بیش از یک قرن آموزش علمی موسیقی در ایران

اکثر قریب به‌اتفاق هنرمندان تأثیرگذار موسیقی در قرن اخیر مستقیم یا غیرمستقیم دست‌پرورده‌ی هنرستان موسیقی بودند. بسیاری از جریان‌های موسیقی برآمده از دل هنرستان موسیقی است و نمونه‌اش ارکستر سمفونیک، ارکسترهای ابتدایی رادیوست.

سازمان‌ها و اداره‌های متعددی که در طول قرن اخیر متولی موسیقی کشور بودند نیز پس از هنرستان موسیقی پدید آمدند و وجودشان ضرورتی پیدا کرد. شاید هنرستان موسیقی را بتوان اولین نهاد رسمی دولتی یا حکومتی موسیقی در ایران دانست.

اولین جرقه‌های آموزش علمی موسیقی از سال ۱۲۴۹ به‌عنوان شعبه‌ی موزیک نظام تابع دارالفنون رقم می‌خورَد و نزدیک به ۴۰سال نشیب‌وفراز، تعطیلی و بازگشایی‌هایی را در قالب‌های مختلف تجربه می‌کند تا اینکه در سال ۱۲۹۷ به‌طور رسمی، کلاس موزیک از دارالفنون و به‌صورت مدرسه‌ای مستقل زیر نظر وزارت معارف درآمد و مدرسه‌ی موزیک تأسیس شد که سنگ‌بنای هنرستان موسیقی در ایران شد.

کتاب «تاریخ هنرستان موسیقی» تألیف و پژوهش علی تقی‌پور در سال ۱۳۹۷ و به مناسبت ۱۰۰سالگی هنرستان موسیقی همزمان با جشن‌های این رویداد منتشر شد. مطالب مندرج در کتاب حاصل مصاحبه با افراد مختلف مرتبط با هنرستان است و به گفته‌ی مؤلف این مطالب به تأیید چهار نفر از مصاحبه‌شوندگان رسیده است تا در صحت آن خدشه‌ای نباشد.  با توجه به عدم مستندسازی اقدامات پس از انقلاب، بسیاری از وقایع مطرح شده از این سال به بعد صرفاً از دیدگاه مدیران و مسئولان استخراج شده است.

کتاب حاضر همچنین حاوی اسناد و عکس‌های بی‌نظیری است که بسیاری از وقایع دهه‌های اولیه‌ی فعالیت هنرستان موسیقی را برای خواننده قابل لمس و روشن می‌سازد. ذکر اسامی و بیوگرافی تمام مدیران هنرستان‌ها در ۱۰۰ سال اخیر، همچنین اسامی فارغ‌التحصیلان هنرستان‌های موسیقی (عالی، ملی، دختران و پسران) از بخش‌های مهم این کتاب است.

خواننده‌ی کتاب «تاریخ هنرستان موسیقی» در جریان سیر تأسیس و تحول هنرستان قرار می‌گیرد. اینکه اختلاف سلیقه‌ها، نزدیکی برخی مدیران یا هنرمندان به دربار و تنگ‌نظری‌ها چگونه در فعالیت‌های هنرستان تأثیر گذاشته و چند شاخه شدن هنرستان از کجا شکل گرفت. حذف کامل موسیقی ایرانی از هنرستان، اعتقاد به اینکه موسیقی ایرانی شاخه‌ای از موسیقی محلی است و بسیاری از این دست نظرات ممکن بود برای همیشه موسیقی ایرانی را از موسیقی علمی دور کند و اگر پایمردی چند چهره‌ی تاریخی نبود شاید هیچ‌گاه هنرستان موسیقی ملی پس از هنرستان عالی موسیقی- که به موسیقی کلاسیک جهانی اختصاص داشت- تأسیس نمی‌شد.

کتاب «تاریخ هنرستان موسیقی» اگرچه مانند دیگر پژوهش‌ها نقص یا اشتباه در آن ممکن است، اما یک اقدام مهم در جهت تاریخ‌نگاری موسیقی است. جریان‌های مختلف موسیقی در ایران نیازمند ثبت و تاریخ‌نگاری هستند که متاسفانه هیچ نهادی برای این کار اقدامی نمی‌کند و این کتاب می‌تواند الگویی برای پژوهشگران در جهت اقدامات مشابه باشد.

اما سخن آخر این‌که این کتاب به وضوح نشان می‌دهد موسیقی علمی در ایران و خاورمیانه قدمتی بیش از ۱۰۰سال دارد. فراز‌وفرودهای سالیان بر هنرستان موسیقی، گرد فراموشی و بی‌توجهی نشانده و امروزه با وجود تلاش مدرسان و مدیران داخلی هنرستان، نقش این نهاد مهم آموزش موسیقی کمرنگ و بی‌اثر شده است. با توجه به وضعیت نه‌چندان استاندارد آموزش موسیقی در ایران، نیاز است نگاهی جدی از سوی حاکمیت برای ارتقاء و پررنگ‌تر شدن نقش هنرستان موسیقی ایجاد شود تا این اولین نهاد علمی موسیقی ایران، جایگاه اصلی خود را باز یابد.