ورود نیروهای اوکراینی به خاک روسیه باعث تغییر اساسی در وضعیت جنگ خواهد شد؟
چرخش در صحنه جنگ اوکراین
با ورود نیروهای اوکراینی به خاک روسیه در منطقه کورسک در ۶ اوت که اولین نفوذ به خاک این کشور پس از جنگ جهانی دوم است، به نظر می‌رسد چهره جنگ در حال دگرگونی است. با ورود نیروهای زمینی ارتش اوکراین به خاک روسیه، دولت محلی در منطقه کورسک وضعیت فوق‌العاده اعلام کرد.
پس از ماهها شکست و از دست دادن سرزمین، اوکراین در هفته گذشته با حمله‌ای غافلگیرکننده به خاک روسیه، تاکتیک جنگی خود را تغییر داد؛ تحولی که رهبران روسیه را نیز غافلگیر کرد. پیش از این و در اولین ماه‌های جنگ، اوکراین توانسته بود با حمله هوایی، پالایشگاه‌های نفت و فرودگاه‌های روسیه را با پهپاد بمباران کند. افزون بر این، دو حمله کوچکتر از سوی گروه‌های تبعیدی روسیه که از حمایت ارتش اوکراین برخوردار بودند با پاسخ سریع روسیه دفع شده بود. اما پس از آن تا پیش از هفته گذشته، نیروهای اوکراینی وارد خاک روسیه نشده بودند. این‌بار نیروهای اوکراینی به راحتی از مرزهای روسیه عبور و ده‌ها مایل در خاک این کشور پیشروی کردند. نیروها و خودروهای زرهی اوکراینی با حمله‌ای با پاک‌سازی مسیرهای مین‌گذاری‌شده مرز روسیه را شکسته و وارد خاک این کشور شدند. تنها تنی چند از سربازان و مرزبانان روسی با این حمله مقابله کردند.
این عملیات در سکوتی محض و کاملاً مخفیانه انجام شد. برای انجام این عملیات تجهیزات نظامی اوکراین بدون اینکه گزارشی درباره آنها وجود داشته باشد به منطقه منتقل شده بودند. درختان تنومند و جنگل‌های بلوط این منطقه، امکان استتار نیروها و تجهیزات را فراهم کرده بود. نیروهای اوکراینی نیز در ظاهر و تحت عنوان انجام آموزش‌های نظامی به منطقه اعزام شده بودند.
تا زمان آغاز عملیات، سربازان اوکراینی خارج از پایگاه‌های خود در خانه‌های متروکه روستاها ساکن شده بودند. این عملیات آنچنان محرمانه بوده که به گفته یکی از فرماندهان نظامی اوکراین، تنها در آخرین لحظات شرح چگونگی انجام آن به اطلاع افسران ارشد رسیده است. براساس گزارش‌ها، فرمانده عملیات، افسران زیرمجموعه خود را برای برگزاری جلسه‌ای در کنار جاده فرا می‌خواند و عملیات را برای آنان شرح می‌دهد؛ «باید به روسیه حمله کنید». تنها سه روز قبل از حمله، افسران ارشد از آن مطلع می‌شوند، به سربازان اوکراینی نیز تنها یک روز قبل از عملیات، شرح حمله اطلاع داده می‌شود.
به گفته این فرمانده اوکراینی تمامی این اقدامات بدان سبب انجام شد که ایده ورود به خاک روسیه برای بسیاری از نظامیان ناممکن به نظر می‌رسید. برای تمامی افرادی که از حمله مطلع شده بودند، محدودیت‌های فراوانی اعمال شد. البته افسران، تلفن‌های همراه سربازان را ضبط نکردند، زیرا اطمینان داشتند که آنان راز انجام عملیات را حفظ خواهند کرد. استراتژی این بود که نیروهای اوکراینی به سرعت از خطوط دفاعی مرزی عبور کنند، جاده‌ها را کنترل و ضدحملات روسیه را دفع کنند و با بهره‌گیری از چشم‌انداز طبیعی این بخش از روسیه که متشکل از باتلاق‌ها و دریاچه‌ها است، فرصت‌های نیروهای روسی برای حرکت در مسیرهایی خارج از جاده اصلی را محدود کنند.
محرمانه بودن عملیات اوکراین تغییری بسیار مهم بود. به دنبال شکست ضدحمله اوکراین در سال گذشته که مقامات کی‌یف انجام آن را از چندین ماه قبل وعده داده بودند، یک مؤسسه تحقیقاتی وابسته به وزارت دفاع، بر آن شد تا عملیات‌های نظامی موفق در جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم، جنگ‌های اعراب و اسرائیل و سایر درگیری‌ها را مطالعه کند. یافته‌های پژوهش نشان داد که در تمامی این عملیات‌های موفق، یک اصل مشترک وجود داشته است: سکوت رهبران سیاسی تا تحقق هدف. این‌بار رهبران اوکراین برای اعلام حمله به روسیه، تا لحظه‌ی آخر سکوت کردند. به گفته یکی از کارشناسان نظامی، «به اشتراک‌گذاشتن جزئیات، اظهارنظر و رجزخوانی تنها برای بعد از انجام عملیات مناسب هستند.»
رومن کوستنکو، دبیر کمیته دفاع و اطلاعات در پارلمان اوکراین در مصاحبه‌ای، غافلگیری را عاملی مهم در موفقیت این عملیات دانست. وی تصریح کرد: «بی‌تردید روسیه برای این عملیات آماده نبود و غافلگیر شد، این امر در جنگ‌های مدرن پدیده‌ای نادر است. اوکراین باید در هر جایی که شرایط مساعد است، چه در روسیه و چه در امتداد خط مقدم در داخل کشور، بجنگد. آمادگی ما برای انجام چنین حملاتی در هر نقطه‌ای روسیه را ناچار خواهد کرد که برای پاسخ، نیرو اعزام کند.» ایوان کریچفسکی، تحلیلگر مسائل نظامی نیز معتقد است: «سکوت مقامات اوکراین از دلایل موفقیت این عملیات بود. وقتی خودمان نمی‌دانیم قرار است چه اتفاقی رخ دهد، برای دشمن این وضعیت مبهم‌تر است.»
البته این پنهان‌کاری بدون هزینه نیز نبود. با انجام این عملیات و آگاهی مقامات نظامی روسیه از آن، حملات به روستاهای مرزی اوکراین آغاز شد و مقامات کی‌یف به سبب همین پنهان‌کاری نتوانسته بودند روستاها را تخلیه کنند. در این عملیات، تعدادی از نیروهای روسی نیز به اسارت درآمدند. به گفته فرمانده اوکراینی، «این حمله ضربه‌ای مهلک به اقتدار نظامی روسیه بود. اکنون ما یک منطقه حائل را ایجاد کرده‌ایم.»
با وجود این و با گذشت یک هفته از انجام عملیات و شادی مردم اوکراین، اما همچنان اطلاعات درباره ماهیت و نتایج این اقدام ناچیز است. در واقع، عمدتاً این وبلاگ‌نویسان روسی هستند که در مورد این عملیات گزارش می‌دهند. این گزارش‌ها را نمی‌توان به‌طور مستقل تأیید کرد؛ اما براساس داده‌های موجود، نیروهای اوکراینی حدود 20 کیلومتر به داخل خاک روسیه پیشروی کرده‌اند. گرچه مایکل کافمن، تحلیلگر نظامی آمریکایی، درباره این اطلاعات همچنان تردید دارد. وی مطمئن نیست که نیروهای اوکراینی کنترل منطقه را در اختیار گرفته باشند.
به گفته کافمن، هنوز برای رسیدن به چنین موفقیتی کمی زود است. «مشخص نیست ارتش چه چیزی را کنترل کرده و قصد دارد چه چیزی را حفظ کند. قطعاً پیشروی‌هایی انجام داده‌اند. آنها از مرز روسیه گذشته و سربازان روسی را اسیر کرده‌اند. نمی‌دانیم چند نفر هستند، اما به احتمال زیاد صدها نفر را شامل می‌شود.» فرمانده نیروهای اوکراینی نیز در گزارش خود به ولودیمیر زلنسکی مدعی شد که نیروهای این کشور، 390 مایل از منطقه کورسک روسیه در جنوب شرقی را در اختیار گرفته‌اند.
اوکراین از زمان بازپس‌گیری منطقه خرسون در جنوب این کشور در نوامبر 2022، چنین پیشروی‌ای را تجربه نکرده بود. پیش از این و در ماه مه، روسیه با اعزام نیرو به آن سوی مرز در منطقه شمال خارکیف، اوکراین را غافلگیر کرده بود. در منطقه دونباس، نیروهای اوکراینی در حال عقب‌نشینی هستند و نیروهای روسیه همچنان در شهر استراتژیک چاسیف یار و مسیرهای کوستیانتینیوکا و پوکروفسک در حال نبرد هستند.
حمله به منطقه کورسک، سومین حمله زمینی مهم اوکراین به خاک روسیه از زمان آغاز جنگ در بیش از دو سال گذشته است؛ اما تصاویر و اطلاعات گویای آن است که در مقایسه با موارد پیشین، این عملیات بسیار بزرگتر است. تعداد نیروهای اوکراینی که در این عملیات شرکت کرده‌اند همچنان محل بحث است. در شبکه‌های اجتماعی، حضور حداقل چهار تیپ اوکراینی، از جمله دو چترباز و نیروهای نخبه نشان داده شده است. یک مقام ارشد اوکراینی به خبرگزاری فرانسه گفت که هزاران سرباز اوکراینی در این عملیات شرکت کردند. ما بهترین و آماده‌ترین نیروها را به ضعیف‌ترین نقطه مرزهای روسیه فرستادیم.
برخی تحلیلگران بر این باورند که اوکراین به سبب فشار فراوان در مرزهای شرقی خود، صدها نفر نیرو را به روسیه اعزام کرده است. به گفته والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش روسیه، اوکراین بیش از 1000 نیرو را در منطقه مستقر کرده است. بهرغم ادعاهای مقامات دفاعی روسیه مبنی بر عقب‌راندن سربازان اوکراینی، یک وبلاگ‌نویس برجسته نظامی روسی که با نام ریبار مطالب خود را منتشر می‌کند، مدعی شد که نیروهای اوکراینی سودزا، شهر اصلی منطقه را عملاً تحت کنترل کامل دارند. دیمیتری کوزنتس، تحلیلگر جنگ در لتونی، معتقد است ارتش اوکراین به وضوح در خطوط دفاع روسیه شکافی را یافته و حلقه ضعیف نیروهای روسی را به دام انداخته است.
در این حمله نه نیروهای تبعیدی روسیه بلکه نیروهای اصلی اوکراین شرکت داشتند. عکس‌ها و فیلم‌های منتشرشده آنلاین و تأییدشده توسط تحلیلگران نظامی مستقل نشان می‌دهد که نیروهای اوکراینی ایستگاه اندازه‌گیری خط لوله صادرات گاز طبیعی روسیه به اروپا که بهرغم جنگ همچنان فعال است را در کنترل خود دارند. به نظر می‌رسد بهرغم ادعاهای اخیر درباره استقرار نیروهای روسی و تثبیت وضعیت مرزها، نیروهای اوکراینی در حال پیشروی بیشتر در داخل استان کورسک هستند. وبلاگ‌نویسان روسی در 11 اوت ادعا کردند که عملیات‌های تهاجمی اوکراین در استان کورسک کاهش یافته است، با وجود این، یک وبلاگ‌نویس برجسته این ادعاها را در 12 اوت رد کرد و مدعی شد نیروهای روسی به سبب ضعف فرماندهی تا تثبیت وضعیت منطقه فاصله دارند. بنا بر گزارش‌ها، نیروهای اوکراینی حملات جدیدی را به استان کورسک غربی در نزدیکی اسلوبودکا-ایوانوفکا (در شمال غرب و دو کیلومتری مرز)، تتکینو (جنوب اسلوبودکا-ایوانوفکا) و گوردیفکا، اوسپنکا، و ویکتوروفکا (در امتداد مرز و جنوب کره‌نوو) آغاز کرده‌اند.
این منابع روسی مدعی شدند نیروهای اوکراینی اسلوبودکا-ایوانوفکا، اوسپنیوکا و ویکتوروفکا را تصرف کرده‌اند و همچنان به پیشروی خود ادامه می‌دهند. البته تمام درگیری‌ها در این تهاجم به سود اوکراین نبوده است، می‌توان خودروهای زرهی آسیب‌دیده MaxxPro ساخت آمریکا را دید که درحال بازگرداندن به اوکراین هستند. در کنار جاده خانه‌های ویرانی را می‌توان مشاهده کرد که نشان‌دهنده پاسخ هوایی روسیه به تهاجم اوکراین است. با انجام این پیشروی‌ها اکنون لحن سخنان مقامات اوکراین نیز تغییر کرده است: اگر مسکو «صلح عادلانه» (paix juste) را بپذیرد، حمله اوکراین به خاک روسیه متوقف خواهد شد. سخنگوی وزارت خارجه اوکراین در کنفرانس مطبوعاتی، با لحنی شبیه به هشدار تصریح کرد: «هر چه روسیه زودتر با برقراری صلح عادلانه موافقت کند (...)، تهاجم نیروهای دفاعی اوکراین به خاک روسیه زودتر متوقف خواهد شد.» کی‌یف مدعی است که اکنون 1000 کیلومتر مربع از خاک روسیه را تحت کنترل دارد.
اگر صلح می‌خواهید برای جنگ آماده باشید
بهرغم فقدان اطلاعات دقیق، بسیاری از ناظران حداقل بر سر برخی نکات اتفاق نظر دارند؛ عملیات اوکراین یک شگفتی بزرگ بود. این حمله با حملات کوچکی که در گذشته به خاک روسیه انجام شده بود، کاملاً متفاوت است. به نظر می‌رسد این عملیات از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی شده بود. این تهاجم، روایت جنگ را دستخوش دگرگونی کرده است، اینکه اوکراین دیگر تنها به دنبال جلوگیری از پیشروی روسیه در مرزهای شرقی خود نیست. گرچه حمله به خاک روسیه سبب شادی و رضایت مردم اوکراین شده است اما کارشناسان بر سر اینکه آیا این خطر نتیجه خواهد داد و آیا اوکراین واقعاً می‌تواند روسیه را تحت فشار قرار دهد، تردید دارند.
برای انجام این حمله روزها در سکوت گذشت. ارتش اوکراین برای اولین بار با نیروهای زمینی به داخل خاک روسیه پیشروی کرد؛ اما رهبران نظامی و سیاسی اوکراین مدت‌ها درباره این عملیات سکوت کرده بودند. زلنسکی پس از انجام این عملیات با تشکر از تمامی نیروهای اوکراینی مدعی شد: «اوکراین ثابت کرد که می‌تواند عدالت را اجرا و فشار بر دولت متجاوز را اعمال کند». رئیس‌جمهور اوکراین بر این باور است که «تنها راه دستیابی به صلح عادلانه، پس گرفتن ابتکار عمل در میدان جنگ است». این نظرگاه زلنسکی بازتاب دیدگاه واقع‌گرایانه وی در برخورد با موضوع جنگ و صلح و تکرار این گزاره نظری واقع‌گرایان است که «اگر صلح می‌خواهید برای جنگ آماده باشید».
به باور کافمن گرچه روسیه ظاهراً نیروهای ذخیره خود را برای جلوگیری از پیشروی اوکراین به منطقه اعزام کرده است، اما کمی زود است که از پیروزی سخن بگوئیم. آیا این عملیات، مانع از پیشروی نیروهای روسیه در منطقه دونتسک خواهد شد؟ آیا از حملات روسیه به منطقه خارکیف جلوگیری خواهد کرد؟ تاکنون این حمله اوکراین، پیشروی روسیه در منطقه پوکروفسک را متوقف نکرده است. حتی این پیشروی در چند روز اخیر شتاب بیشتری گرفته است. اوکراین با حمله به خاک روسیه، خطر بزرگی را پذیرفته است. اوکراین بر آن است تا از نظر سیاسی، روس‌ها را تحت فشار قرار دهد. این حمله خطراتی بزرگ برای اوکراین به همراه دارد. به نظر می‌رسد هدف از این حمله جلوگیری از حمله نیروهای روسیه به منطقه دونباس در شرق اوکراین است؛ افزون بر این اوکراین به دنبال آن است تا از این طریق، اهرم‌های فشاری برای مذاکرات احتمالی به‌دست آورد. اینکه آیا اوکراین قادر است تا تحقق این اهداف، خاک روسیه را همچنان در کنترل خود داشته باشد، محل پرسش و تردید است. در سوی دیگر پوتین با آگاهی از استراتژی اوکراین، فریاد برآورده که این تهاجم موضع وی برای مذاکره را تغییر نخواهد داد. رئیس‌جمهور روسیه در واکنش به این حمله مدعی شد: «هدف آشکار دشمن ایجاد اختلاف، ارعاب مردم و از بین بردن وحدت و انسجام جامعه روسیه است». از نظر پوتین، هدف اوکراین بیش از هر چیز دیپلماتیک است. وی با متهم کردن کی‌یف به «اجرای اراده» غرب، گفت: «دشمن به دنبال بهبود موقعیت مذاکره خود در آینده است.» به گفته مقامات مسکو، حتی با وجود این حمله اوکراین، نیروهای روسی مسیر خود را برای حمله به دونباس تغییر نداده‌اند.
در تبیین چرای اقدام اوکراین در خاک روسیه، پرسش مهم این است که چرا اوکراین درحالی‌که نبردهایی سخت برای حفظ مواضع و سرزمین خود را تجربه می‌کند به ناگاه، تجهیزات نظامی خود را برای انجام چنین حمله پرمخاطره‌ای به کار گرفته است؟ هنوز نمی‌دانیم اوکراین قصد دارد منطقه‌ای را که به‌دست گرفته کنترل کند یا خیر. گام بعدی نیروهای اوکراینی هر چه که باشد، به نظر می‌رسد این عملیات محدودیت‌های حمله به داخل روسیه را با تجهیزاتی که آمریکا در اختیار آنها قرار می‌دهد از بین برده و سرآغاز تحولی مهم در میدان جنگ است.
سخنگوی وزارت خارجه اوکراین انگیزه این حمله را اینگونه توصیف کرد: کی‌یف به دنبال «الحاق» سرزمین‌های روسیه نیست، بلکه قصد دارد یک منطقه حائل در امتداد مرز ایجاد کند تا از مردم و ارتش خود در برابر بمباران‌های بی‌وقفه روسیه محافظت و پیشروی نیروهای روسی در شرق اوکراین را متوقف کند. به گفته یکی از مقامات ارشد اوکراین، هدف از حمله به خاک روسیه، کاستن از فشارهای نظامی روسیه در مرزهای شرقی اوکراین است. ما در حال جنگ هستیم، چرا روسیه می‌تواند وارد خاک ما شود و ما نمی‌توانیم؟ به نظر می‌رسد این حمله در مقایسه با حملات برون‌مرزی پیشین بسیار موفق‌تر بوده است. آندری زاگورودنیوک، وزیر دفاع سابق اوکراین که هنوز به دولت مشاوره می‌دهد، تصریح کرد که هدف، کنترل بلندمدت منطقه نیست، بلکه هدف به چالش‌گرفتن توان روسیه و وادارکردن آنها به تغییر مسیر نیروها و تجهیزات نظامی است؛ و اثبات اینکه روس‌ها هیچ نیروی ذخیره و توان انعطاف‌پذیری ندارند. کنراد موزیکا، تحلیلگر نظامی مشاور در لهستان، بر این باور است که: «اگر این عملیات، حملات روسیه در منطقه دونتسک اوکراین را کاهش دهد، امکان حضور نیروهای اوکراینی در منطقه کورسک را فراهم کند و موقعیت اوکراین برای انجام مذاکرات احتمالی را بهبود بخشد، می‌توان گفت اوکراین از این عملیات منتفع شده است. اما اگر نیروهای اوکراینی با تلفات سنگین مجبور به عقب‌نشینی شوند، باید گفت عملیات شکست خورده است. هیچ حد میانه‌ای وجود ندارد. عملیات جسورانه است. ببینیم چند روز آینده چه خواهد شد». زلنسکی بر این باور است که «هرچه به روسیه متجاوز، فشار بیشتری وارد شود، صلح نزدیک‌تر خواهد بود. روسیه جنگ را به سرزمین ما آورده است و باید بداند چه کرده است.» در سویی دیگر، تحلیلگران نظامی بر این باورند که روسیه به سبب برخورداری از ارتش و زرادخانه تسلیحاتی بزرگتر در مقایسه با اوکراین، الزامی به عقب‌نشینی از خاک اوکراین و دفاع از مرزهای خود ندارد. روسیه دارای نیروهای ذخیره‌ای است که از اعزام به اوکراین منع شده‌اند اما می‌توانند در خاک روسیه عملیات انجام دهند.
نتیجه‌گیری
تأمل در اظهارات مقامات اروپا و آمریکا درباره حمله اوکراین به خاک روسیه گویای تغییری آشکار در استراتژی جنگ است. پیتر استانو، سخنگوی اتحادیه اروپا در سخنانی تصریح کرد که اوکراین «حق قانونی دفاع از خود، از جمله حمله به خاک متجاوز را دارد». در واشنگتن، متئو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، مدعی شد؛ «استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات نظامی آمریکایی در حمله اوکراین به روسیه ناقض سیاست‌های آمریکا نیست.» به گفته میلر، این اقدام اوکراین، به هیچ‌وجه سیاست آمریکا را تغییر نداده و از اصول آنها تخطی نکرده است. از این سخنان به روشنی می‌توان دریافت که استراتژی غرب برای جنگ اوکراین دستخوش دگرگونی مهمی شده است.
تا پیش از این آمریکا و متحدان اروپایی، اوکراین را از هرگونه حمله‌ای به خاک روسیه منع می‌کردند اما در ماه‌های اخیر بحث درباره امکان استفاده از تجهیزات نظامی غرب برای حمله به خاک روسیه به یکی از مهمترین موضوعات جنگ اوکراین تبدیل شده است. اکنون با فروش هواپیماهای جنگی اف-16 در کنار سایر ادوات تهاجمی، به نظر می‌رسد غرب در پی کشاندن جنگ به داخل روسیه و وادارکردن رهبران کرملین به توقف جنگ و انجام مذاکرات است. این ادعا که دولت اوکراین و غرب با این تهاجم در پی یافتن اهرمی برای تأثیرگذاری بر مذاکرات احتمالی هستند، قبلاً هم توسط منابع غربی و هم توسط تحلیلگران نظامی روسیه به‌طور گسترده مورد بحث قرار گرفته بود. واقعیت آن است که دلایلی که فرماندهی اوکراین را به برنامه‌ریزی چنین عملیات بی‌پروا و مخاطره‌آمیزی سوق داده، همچنان محل پرسش است. شاید در روزهای آینده هم از مجرای سخنان و اظهارات مقامات اوکراینی و غرب و هم از طریق دنبال کردن پیشروی‌های نظامی اوکراین در خاک روسیه بهتر بتوان به این پرسش پاسخ داد.
دلایل هرچه که باشد، آنچه بیش از همه اهمیت دارد نه اهداف و دلایل بلکه انجام خود عملیات است. انجام این عملیات گویای آسیب‌پذیری روسیه و از بین رفتن افسانه نفوذناپذیری سرزمین این کشور در برابر تهاجم نیروهای خارجی است. پیامد مهم نه دستاورد نظامی بلکه تحولی ادراکی در جنگ است. بدون در نظر داشت پیامدهای نظامی، مهمترین دستاورد حمله اوکراین به روسیه این واقعیت است که اوکراین دست به عملیاتی زده که بسیاری انجام آن را ناممکن می‌دانستند؛ عملیاتی که از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون هیچ کشوری قادر به انجام آن نبوده است. باید روزهای آینده به انتظار نشست و دید آیا اوکراین قادر است این پیروزی را به دستاوردی پایدار برای خود تبدیل کند؛ یا اینکه روسیه می‌تواند با حمله متقابل خطر را دفع کند. با وجود این، می‌توان گفت صرف‌نظر از هر دستاوردی که از این حمله حاصل شود، به نظر می‌رسد رهبران اوکراین با انجام آن درصدد القای این دیدگاه هستند که روسیه آسیب‌پذیر است و در صورت افزایش حمایت‌های تسلیحاتی، ارتش اوکراین قادر است هزینه‌های بیشتری را به روسیه تحمیل کند.
این حمله را می‌توان محکی برای سنجش توان دفاعی مسکو در نظر گرفت. روسیه در سال 2022 با این تصور که با حمله به اوکراین می‌تواند سیاست کلی گسترش ناتو را متوقف کند دست به تهاجمی گسترده زد. به نظر می‌رسد رهبران روسیه با این تصور که اوکراین کشوری ضعیف و نامنسجم است، بدین نتیجه‌گیری رهنمون شدند که با حمله سریع می‌توانند نیروهای نظامی این کشور را منهدم و کی‌یف را تصرف کنند. اما زمان در این جنگ عاملی مهم بود و تمامی تصورات را تغییر داد. هر روزی که از جنگ می‌گذشت، حمایت‌های ناتو از اوکراین افزایش می‌یافت.
مسکو انتظار جنگی طولانی و پرهزینه را نداشت و از آن زمان تاکنون تاوان اشتباه خود را می‌دهد. با وجود این، پوتین همچنان بر این باور بود که روسیه هنوز یک مزیت مهم دارد: تسلط بر میدان‌های جنگ؛ اینکه اگر مسکو نمی‌تواند پیامدهای استراتژیک جنگ را کنترل کند، حداقل می‌تواند ابعاد تاکتیکی را در کنترل خود داشته باشد. برای تثبیت چنین انگاره‌ای تاکتیک نظامی روسیه حمله به خاک اوکراین و نگه‌داشتن نیروهای اوکراینی در وضعیتی تدافعی بود؛ عملیات آخر اوکراین در خاک روسیه کوششی برای برهم زدن این تصور و تأییدی دوباره بر درستی این ادعا بود که پوتین در محاسبات خود از جنگ دچار اشتباهی ویرانگر شده است. افزون بر این، حمله اوکراین به روسیه پس از ماهها شکست می‌تواند سبب احیای روحیه سربازان و غیرنظامیان این کشور شود. در نهایت می‌توان پیش‌بینی کرد که در ادامه افزون بر افزایش حمایت‌های غرب از اوکراین باید شاهد عملیات‌های بیشتر ارتش اوکراین در خاک روسیه باشیم؛ تحولی که می‌تواند چرخشی مهم در صحنه جنگ و دیپلماسی باشد.
