یک روایت دقیق و بی‌نظیر از تصنیف‌های عارف

ابوالقاسم عارف ‌قزوینی، یکی از تأثیرگذاران موسیقی در قرن گذشته بود. نقش او در تصنیف‌سازی در تاریخ موسیقی ایران بر کسی پوشیده نیست. به تعبیر روح‌الله خالقی؛ «او اولین تصنیف‌سازی است که مضامین اجتماعی، افکار سیاسی و انتقاد از اوضاع زمان خود را در لباس شعر و آهنگ مجسم کرده است.»

عارف‌ قزوینی از معدود هنرمندان شاخص زمان خود بود که هیچ‌گاه به ضبط صفحه تن نداد و تاکنون هیچ صدایی از او در صفحات قدیمی یافت نشده، گرچه هنوز پژوهشگران صفحات قدیمی احتمال می‌دهند صفحه‌هایی معدود از عارف در دست آرشیوداران یا در آرشیو کشورهای اروپایی موجود باشد و روزی شنیده شود.

تصنیف‌های عارف در زمانه خود در اوج محبوبیت و شهرت بودند و خوانندگان بسیاری در زمانه او آن‌ها را چه در کنسرت‌های رسمی، چه در محافل خوانده‌اند و نیز اقدام به ضبط صفحه کرده‌اند. در دسترس نبودن منبع اصلی نوشتاری یا صوتی، این تصانیف را در اجراهای متعدد دستخوش تغییرات ناگزیر کرده بود. چنانچه برخی از این تغییرات به سمع و نظر خود عارف نیز رسیده بود. ازاین‌رو گردآوری تصنیف‌های عارف که نزدیک‌ترین روایت ممکن را به اصل آن داشته باشد کاری دشوار است.

درباره بندهای تصنیف‌های عارف باید گفت که بندهای مختلف با ملودی‌های مشابه ولی اشعار متفاوت است، ولی در بسیاری از روایات -که در خاطره شنیداری مخاطبان جدی موسیقی ایرانی وجود دارد- اغلب یکی، دو بند اولیه ارائه گشته و دیگر بندها طی مرور زمان حذف شده است.

مجموعه آلبوم «تصنیف‌های عارف قزوینی» توسط فرید خردمند، نوازنده و پژوهشگر موسیقی ایرانی پس از تحقیق و تفحصی طولانی ساخته، پرداخته و گردآوری شده است. ویژگی بارز این مجموعه آن است که تقریباً تمام تصنیف‌های عارف با تمام بندهای تصنیف‌ها را در خود جای داده و در نقش یک منبع پژوهشی نیز ظاهر شده است. انتخاب اشعار این مجموعه براساس نزدیک‌ترین روایت به زمان حیات عارف است.

سرپرستی اجرای این آلبوم را امیر شریفی و خوانندگی آن را مهدی امامی برعهده دارد. هدف دست‌اندرکاران این آلبوم یک اجرای صرفاً پژوهشی، آموزشی یا آرشیوی نبوده و شنونده ذوق و سلیقه مجریان اثر را با تکیه به سنت تصنیف‌خوانی درک می‌کند و درگیر موسیقی و اندیشه عارف قزوینی می‌شود.

در این آلبوم که بر مبنای موسیقی تک‌صدایی اجرا شده، برای هر کدام از تصنیف‌ها مقدمه (اُوِرتور) ساخته شده، همچنین باتوجه به تکراری بودن ملودی، بندهای اصلی و برای جلوگیری از خستگی در شنیدن سعی شده جواب‌های متنوعی برای هر بند ساخته شود. خواننده نیز در اجرای تصنیف‌ها از تزئینات و تحریرهای متنوعی استفاده کرده و همین ویژگی‌ها در کنار دیگر ویژگی‌هایی که ذکر نشد، این اثر را به یک آلبوم شنیدنی برای مخاطبان تبدیل کرده است.

ویژگی‌های متعدد مجموعه آلبوم «تصنیف‌های عارف قزوینی» آن را به یکی از پربارترین و شریف‌ترین آثار منتشرشده موسیقی ایرانی در دهه گذشته تبدیل کرده و بی‌شک اثری شاخص در کارنامه تک‌تک پدیدآورندگان و ناشر آن است.

در کنار لوح فشرده (سی‌دی) این مجموعه، یک کتابچه نیز در اختیار مخاطب قرار گرفته است و در آن نگاهی گذرا اما دقیق به عارف و عصر او انداخته، همچنین درباره هر تصنیف و شرح کوتاه ساخته‌شدنش توضیحاتی آورده شده است. آلبوم «تصنیف‌های عارف قزوینی» مشتمل بر 29 تصنیف از این شاعر، موسیقیدان و تصنیف‌ساز شهید ایرانی است طی چهارسال ضبط و در سال ۱۳۹۶ توسط نشر موسیقی ماهور به بازار عرضه شده است.