مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در حوزه موسیقی

اختراع رادیو، این رسانه همگانی یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های بشر بود؛ دستاوردی که نقطه عطفی در تاریخ محسوب می‌شود و تأثیر شگرفش بر تمام ارکان زندگی مردم غیرقابل انکار است. جنبه‌های ارتباطی این رسانه تأثیرگذار در جای خود قابل بررسی است اما از منظر موسیقی باید گفت، رادیو حیات موسیقی ایران را دگرگون کرد و تاریخ موسیقی ایران را به قبل و بعد تأسیس رادیو تقسیم کرد. رادیو با ورود به زندگی ایرانیان به مخاطب موسیقی هویت مستقل داد و حالا در این دنیای مدرن «مخاطب موسیقی» بودن شکل گرفت.

کتاب «تا بردمیدن گلها» مطالعه‌ای جامعه‌شناختی دارد در حوزه موسیقی از ابتدای تجدد یا تأسیس رادیو یعنی سال ۱۳۱۹ تا ۱۳۳۴ یعنی سالی که برنامه «گلها» تأسیس شد. محمدرضا فیاض، موسیقیدان و پژوهشگر برجسته موسیقی ایران موضوع این کتاب را مواجهه با بازخوانی نحوه رویارویی ایرانیان با مقوله موسیقی در پرتو تأسیس رادیو بیان می‌کند و این بازخوانی به‌طور همزمان در چند لایه حکمرانان، موسیقیدانان و جامعه مخاطب سیر می‌کند.

نویسنده کتاب معتقد است آن گونه‌ای از موسیقی که به‌عنوان «موسیقی رادیو» شناخته می‌شود، صرفاً زاییده خلاقیت موسیقیدانان یا معلول سیاست‌های فرهنگی نظام حاکم وقت نیست؛ بلکه آن‌ را باید در فضایی سه‌بعدی متشکل از سیاست‌گذاران فرهنگی، موسیقیدانان و جامعه مخاطب بررسی کرد. جامعه مخاطب موسیقی در ایران پس از تأسیس رادیو به‌طور مستقلی شکل می‌گیرد؛ موسیقی وارد زیست او و او نیز وارد معادلات زندگی موسیقایی ایران می‌شود.

در فصل نخست این کتاب با عنوان «ویژگی‌های خاص ایران در مواجهه با رادیو» آن ویژگی‌هایی از جامعه ایران را بررسی می‌کند که به مطالعه تأثیر رادیو بر زندگی موسیقایی در ایران جنبه خاص می‌دهد و این ویژگی‌ها در دیگر جوامع که خود رادیو را برای نخستین‌بار به کار گرفتند قابل مشاهده نیست.

در فصل دوم دوران رضاشاهی که در آن دوران رادیو بنیان نهاده شد مطالعه می‌شود. در این فصل به شخص رضاشاه، دستگاه حکومتی او و برجسته‌ترین شخصیت‌های موسیقی آن دوران نگاهی شده است. تغییر ساختار حکومت در دوران پهلوی اول، ایجاد و ظهور طبقه اجتماعی جدید، گسترش شهرنشینی، تحول آموزش و... در خصوصیات موسیقی در دهه اول حیات رادیو بی‌تاثیر نبوده و این فصل از کتاب سعی در واکاوی این موضوعات دارد.

فصل سوم این کتاب به بررسی سامانه موسیقایی ایران در آستانه راه‌اندازی رادیو می‌پردازد و نگاهی دارد به افراد و هنرمندانی که موسیقی را در آن دوران ساخته‌اند. این فصل نیز مانند دیگر فصل‌ها با ارائه اسناد و تحلیل آن توانسته دید درستی به مخاطب از ایرانِ در آستانه تأسیس رادیو بدهد.

در فصل چهارم و پایانی کتاب فرآیندهای موسیقی رادیو مورد بررسی قرار گرفته و نگاهی به اتفاقات، مسائل و دیدگاه‌هایی دارد که درنهایت در سال 1334منجر به تأسیس برنامه گلها توسط داود پیرنیا شد. به تعبیر نویسنده‌ی «بردمیدن گلها به دست باغبان آن»؛ «مباحث این کتاب قصد دارد داستان تجدد را نه به‌عنوان موضوعی نظری بلکه به‌مثابه یک پروژه عملی در کنش‌های دست‌اندرکاران حوزه موسیقی بازشناسی کند. با عبور از امر جزئی به امر کلی؛ مطالعه تجدد ایرانی نه در وجهی کلان و عام بلکه در فعالیت انسان‌هایی که در عمل درگیر موسیقی‌اند.» کتاب «تا بردمیدن گلها»، تألیف محمدرضا فیاض سال 1394 توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.