داستان بنیانگذاری مدرسه علوم سیاسی
بیشتر منابع میرزا نصراللهخان مشیرالدوله، وزیر امور خارجه دوران مظفرالدینشاه قاجار را طراح و بنیانگذار این مدرسه دانستهاند اما طبق برخی روایتهای دیگر، طرح و ایده اصلی تأسیس مدرسه علوم سیاسی متعلق به میرزا مهدیخان ممتحنالدوله شقاقی است.
مدرسه علوم سیاسی در میان مدارس جدید ایران که در دوران منتهی به مشروطیت تأسیس شد، جایگاه خاصی دارد؛ زیرا اگرچه مدرسه دارالفنون بهشکل همزمان، هم بهعنوان یک مدرسه ابتدایی، هم یک مدرسه عالی شناخته میشد، اما مدرسه علوم سیاسی ساختار و محتوای یک مدرسه عالی را داشت و علاوه بر آن، پس از مدارس نظامی معاصر خود، نخستین مدرسه تخصصی ایران بود که به رشته دیپلماسی و علوم سیاسی اختصاص پیدا کرد.
بیشتر منابع میرزا نصراللهخان مشیرالدوله، وزیر امور خارجه دوران مظفرالدینشاه قاجار را طراح و بنیانگذار این مدرسه دانستهاند اما طبق برخی روایتهای دیگر، طرح و ایده اصلی تأسیس مدرسه علوم سیاسی متعلق به میرزا مهدیخان ممتحنالدوله شقاقی است.در سال ۱۲۷۷ خورشیدی که میرزا نصراللهخان به وزارت امور خارجه منصوب شد، تصمیم گرفت تعدادی دیپلمات مطلع به اوضاع جهان و آگاه از وضعیت داخلی کشور، تربیت کند تا شاید بدینطریق نابسامانی حاکم بر روابط خارجی ایران را ازبینببرد.
او بدینمنظور پسرش حسن را که مدرسه سیاسی و نظامی مسکو را گذرانده بود و در سفارت ایران در روسیه مشغول بهکار بود، به تهران فراخواند و او را به ریاست دفتر وزارتی خود منصوب کرد. باتوجه به صحبتهایی که مشیرالدوله با مظفرالدینشاه انجام داد، او دستور داد برای مخارج مدرسه عالی سیاسی، سالیانه ۴۰۰ هزار تومان از محل معدن فیروزه در اختیار وزارتخارجه قرار دهند تا بهعنوان مخارج مدرسه مورد استفاده قرار گیرد.
پس از صدور فرمان شاه، میرزا حسنخان بلافاصله برنامه مدرسه را تنظیم کرد و با انتشار اعلامیهای، تاریخ ثبتنام و گزینش محصلان و شروع مدرسه را به اطلاع عموم رساند. پس از آنکه تعداد ثبتنامکنندگان به ۱۷ نفر رسید، در ۲۸ آذرماه ۱۲۷۸ شمسی، مدرسه علوم سیاسی با حضور جمعی از رجال ازجمله میرزا نصراللهخان مشیرالدوله وزیر امور خارجه، میرزا خان نیرالملک وزیر علوم، میرزا ابراهیمخان معاونالدوله وزیر تجارت، سردار مکرم وزیر قورخانه و ابولقاسمخان ناصرالملک افتتاح شد.
این مدرسه پس از مدرسه طب دارالفنون، دومین نهاد علمی بود که در رشته تخصصی احداث شد. مدرسه سیاسی در آغاز، یک کلاس بیشتر نداشت و کلاسهای بالاتر در سالهای بعدی به مدرسه افزوده شد. معلمان دوره اول عبارت بودند از؛ میرزا حبیبالله (فقه)، اردشیر جی (تاریخ)، میرزا عبدالرزاقخان (جغرافیا)، دکتر مرل (فرانسه) و حسن مشیرالملک (حقوق بینالملل).
