خود را در خصوص پذیرش صلح با شروط مد نظر روسیه گرفته و آماده معامله بر سر اوکراین است.
رهبران اروپایی روز جمعه تلاش کردند تا بگویند حمایت اروپا از اوکراین حتی بدون آمریکا هم ادامه خواهد داشت. کاخا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره گفت: «امروز آشکار شد که جهان آزاد به رهبری جدید نیاز دارد. این اکنون مسئولیت ما اروپایی‌هاست که این چالش را بپذیریم.»
چند روز قبل امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در کاخ سفید صحبت‌های ترامپ را قطع کرده و گفته بود که نه باید با دو کشور اوکراین و روسیه برخورد برابر داشت: «شما باید به کسانی که برای شرافت، استقلال و آینده فرزندان‌شان و امنیت اروپا می‌جنگند احترام بگذارید.»
مکرون بعد از آنچه در کاخ سفید میان ترامپ و زلنسکی اتفاق افتاد نیز در گفت‌وگویی با یک شبکه تلویزیونی پرتغالی اعلام کرد «اگر کسی با جنگ جهانی سوم قمار می‌کند، نام آن شخص ولادیمیر پوتین است.»
فریدریش مرتس، رهبر حزب دموکرات‌مسیحی آلمان که به احتمال قریب به یقین صدراعظم آتی این کشور می‌شود حمایت خود را از زلنسکی اعلام کرد و گفت: «ما هرگز نباید متجاوز و قربانی را در این جنگ وحشتناک اشتباه بگیریم.»
اولاف شولتز، صدراعظم فعلی آلمان هم گفته است که اوکراین می‌تواند روی آلمان حساب کند. شولتز تاکید کرده است: «هیچ‌کس بیش از مردم اوکراین خواهان صلح نیست! ما به دنبال صلحی پایدار و عادلانه هستیم و اوکراین می‌تواند روی آلمان و اروپا حساب کند.»
آنالنا بربوک، وزیر خارجه آلمان هم در ایکس نوشت: «اوکراین تنها نیست. آلمان همراه با متحدان اروپایی خود، در کنار اوکراین ایستاده و مقابل تجاوز روسیه می‌ایستد.»
جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا پس از جنجال رخ‌داده در کاخ سفید، پیشنهاد برگزاری فوری یک نشست مشترک میان اروپا و آمریکا را مطرح کرد. ملونی درباره خطر «شکاف در جبهه غرب» هشدار داد و در بیانیه‌ای تأکید کرد: «هرگونه شکاف در غرب ما را ضعیف‌تر می‌کند و به نفع کسانی خواهد بود که خواهان نابودی تمدن ما هستند.»
اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا هم در شبکه ایکس (توئیتر سابق) خطاب به زلنسکی نوشت: «ما همچنان برای صلحی عادلانه و پایدار با شما همکاری خواهیم کرد... قوی بمانید، شجاع باشید، نترسید. شما هرگز تنها نیستید.»
دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه نیز از تماس تلفنی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور این کشور با زلنسکی خبر داد. دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان نیز خطاب به زلنسکی گفت: «شما تنها نیستید.» پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا هم در پیامی ابراز داشت: «اسپانیا در کنار اوکراین است.» طبق گزارش فایننشال‌تایمز، زلنسکی با مارک روته، دبیرکل ناتو نیز گفت‌وگو کرده است.
رهبران اروپا قرار است روز یکشنبه ۱۲ اسفند (۲ مارس) برای بررسی آینده جنگ اوکراین و امنیت این قاره در لندن دیدار کنند.
طوفانی که روز جمعه در دفتر کار رئیس‌جمهور آمریکا به راه افتاد، در واقع مرحله‌ای جدید از تنش در رابطه‌ای پرفرازونشیب بود که از سال ۲۰۱۹ میان ترامپ و زلنسکی آغاز شد.
اما شاید هم کار به همین جا ختم نشود. دیدار پس از آن رخ داد که ظاهراً سروصدای یک هفته تبادل انتقادِ دو رهبر از یکدیگر خوابیده بود و همه انتظار داشتند که دیدار در آرامش به پایان برسد.
یک روز پیش از دیدار، ترامپ به خبرنگارها گفته بود: «من بهش گفتم دیکتاتور؟ باورم نمی‌شود!»
همزمان نباید فراموش کرد که هر اتفاقی هم که در اتاق بیضی کاخ سفید افتاده باشد، تمایل یا شاید باید گفت نیازِ زلنسکی به تضمین کمک‌های آمریکا در آینده و گرفتن ضمانت امنیتی از واشنگتن هنوز برطرف نشده است. بنابراین هنوز این احتمال، هرچند اندک، هست که شکاف میان دو طرف ترمیم شود.
بدترین روز سیاست خارجی آمریکا؟
بسیاری از تحلیلگران غربی این وضعیت را شروع عصری جدید در روابط بین‌الملل می‌دانند. تیم نیکولز، تحلیلگر نشریه آتلانتیک نوشته است: «نشست روز جمعه و رأی شرم‌آور آمریکا در سازمان ملل تأیید کرد که ایالات متحده اکنون در کنار روسیه و در برابر اوکراین، اروپا و بخش اعظم جهان قرار گرفته است. هنگام تماشای رئیس‌جمهور آمریکا که بر سر یک متحد شجاع فریاد می‌کشید و در دفتر بیضی‌شکل خشمگینانه می‌غرید، احساس بیماری جسمی داشتم؛ گویی پیرمردی ازکارافتاده است که مشت خود را به سمت تلویزیون تکان می‌دهد.
زلنسکی با فجایعی روبه‌رو شده و جان خود را به خطر انداخته است، به گونه‌ای که افرادی مانند ترامپ و ونس هرگز نمی‌توانند تصور کنند. (ونس به‌عنوان افسر روابط عمومی در قدرتمندترین ارتش جهان خدمت کرده، اما هرگز مجبور نبوده است در یک پناهگاه هنگام بمباران روسیه پنهان شود.) من برای کشورم شرمنده‌ام؛ حتی اگر کنگره برای حمایت و کمک به اوکراین اقدامی انجام دهد، نمی‌تواند حیثیت ازدست‌رفته آمریکا را در این روز بازگرداند اما فارغ از اینکه هر کسی تا چه اندازه از رفتار ترامپ و ونس منزجر باشد، واقعیت راهبردی این است که این نشست یک فاجعه برای ایالات متحده و دنیای آزاد محسوب می‌شود.
اتحادهای آمریکا اکنون در خطر قرار دارند و باید هم چنین باشد: ترامپ به‌طور آشکار و با شادی، به تمام چیزهایی خیانت می‌کند که آمریکا از زمان شکست نیروهای محور در هشتاد سال پیش تلاش کرده است از آن‌ها دفاع کند. کل نظام بین‌المللی صلح و امنیت در معرض تهدید قرار دارد، درحالی‌که خودکامگان روس، پس از سه سال کشتار بی‌گناهان، اکنون به‌جای ایستادن در برابر عدالت برای جنایات‌شان، به بهره‌برداری از غنائم تهاجم خود چشم دوخته‌اند.
اندکی پس از آنکه ترامپ زلنسکی را از کاخ سفید بیرون کرد، همدست پوتین، رئیس‌جمهور پیشین روسیه، دیمیتری مدودف، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «این خوک گستاخ بالاخره سیلی درستی در دفتر بیضی‌شکل دریافت کرد.» وبسایت مجله آتلانتیک نیز نوشت: «جمعه، ۲۸ فوریه ۲۰۲۵، به‌عنوان یکی از تاریک‌ترین روزهای دیپلماسی آمریکا در تاریخ ثبت خواهد شد، نقطه آغاز یک فاجعه بلندمدت که هر آمریکایی، هر متحد ایالات متحده و هر کسی که برای آینده دموکراسی اهمیت قائل است، ناگزیر به تحمل آن خواهد بود. با خیانت کاخ سفید به اوکراین که نقطه اوج یک ماه هرج‌ومرج استبدادی در آمریکا بود، پوتین، همراه با دیگر دیکتاتورهای جهان، سرانجام می‌توانند به ترامپ با اطمینان نگاه کنند و بگویند: یکی از ما.»
شورای سردبیری روزنامه واشنگتن‌پست نیز در سرمقاله این روزنامه رفتار ترامپ را خطرناک توصیف کرده است: «رفتار با متحدان به شکلی نامهربان‌تر از دشمنان، نشان‌دهنده ساده‌لوحی درباره تهدیدی است که روسیه تجدیدنظرطلب برای جهان غرب، از جمله ناتو، ایجاد می‌کند. زلنسکی خواهان پایان دادن به جنگ سه‌ساله‌ای است که کشورش را ویران کرده، اما به‌خوبی آگاه است که یک توافق بد از نبود توافق بدتر است، زیرا می‌داند که بدون تضمین‌های امنیتی محکم از سوی متحدان اوکراین، نمی‌توان به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، برای پایبندی به آتش‌بس اعتماد کرد.
ترامپ خود را میانجی بین روسیه و اوکراین می‌بیند، نه رهبر دنیای آزاد. ازاین‌رو، دولت او از به‌کار بردن واژه «تهاجم» برای توصیف اقدامات روسیه علیه اوکراین خودداری کرده و در سازمان ملل به قطعنامه‌ای که روسیه را محکوم می‌کند، رأی منفی داده است. ترامپ چنان رفتار می‌کند که گویی با متجاوز مستبد همسو‌تر از قربانی دموکراتیک است.»
