سوریه و خلأ قدرت خطرناک

تنها یک هفته پیش، زمانی که شورشیان از پایگاه خود در ادلب، در شمال غربی سوریه، کارزاری را برای سرنگونی حکومت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه آغاز کردند، سقوط اسد در کوتاه‌مدت غیرقابل تصور به نظر می‌رسید و گمان می‌رفت که ارتش او بتواند با حمایت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در برابر گروه‌های شورشی مقاومت کند.

سقوط حکومت اسد یک تحول تاریخی مهم برای سوریه است که می‌تواند آینده این کشور را برای همیشه تحت تأثیر قرار دهد. بشار اسد، در سال ۲۰۰۰ و پس از مرگ حافظ اسد، پدرش به قدرت رسید. پیش از او حافظ اسد به مدت ۲۹ سال بر سوریه حکومت می‌کرد.

میراثی که حافظ اسد برای بشار به ارث گذاشت، یک ساختار سیاسی به شدت تحت کنترل و سرکوب‌گر بود که تحمل مخالفان برای آن تعریف نشده بود. در سال‌های ابتدایی حکومت بشار اسد امیدهایی وجود داشت که او بخواهد و بتواند عملکردی متفاوت با پدرش داشته باشد اما دیری نپایید که این امیدها از میان رفت. اسد برای همیشه به‌عنوان رهبری به یاد آورده خواهد شد که در برابر اعتراضات مردمی سال ۲۰۱۱ ایستاد. این اعتراضات از جمله عواملی بود که به شروع جنگ داخلی در سوریه و ظهور گروه‌های شبه‌نظامی در این کشور انجامید و در نتیجه آن دست‌کم ۶ میلیون نفر آواره و ۵۰۰ هزار نفر کشته شدند.

او در نهایت توانست با کمک‌های بین‌المللی از جمله کمک روسیه و ایران این گروه‌های شبه‌نظامی را شکست دهد و حکومت خود را حفظ کند. روسیه در آن زمان با استفاده از قدرت هوایی چشمگیر خود نوعی برتری هوایی را برای ارتش سوریه پدید آورد و ایران با اعزام مستشاران نظامی و درخواست از حزب‌الله لبنان برای اعزام نیروهای آموزش‌دیده به سوریه به کمک اسد آمدند.

این بار اما مجموعه‌ای از دلایل باعث شد تا این اتفاق نیفتد. نیروهای ارتش سوریه ظاهراً در برخی نقاط حتی تمایلی به مقاومت اولیه در برابر شورشیان تحت رهبری گروه نظامی اسلام‌گرای تحریرالشام (HTS) نداشتند و توقف این گروه در این شرایط ممکن نبود.

آنها هفته گذشته ابتدا، حلب، دومین شهر بزرگ سوریه را تقریباً بدون مقاومت تصرف کردند. سپس با تصرف حماه، و چند روز بعد حمص، دمشق را به شدت تحت فشار قرار دادند. آن‌ها در عرض چند ساعت توانستند راه خود را به پایتخت باز کنند و وارد مرکز حکومت بشار اسد شوند.

تبعات سقوط حکومت اسد تنها متوجه سوریه نخواهد بود. پایان پنج دهه حکومت خانواده اسد، توازن قدرت در منطقه را تغییر خواهد داد. ایران یکی از گذرگاه‌های ارتباطی مهم خود با حزب‌الله لبنان را از دست خواهد داد.

در مقابل، وضعیت جدید در اسرائیل جشن گرفته خواهد شد. بسیاری معتقدند که موفقیت این حمله بدون حمایت ترکیه امکان‌پذیر نبود. ترکیه هرچند از بسیاری از گروه‌های شبه‌نظامی در سوریه حمایت می‌کند اما حمایت از تحریرالشام را تکذیب کرده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، مدتی بود که از اسد می‌خواست برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک برای این درگیری که می‌تواند به بازگشت پناهندگان سوری منجر شود، وارد مذاکره شود. حداقل سه میلیون نفر از آنها در ترکیه هستند و این موضوعی حساس در داخل کشور است. اما اسد از انجام این کار خودداری کرد.

اما چه اتفاقی در آینده رخ می‌دهد؟ تحریرالشام ریشه در القاعده و گذشته‌ای خشونت‌آمیز دارد. آنها سال‌های اخیر را صرف تلاش برای بازسازی چهره خود به عنوان یک نیروی ملی‌گرا کرده‌اند و پیام‌های اخیر آنها لحنی دیپلماتیک و سازشکارانه دارد.

اما بسیاری متقاعد نشده‌اند و نگرانند که تحریرالشام پس از سقوط حکومت اسد چه شیوه‌ای را در پیش خواهد گرفت و آینده سوریه با وجود این گروه با پیشینه افراطی چه خواهد شد. علاوه بر این، تغییرات چشمگیر می‌تواند به یک خلأ قدرت خطرناک منجر شود و در نهایت منجر به هرج و مرج و حتی خشونت در سوریه و منطقه خاورمیانه شود.