راه بسته است
دردسری تازه برای اقتصاد کشور؛ دو چالش بزرگی که حملونقل بین‌المللی و ترانزیت ایران را متأثر کرده است، روایتی است تلخ از اصرار دولت برای حضور در اقتصاد. ماجرا از آن قرار است که کامیون‌های ترانزیتی در حملونقل جاده‌ای بین‌المللی در مسیر کشورهای اروپا، ملزم به دریافت بیمه کارت سبز هستند؛ الزامی که از ژانویه ۱۹۵۳ در اروپا برقرار است. در کنار آن، کشورهای اروپایی جز ایتالیا دیگر برای رانندگان ایرانی ویزا صادر نمی‌کنند. تعلیق ایران از سیستم بیمه بین‌المللی کارت سبز و مسائل مربوط به عدم صدور ویزا برای رانندگان ایرانی در اروپا، دو مسئله مرتبط اما جداگانه هستند که تأثیرات قابل‌توجهی بر حملونقل بین‌المللی ایران دارند. این مسئله، به‌ویژه پس از تحریم بیمه مرکزی ایران در ابتدای سال جاری میلادی، بخش ترانزیت کشور را با چالش‌های زیادی مواجه کرده است. این چالش‌ها موجب شده است که رانندگان ایرانی با محدودیت‌های بیشتری روبه‌رو شوند و فرصت‌های ترانزیتی را به رقبای منطقه‌ای مانند ترکیه واگذار کنند. با توجه به این محدودیت‌ها، مشکلات زیادی برای رانندگان فعال در حوزه بین‌المللی به وجود آمده است. این محدودیت‌ها نهتنها بر حملونقل کالا تأثیر می‌گذارد، بلکه منجر به افزایش هزینه‌های حمل و صادرات نیز میشود.
دولتی بودن و تحریم، کار دست ایران داد
حالا مشکل کجاست؟ سیستم بیمه کارت سبز دو سال به‌عنوان آخرین فرجه، به ایران این فرصت را داده بود که نهاد صادرکننده بیمه کارت سبز در کشور را خصوصی کند و دیگر دولت متولی آن نباشد. پیش از تحریم‌ها ایران چندان با این موضوع مشکلی نداشت و بیمه مرکزی ایران عهدهدار این مسئولیت بود اما پس از اعمال تحریم‌های گسترده در مقاطع گوناگون بر کشور، سیستم بیمه کارت سبز به ایران اولتیماتوم داد که باید نهادی خصوصی، عهدهدار این مسئولیت باشد، زیرا همکاری با دولت تحریم‌شده برای این سیستم پذیرفته‌شده نیست. در آخرین فرجه، دو سال قبل به ایران فرصت داده شد که در این راستا گام‌های نهایی را بردارد. بر همین اساس ایران نیز لنگان‌لنگان در این مسیر گام برداشت و بیمه ایران را به‌عنوان تنها نماینده ایران در این سیستم معرفی کرد. با گذشت زمان، بیمه ایران نیز به‌سبب آنکه شرکتی کاملاً دولتی است، دیگر مورد پذیرش قرار نگرفت و با رسیدن موعد آخرین فرصت ایران، از ابتدای ژانویه ۲۰۲۴، عضویت ایران در سیستم بیمه کارت سبز تعلیق شد.
سه دلیل اصلی تعلیق ایران
طبق مکاتباتی که از طرف کمیسیون اقتصادی سازمان ملل با بیمه مرکزی انجام‌شده از ابتدای سال ۲۰۲۴ عضویت ایران در سیستم بیمه سبز تعلیق شده که طبق آنچه در نامه مطرح‌شده، موضوع تحریم‌ها و عدم امکان پرداخت حق عضویت ایران و پاسخ‌گو نبودن واحد مرتبط با این کمیسیون بین‌المللی، دلیل تعلیق ایران است.
باج‌گیری ترکیه از ایران
این اتفاق می‌تواند هزینه گزافی را بر ترانزیت و حملونقل بین‌المللی کشور وارد کند و در نتیجه در ادامه زنجیره اقتصادی، کل اقتصاد ایران را متأثر کند و طبیعی است که صدای فعالان بخش خصوصی را هم درآورده است. در نشستی که دیروز در کمیسیون حملونقل، تزانزیت و لجستیک اتاق ایران با حضور سعدی صادقی، رئیس امور اقتصادی و بازرگانی معاون اول رئیس‌جمهوری برگزار شد، حضار نسبت به این موضوع اعتراض کردند. یکی از حضار در این نشست خطاب به نماینده دولت گفت: «ما باید بخش خصوصی را در جایگاه واقعی به رسمیت بشناسیم. دولت تحریم است و تعلیق بیمه سبز به دلیل دولتی بودن آن است. چرا کنوانسیون کارنه‌تیر ما را تعلیق نکرده است؟ در مذاکرات بیمه سبز آیا بخش خصوصی حضور داشته است؟ آیا کسی خسارت معنوی را می‌پذیرد؟ بخش خصوصی باید درمورد بیمه‌ای که با دلار و یورو هزینه آن را می‌پردازد، بداند و در مذاکرات آن، حضور داشته باشد.» نکته عجیبی که در سخن این فعال بخش خصوصی وجود داشت، باج‌دهی به ترکیه بود: «ما تا کی باید به ترکیه باج دهیم؟ در تمام بزنگاه‌ها، ترکیه به کشور هزینه وارد کرده است. چرا نباید ما خودمان بیمه بخریم و چرا باید از ترکیه بیمه بخریم؟» این هم از آن دست اتفاقاتی است که با خطای یک بخش، سایر بخش‌ها هزینه داده و متضرر می‌شوند و عجیب نیست که از این آب گل‌آلود، دیگران (ترکیه و سایر کشورها) به نفع خود بهره‌برداری کنند.
حمایت اتحادیه حملونقل بین‌المللی از ایران
باید در نظر داشت که تعلیق ایران در صدور بیمه کارت سبز، یک مسئله مهم در حوزه حملونقل بین‌المللی است که تأثیر زیادی بر رانندگان کامیون‌های ایرانی دارد. این تعلیق به دلیل دخالت دولت در مسائل مربوط به بیمه سبز و همچنین مشکلات ناشی از تحریم‌های بین‌المللی رخ داده است.
با این حال سازمان اتحادیه حملونقل بین‌المللی (ایرو) در حمایت از ایران اقداماتی را انجام داده و به دنبال راهکارهایی برای بهبود وضعیت است. در کنار این تلاش‌ها، جست‌وجو برای یافتن بیمه‌نامه‌ای با پوشش مشابه کارت سبز ادامه دارد تا تأثیرات منفی این تعلیق را تا حدی کاهش دهد.
بیمه مرکزی ایران در تلاش است تا این تعلیق را برطرف کند که شامل انتقال مسئولیت‌ها به دفتر ایرانی کارت سبز و برنامه‌ریزی برای مذاکره با شورای دفاتر کارت سبز است. با این حال، تلاش‌ها برای لغو تعلیق تا به امروز بی‌نتیجه بوده و تعلیق عضویت ایران از اول سال 2024 اجرایی شده است. این مسئله نشان‌دهنده پیچیدگی‌های حاکم بر روابط بین‌المللی و تأثیر تحریم‌ها بر بخش‌های مختلف اقتصادی ایران است.
صف‌های طولانی پشت سفارت ایتالیا
البته این مهم‌ترین دردسری است که کامیون‌داران با آن مواجه هستند، ولی دردسر دیگری هم وجود دارد. صف‌های طولانی ناشی از درخواست صدور ویزا پشت در‌های سفارت ایتالیا! که البته آن هم یک ارفاق است؛ ایتالیا تنها کشوری در اتحادیه اروپاست که کماکان به رانندگان ایرانی هرچند به‌صورت محدود ویزا می‌دهد. مهم‌ترین تأثیر منفی این تعلیق شامل افزایش وابستگی به ناوگان خارجی و محدودیت‌های جدی در فعالیت‌های ترانزیتی برای کامیون‌های ایرانی است. بدون بیمه کارت سبز، کامیون‌های ایرانی نمی‌توانند در کشورهای عضو این کنوانسیون تردد کنند. این اتفاق هم سبب شده تا رانندگان خارجی در مسیرهای تردد رانندگان ایرانی، جولان دهند و این عرصه هم خالی از لطف بی‌کران دولتی‌ها نماند!
عدم صدور ویزا برای رانندگان ایرانی به اروپا، یک مشکل بزرگی است که بر بخش حملونقل ایران تأثیر می‌گذارد. این مشکل نهتنها محدود به زمان حال نیست، بلکه از سال‌ها قبل وجود داشته است. براساس گزارش‌ها، به‌جز ایتالیا، سایر کشورهای اروپایی به رانندگان ایرانی ویزا صادر نمی‌کنند و حتی ویزای صادرشده توسط ایتالیا نیز محدودیت‌هایی دارد که منجر به تشکیل صف‌های طولانی در مرزها شده است. همچنین، محدودیت‌های صدور ویزا از طرف کشورهای اروپایی عضو شینگن به دلیل جلوگیری از قاچاق اعمال می‌شوند و شرایط صدور ویزا به قدری سخت و زمان‌بندی شده است که پاسخگوی تقاضای موجود رانندگان ایرانی نیست.
تأثیر تعلیق بر تجارت ایران و اروپا
تجارت ایران با کشورهای اروپایی در سال‌های اخیر تحت تأثیر تحریم‌ها تغییرات قابل توجهی داشته است. تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار اروپا، نشان می‌دهد که بده‌بستان تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا در دو ماه نخست سال ۲۰۲۳ به‌میزان ۹ درصد نسبت به مدت مشابه در سال پیشین، کاهش یافته‌است. بر پایه اطلاعاتی که توسط مرکز آمار اروپا منتشر شد، تجارت ایران و ۲۷ عضو اتحادیه اروپا در ماه‌های ژانویه و فوریه سال ۲۰۲۳ با کاهشی ۹درصدی نسبت به سال گذشته، به رقم ۷۶۱ میلیون یورو رسید. رقم این تبادل تجاری در دو ماه نخست سال ۲۰۲۲ برابر با ۸۳۸ میلیون یورو اعلام شده بود. در گزارشی که توسط این مرکز منتشر شد، رقم واردات اتحادیه اروپا از ایران در دو ماه نخست امسال ۱۳۹ میلیون یورو، درج شده که یک افت ۱۷ درصدی را درقیاس با عدد ۱۶۸ میلیون یورویی سال پیش، گواهی می‌دهد. در همین مدت، صادرات این ۲۷ کشور به ایران نیز کاهش یافت و از ۶۷۰ میلیون یورو در «ژانویه و فوریه» سال ۲۰۲۲ به ۶۲۲ میلیون در سال ۲۰۲۳ افت کرد. این افت معادل ۷ درصد است. با این حال، تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران توسط آمریکا در سه سال گذشته، تجارت خارجی ایران را به شدت کاهش داده و در این میان همکاری‌های اقتصادی با اروپا بیشترین کاهش را تجربه کرده است. با وجود تلاش‌های کشورهای اروپایی برای افزایش دوباره مبادلات، به نظر می‌رسد تا زمانی که تحریم‌ها برطرف نشوند، نمی‌توان انتظار تغییری جدی در این مسیر را داشت.
صادرات ترکیه به اروپا 94 برابر صادرات ایران
براساس گزارش مرکز تجارت اروپا، در 4 ماهه ابتدایی 2021، بالاترین میزان صادرات ایران به ترتیب به آلمان، ایتالیا و اسپانیا بوده است. واردات ایران از کشورهای اروپایی نیز عمدتاً از آلمان، هلند و ایتالیا بوده است. به‌این‌ترتیب، طی این مدت، صادرات کالایی ترکیه به اروپا 94 برابر صادرات ایران به این منطقه بوده است. علیرضا شمس‌فرد، عضو هیئت‌مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و اتریش، معتقد است، تا زمانی که ایران در فهرست کشورهای عضو FATF قرار نگیرد و نظام مبادله بانکی بین ایران و اروپا برقرار نشود، حتی در صورت توافق دیپلمات‌ها در وین و احیای برجام، حجم تجارت ایران و اروپا فراتر از آنچه طی سال‌های اخیر وجود داشته، نخواهد رفت. در نتیجه، تحریم‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر تجارت ایران با کشورهای اروپایی داشته و باعث کاهش شدید مبادلات تجاری بین این دو شده است. این تغییرات نشان‌دهنده چالش‌های پیش روی اقتصاد ایران در زمینه تعاملات بین‌المللی و نیاز به یافتن راه‌های جدید برای توسعه روابط اقتصادی است.
خوشحالی ترکیه از تعلیق ایران
آخرین خبر از تلاش‌ها برای حل مشکل بیمه کارت سبز از زبان نمایندگی ایران در سازمان ملل
در نشست اخیر بخش دولتی و خصوصی در حوزه حملونقل نمایندگی ایران در سازمان ملل در ژنو از آخرین تلاش‌ها برای رفع تعلیق ایران از عضویت در سیستم بیمه بین‌المللی کارت سبز خبر داد. به گزارش اتاق ایران‌آنلاین، علیرضا جیرانی، نمایندگی ایران در سازمان ملل در ژنو گفت: بیمه کارت سبز درواقع یک بیمه شخص ثالث بین‌المللی است و ایران هم عضو بیمه کارت سبز است. الان 46 کشور عضو کارت بیمه سبز هستند. ما قبلاً درباره تعلیق کارت سبز هشدار داده بودیم و الان باید درباره حل این مشکل کار کنیم. قبلاً در حوزه بیمه مرکزی تعلل داشتند ولی در دفتر جدید، تیم هماهنگی تشکیل‌شده است. او ادامه داد: ما در حوزه بیمه کارت سبز اشتباهات زیادی داشتیم. مثلاً وقتی کامیون کشوری که بیمه کارت سبز دارد را در کشور توقیف می‌کنید و به بیمه آنها ایراد می‌گیرد که بیمه کشور ایران را بگیرد، این کار ایراد فنی دارد. قرار است نماینده کنوانسیون کارت بیمه سبز در ماه آوریل به ایران سفر کند. ما تمام توان دیپلماسی خود را برای حل مشکلات کارت بیمه سبز گذاشته‌ایم. آنجا دفاتر کارت سبز درباره بیمه کارت سبز صحبت می‌کنند نه دولت. او تأکید کرد: تعلیق بیمه کارت سبز برای ایران و هر طرف دیگری زیان‌آور است. کسانی که در دفتر بیمه کارت سبز کار می‌کنند باید امور بیمه‌ای را بدانند و به زبان انگلیسی مسلط باشند. ما تلاش می‌کنیم تا این مسئله را حل کنند و در این حوزه کسی جزیره‌ای عمل نکند. جیرانی در ادامه افزود: ترکیه در حوزه ترانزیت رقیب ایران است و حتماً از این شرایط پیش‌آمده برای کارت سبز ایران خوشحال است. اینکه برخی سوال می‌کنند «مگر کارت سبز به درد می‌خورد؟» برای من عجیب است. بخش حقوقی وزارت‌خارجه در کنار بخش خصوصی برای حل این مشکلات خواهد بود.
نگاه کارشناس / ۱
علی ضیایی کارشناس حملونقل و ترانزیت چالش‌های ترانزیت به اروپا را بررسی کرد
دردسرهای تازه کامیون‌داران
در ایران بسیاری از اقدامات در زمان خود انجام نمی‌گیرد؛ اقداماتی که بیشتر شرایط را برای پیوست به جهان هموارتر می‌کند. سلطه بخش دولتی بر اقتصاد ایران در چند دهه اخیر به نظر چندان مایل نبود که بخش خصوصی وارد روابط تجاری بین‌المللی شود. شاید برای همین بود که باوجود اخطاری که سیستم بیمه کارت سبز به ایران داده بود، ایران تا همین دو سال پیش اقدام ویژه‌ای برای ایجاد یک تشکل خصوصی که مسئول صدور بیمه کارت سبز باشد، نکرد. در ادامه این فرآیند و با تحریم بیمه مرکزی ایران، اوضاع از پیش هم پیچیده‌تر شد و این کنوانسیون به ایران اخطار داد که درصورت عدم تأسیس یک نهاد خصوصی صادرکننده بیمه سبز برای کامیون‌های ترانزیتی ایران، از آغاز سال میلادی ۲۰۲۴، امکان تردد در کشورهای اتحادیه اروپا به سبب تعلیق عضویت ایران در این سیستم، محدود و حتی امکان‌ناپذیر میشود. علی ضیایی، کارشناس حملونقل و ترانزیت در گفت‌وگو با «هم‌میهن» از آثار منفی تعلیق بیمه سبز برای کامیون‌داران ایرانی یاد کرده و می‌گوید، با این اتفاق که از آغاز سال ۲۰۲۴ رخ داده، تردد و ترانزیت کالا به سمت کشورهای اروپایی هر روز محدودتر و سخت‌تر میشود. او در این گفت‌وگو از زوایای مختلف به این ماجرا نگاه می‌کند.
ماجرای دردسر جدید رانندگان در بخش حملونقل بین‌المللی و ترانزیت به اروپا چیست؟
رابطه ترانزیتی ایران و اروپا پس از تحریم‌ها دیگر مانند گذشته نیست و کاهش قابل‌توجهی داشته است. هرچند هنوز رابطه لجستیکی وجود دارد و هنوز کالا در این بین جابه‌جا میشود، اما خدمات‌دهی هم همانند قبل وجود ندارد و حتی برخی کالاها ازطریق بنادر واسط از ایران به اروپا ترانزیت میشود. کشورهای اروپایی هم در تلاش هستند تا فشار را هر لحظه بر ایران بیشتر کنند؛ چه در صدور ویزا و چه مباحث دیگر مانند کنار گذاشتن ایران از سیستم بیمه کارت سبز. در حال حاضر با تعلیق ایران از عضویت در این کنوانسیون، عملاً تردد کامیون‌های ابرانی در اروپا با چالش بزرگی روبه‌رو شده که می‌تواند علاوه بر دردسرهایی که برای کامیون‌داران و شرکت‌های حملونقل ایجاد می‌کند، زنجیره‌وار ادامه یافته و هزینه تمام‌شده کالا را هم برای مردم عادی افزایش دهد.
به ویزا اشاره کردید. این مشکل برای تردد در همه کشورهای اروپایی وجود دارد؟
مشکل ویزا مربوط به امروز و دیروز نیست. اتحادیه اروپا در چند سال اخیر هر روز در حال سخت‌تر کردن شرایط اخذ ویزا برای ایرانی‌هاست؛ راننده و غیرراننده هم ندارد، تقریباً برای همه مردم این شرایط برقرار است، اما به هر حال برای کامیون‌داران ایرانی محدودیت زیادی را ایجاد کرده است. در این بین فقط سفارت ایتالیا به‌صورت محدود به رانندگان ایرانی ویزا می‌دهد.
علت این اتفاق فنی است یا سیاسی؟
باتوجه به اینکه این اقدام سیاست کل اتحادیه اروپاست، حتی می‌توان اینطور برداشت کرد که موضوع سیاسی است.
ماجرای صدور بیمه کارت سبز هم همینطور؟
ماجرای بیمه سبز علاوه بر جنبه سیاسی، یک جنبه فنی هم دارد. برای صدور بیمه سبز باید یک نهاد مسئول یا تشکل خصوصی در ایران ایجاد می‌کردیم. این موضوع مربوط به امروز نیست. ۳۰ تا ۴۰ سال قبل باید این نهاد ایجاد می‌شد، اما این اتفاق نیفتاد و همیشه صدور بیمه سبز در بیمه مرکزی انجام می‌گرفت. در یک دوره، ارتباط ایران با دفتر مرکزی بیمه کارت سبز در اتحادیه اروپا قطع شد. به‌صورت کلی ارتباط بین بیمه مرکزی و این دفتر در اتحادیه اروپا چندان خوب نبود. آنها هم بهانه کردند که شما این تشکل را ایجاد نکردید، در نتیجه شما را تعلیق می‌کنیم.
این تصمیم جدید است و به‌سرعت هم اعمال شد؟
خیر، دو سال قبل این تصمیم گرفته شد که از اول سال ۲۰۲۴ این اقدام صورت گیرد. دو سال وقت داشتیم که اقداماتی را انجام دهیم. انصافاً تا حدودی این اقدامات نیز پیگیری شد، اما در نهایت باتوجه به اینکه ایجاد این تشکل به مرحله نهایی نرسید، سیستم بیمه کارت سبز تصمیم به تعلیق عضویت ایران گرفت.
ایران کاری نکرد؟ مذاکره‌ای صورت نگرفت؟
ایران تلاش خود را کرد. حتی سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان بین‌المللی حملونقل جاده‌ای (ایرو) هم با تصمیم این کمیسیون مخالفت کردند و با اعلام اینکه ایران در این راستا اقدامات سازنده‌ای انجام داده و لااقل پرونده ایران را بررسی کنید، به‌نوعی از ایران حمایت کرد، اما کمیسیون بیمه سبز در اتحادیه اروپا قبول نکرد که این موضوع را بررسی کند و ایران را از عضویت در سیستم بیمه کارت سبز تعلیق کرد. در نتیجه عملاً تردد به سمت اروپا هر روز دامنه‌اش محدودتر و سخت‌تر میشود.
نگاه کارشناس / ۲
ردپای دولت علت اصلی تعلیق ایران
محمد عیقرلو
دبیرکل فدراسیون حملونقل و لجستیک
در حال حاضر حملونقل بین‌المللی ایران به‌ویژه در مسیر کشورهای اروپایی با چند چالش روبه‌رو شده است. نخست درخصوص اعطای روادید توسط کشورهای عضو شنگن به رانندگان ایرانی که مدت زیادی است درگیر هستیم. عدم صدور ویزا برای رانندگان ایرانی سبب شده تا پای رانندگان خارجی به حملونقل بین‌المللی و ترانزیتی ایران باز شود که هزینه بالایی را برای کشور به همراه می‌آورد. فقط سفارت ایتالیاست که به‌صورت محدود و اندک در زمان‌بندی‌های طولانی برای رانندگان ایرانی روادید صادر می‌کند که ریشه و علت اصلی این اتفاق نیز در تحریم‌هایی است که ایران سال‌هاست با آنها دست و پنجه نرم می‌کند.
دومین و یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در این زمینه نیز به صدور بیمه کارت سبز برای کامیون‌های ترانزیتی ایران در مسیر اروپا برمی‌گردد. بیش از ۷۰ سال است که اتحادیه اروپا اقدام به ایجاد یک سیستم صدور بیمه کارت سبز کرده که مثل بیمه شخص ثالث عمل می‌کند و داشتن آن برای تردد در کشورهای اروپایی اجباری است. به‌عبارتی دیگر برای تردد ناوگان ایرانی به کشورهای اروپایی، الزاماً وفق قوانین و مقررات بین‌المللی، باید بیمه کارت سبز از سوی رانندگان در اتحادیه اروپا دریافت شود.
ایران سال‌هاست که صدور بیمه کارت سبز را ازسوی بیمه مرکزی ایران که یک سازمان دولتی است، انجام می‌دهد، درحالی‌که در کشورهای عضو، یک تشکل خصوصی باید عهدهدار صدور بیمه کارت سبز باشد. در حال حاضر شرکت بیمه ایران تنها شرکتی در کشور است که در دفتر بیمه کارت سبز عضو بوده و اجازه صدور کارت سبز را دارد، اما بازهم این بیمه ۱۰۰درصد دولتی است و همین موضوع سبب تعلیق ایران از این سیستم شده است.
باید در نظر داشت که بسیاری از اقلام مهمی که از اروپا به ایران می‌آید، ازطریق جاده است و پاره‌ای از اقلام صادراتی بسیار باارزش ایران هم از طریق جاده به کشورهای اروپایی صادر میشود. با این اتفاق، خسارت بسیاری به صنعت حملونقل بین‌المللی ایران وارد میشود. صادرکنندگان و واردکنندگان ایرانی ازطریق جاده به‌صورت صددرصد دچار مشکل خواهند شد، زیرا بدون بیمه کارت سبز امکان تردد برای آنها وجود ندارد.
اکنون مقامات مهم کشور در حوزه وزارت راه، فدراسیون حملونقل و لجستیک ایران و بیمه مرکزی و سازمان راهداری در حال تلاش و پیگیری برای حل این مشکل هستند، اما این مشکل چالش‌های زیادی را برای کشور ایجاد کرده است و تا زمان رفع کامل آن، اختلال در حملونقل بین‌المللی ایران ادامه‌دار خواهد بود.
