دولت در کانون انباشت باجنیوزها / در اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها چه گذشت؟
باج‌نیوز مفهوم جدیدی در فضای رسانهها و مطبوعات است و باجنیوزها با شیوه‌هایی مشابه باج‌گیری، به‌دنبال کسب منافع یا تاثیرگذاری بر افکار عمومی هستند.
باج‌نیوز مفهوم جدیدی در فضای رسانهها و مطبوعات است و باجنیوزها با شیوه‌هایی مشابه باج‌گیری، به‌دنبال کسب منافع یا تاثیرگذاری بر افکار عمومی هستند. به‌همین‌منظور، اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها درراستای آگاه‌سازی جامعه نسبت به ابعاد اجتماعی این پدیده و اثرات مخرب آن، برگزار شد. فراخوان ارسال آثار برای این جشنواره از خردادماه امسال شروع و نفرات برتر آن هم در روز دوشنبه هفته‌جاری اعلام شد.
نفرات برتر
مراسم اختتامیه اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها با حضور هنرمندان، کارتونیست‌های برجسته و اصحاب رسانه در خانه هنرمندان برگزار شد. همچنین در این مراسم عباس آخوندی، وزیر اسبق مسکن و شهرسازی، محمد فاضلی، جامعه‌شناس، احمد مسجدجامعی، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی، عباس عبدی، روزنامه‌نگار پیشکسوت و غلامحسین کرباسچی، شهردار اسبق تهران و مدیرمسئول روزنامه «هم‌میهن» حضور داشتند.
هادی حیدری، دبیر اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها، در ابتدای این مراسم اظهار کرد: «کاریکاتور، هنری است که خود ذاتاً رسانه است و مخاطبان این هنر با دیدن یک اثر کارتونی در معرض فهم مفاهیم اجتماعی دیگری قرار می‌گیرند. وقتی دبیری این جشنواره به من پیشنهاد شد؛ تازگی آن برایم جالب بود اما چگونگی ارتباطات متقاضیان با باجنیوزها، فکرم را درگیر کرد تا چگونه بتوانیم به نقد یک پدیده مضموم رسانه‌ای بپردازیم.» حیدری درباره فرآیندهای فراخوان ارسال، داوری و انتخاب آثار نیز توضیح داد: «ابتدا جلسه‌ای مشترک با داوران جشنواره برگزار شد تا فراخوانی جامع و با محوری متنوع طراحی شود.
فراخوان در یازدهم خردادماه ۱۴۰۴ منتشر شد و با وجود وقفه‌ای کوتاه به‌دلیل شرایط جنگی، مهلت ارسال آثار تا هفتم مردادماه ۱۴۰۴ تمدید شد. مراسم داوری در چهاردهم مردادماه با حضور داوران جشنواره ازجمله فیروزه مظفری، جمال رحمتی و سلمان طاهری در دفتر نشریه مدیریت ارتباطات برگزار شد. برخلاف داوری‌های معمول، تمام آثار با کیفیت بالا، چاپ رنگی شده و نسخه‌های فیزیکی آن‌ها با دقت موشکافانه بررسی شد.
درمجموع ۱۳۵ کاریکاتور به دبیرخانه جشنواره کاریکاتور باجنیوزها ارسال و بررسی شد. ۲۰نفر از شرکت‌کنندگان در این‌دوره از جشنواره، زن و ۴۷ نفر هم، مرد بودند. از نظر سنی نیز جوان‌ترین شرکت‌کننده، ۱۷ ساله و پیرترین هم، ۷۴ سال داشتند.» او در ادامه با بیان اینکه استان‌های تهران، البرز، شیراز و اصفهان، بیشترین تعداد شرکت‌کننده در اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها را داشتند، گفت: «در نتیجه بررسی‌های داورهای جشنواره، ۸۸ اثر به بخش نمایشگاهی و انتشار در کتاب جشنواره راه یافتند.
همچنین ۲۴ اثر، به بخش نیمه‌نهایی و سه اثر به‌عنوان رتبه‌های اول، دوم و سوم برتر و سه اثر دیگر هم به‌عنوان اثرهای شایسته تقدیر انتخاب شدند.» در ادامه این مراسم، حامد شمس، مدیر برند و روابط عمومی شرکت پتروشیمی خلیج‌فارس، به‌عنوان برگزارکننده این جشنواره درباره اهداف آن گفت: «تجربه‌های گذشته ما در حوزه‌های اجتماعی مانند فرزندآوری و اعتیاد نشان داد که این موضوعات به‌دلایل مختلف، کمتر در رسانهها بازتاب می‌یابند.
کاهش میل به فرزندآوری، گسترش اعتیاد در میان جوانان و حتی هشدارهایی که نهادهای اجتماعی درباره آسیب‌پذیری کودکان مطرح می‌کنند، همگی نشان‌دهنده ضرورت ورود جدی رسانهها به این مباحث است.» او همچنین مطرح کرد: «یکی از مشکلات اساسی امروز هم، ازبین‌رفتن مرجعیت رسانهها در داخل و خارج از کشور است. ما تلاش کردیم با برگزاری این جشنواره و تولید بیش از ۵۰ محتوای خبری و ویدیوئی، گامی در جهت ارتقای سواد رسانه‌ای و افزایش آگاهی عمومی برداریم. امیدوارم این مسیر در آینده نیز ادامه پیدا کند.»
خطر بی‌تفاوتی
احمد مسجدجامعی، از اعضای قدیمی شورای شهر تهران و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت اصلاحات هم در صحبت‌های خود در اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها مطرح کرد: «ما ایرانیان، یک منش ایرانی و تاریخ ادبیات و فرهنگ داریم. یکی از کسانی که این حوزه را خوب می‌شناسد، ایرج پزشکزاد است. او دیپلمات است، ولی به‌جز این، سعدی‌شناس است و فرهنگ عامه و ادبیات را می‌شناسد.
در سینما و تئاتر، متن مهم است و او در «دایی‌جان ناپلئون» می‌گوید: «کار، کار انگلیس‌هاست». این جمله یک ترجمه دارد و آن‌هم، ساده تلقی‌کردن وضعیت پیچیده اجتماعی است؛ کاری‌که باجنیوزها می‌کنند.» در بخش دیگری از این مراسم، عباس عبدی و محمد فاضلی به‌عنوان یک روزنامه‌نگار پیشکسوت و جامعه‌شناس، به تحلیل ابعاد سیاسی و اجتماعی پدیده باج‌نیوز پرداختند.این دو پدیده باج‌نیوز را نشانه‌ای از بحران عمیق در ساختار سیاسی و اجتماعی ایران ارزیابی کردند.
به گفته فاضلی باجنیوزها محصول نبود شفافیت، ضعف رسانه‌های مستقل، انتصاب‌های بی‌ضابطه و تمرکز قدرت و ثروت در دولت هستند و تازمانی‌که این شرایط ادامه یابد، این پدیده نیز باقی خواهد ماند.عباس عبدی نیز بر بُعد اجتماعی باجنیوزها تاکید کرد و گفت:«مسئله فقط باج‌گیری نیست، بلکه زنجیره‌ای از عوامل شامل باج‌دهنده، باج‌گیر، نهاد ناظر و مهم‌تر از همه، جامعه‌ای است که در برابر این فساد سکوت می‌کند.» به باور عبدی، بی‌تفاوتی عمومی، خطرناک‌تر از خود باج‌نیوز است.
این فعال سیاسی، اجتماعی و روزنامه‌نگار همچنین بیان کرد: «واقعیت این است که برگزاری جشنواره کاریکاتور باجنیوزها، نشان‌دهنده ضعف جامعه است و اطمینان هم ندارم که برگزاری آن چندان تاثیرگذار باشد. به‌این‌علت که پدیده باجنیوزها به مرحله‌ای رسیده که تاثیرگذاری آن بسیار گسترده شده است. جامعه نسبت به گسترش این پدیده، حساس نیست و سکوت می‌کند.
اما در جامعه‌ای که متغیرها انعطاف داشته باشند، کوچک‌ترین خطا تاثیر مستقیم بر اقتصاد می‌گذارد، اما در ایران انعطاف‌پذیری نسبت به فساد ازبین‌رفته است. یکی یادداشت می‌نویسد، دیگری خبر منتشر می‌کند و هنرمندی کاریکاتور می‌کشد، اما این چرخه به برخورد واقعی منجر نمی‌شود.» عبدی در ادامه خاطرنشان کرد: «خش عمده باجنیوزها به یک‌فرد یا مجموعه‌خاص ختم می‌شود که اخبار را فقط برای مدیرعامل یا مقام مشخصی تهیه می‌کند؛ نه برای اطلاع‌رسانی عمومی. اگر قرار باشد این پدیده اصلاح شود، راهی جز مقابله جدی با فساد و مرجعیت‌بخشی به رسانه‌های عمومی وجود ندارد.»
محصول جامعه غیرشفاف
محمد فاضلی نیز در بخش دیگری از صحبت‌های خود تاکید کرد باجنیوزها در فقدان مرجعیت رسانه‌ای، رشد پیدا می‌کنند و این پدیده‌ای خطرناک در یک جامعه است.او دراین باره گفت: «قوانینی برای مقابله با این رفتار باجنیوزها در کشورهای اروپایی بین ۵ تا ۱۴ سال زندان دارد، اما ما در ایران چنین شرایط و قوانینی را نداریم.» فاضلی همچنین باجنیوزها را محصول جامعه غیرشفاف، نهادینه‌شدن امور غیراخلاقی، انتصاب‌های بدون ضابطه و بی‌اعتمادی افراد جامعه دانست.
این جامعه‌شناس در این باره توضیح داد: «مجموعه عواملی در جامعه و دولت ایران موجب شکل‌‌گیری و گسترش باجنیوزها شده است. بخشی از آن به نهادینه‌شدن امور غیراخلاقی و بی‌اعتمادی در بین افراد جامعه برمی‌گردد که در این وضعیت، ذهن مردم نسبت به بررسی بی‌طرفانه بسته شده است. ازطرف‌دیگر یک ویژگی اصلی دولت در ایران، انتصاب‌های بی‌ضابطه است. جامعه هم به این تصور رسیده که از طریق فشار و روابط می‌تواند مدیریت شرکت‌های چندمیلیاردی را در دست گرفت. البته فقدان رسیدگی قضایی و نبود رسانه مستقل هم دراین‌زمینه تاثیرگذار است.»
به‌گفته فاضلی، باجنیوزها اغلب حامی سیاسی دارند و گاهی در قامت یک مسئول دولتی و گاهی به‌صورت جریان‌سازی در مجلس نمود پیدا می‌کند. او با بیان این مطلب خاطرنشان ساخت: «دولت، کانون انباشت باج‌نیوزهاست. تا زمانی که دولت کانون انباشت قدرت و ثروت بی‌حساب و کتاب باشد و راه‌هایی برای دسترسی مردم به آن قدرت و ثروت وجود داشته باشد، کماکان شاهد باجنیوزها خواهیم بود.
به‌این‌دلیل، بین بخش‌های مختلف برای دسترسی به قدرت و ثروت بی‌حساب و کتاب در فقدان رسانه‌های مستقل، رقابت شکل می‌گیرد.» پس از پایان سخنرانی‌ها و با انتخاب هیئت‌داوران، احسان گنجی، طراوت نیکی و علی پاک‌نهاد، به‌ترتیب نفرات برتر اولین جشنواره کاریکاتور باجنیوزها اعلام شدند. مهدی صادقی، لاله ضیایی و سالار عشرت‌خواه نیز به‌عنوان رتبه‌های سوم، دوم و اول کاریکاتوریست‌های شایسته تقدیر جشنواره اعلام شدند. در آخر هم، از کتاب و نمایشگاه آثار این جشنواره رونمایی شد.
