نواهای سلوک

تنبور نام باستانی سازهای مضرابی از سازهای قدیمی ایران و ساز آیینی مراسم مذهبی اهل حق در غرب ایران است. تنبور از معدود سازهای رایج در ایران است که مقدس شمرده می‌شود. در میان‌ سازهای‌ سنتیِ رایج‌ در ایران‌، تنبور از لحاظِ قدمت‌، گستردگی‌ و گونه‌گونی‌ در شکل‌ و اندازه‌، بسیار قابل‌توجه‌ است‌. یافته‌های‌ باستان‌شناسی‌، دیرینگی‌ بسیار زیاد این‌ ساز را در ایران‌ نشان‌ می‌دهد.

قدیمی‌ترین‌ این‌ یافته‌ها سه‌ تندیسک‌ سفالین‌ به‌ دست‌ آمده‌ در شوش‌ متعلق‌ به‌ 1500 ق‌م‌ است‌ که‌ در دست‌های‌ یکی‌ از آنها سازی‌ شبیه‌ تنبور هست‌. همچنین‌ تصویری‌ نقش‌ شده‌ بر تخته‌ سنگ‌های‌ تپه کیون‌جیک‌ در حوالی‌ شهر موصل‌ متعلق‌ به‌ حدود 1000 ق‌م‌، نوازندگانی‌ تنبور به‌ دست‌ را نشان‌ می‌دهد. در آثار به‌دست‌آمده از زمان ساسانیان نیز، نوازندگان تنبور دیده‌ شده‌اند.

حوزه اصلی رواج تنبور، استان کرمانشاهان به‌ویژه دو منطقه گوران و صحنه و بخش‌هایی از استان لرستان به‌خصوص محل سکونت لک‌ها می‌باشد. تنبور در اصل دارای دو وتر(سیم) است که از چند دهه گذشته معمولاً با سه وتر اجرا می‌شود که وتر اول مضاعف (دوتایی) شده است. 

لکستان سرزمینی پهناور است که بخش‌هایی از استان‌های کرمانشاه، لرستان، ایلام و همدان را در برمی‌گیرد و ساکنان آن لک هستند. ساکنین آن قرابت زیادی با هم دارند. یکی از وجوه اشتراک این سرزمین، ساز تنبور است. تنبور لکی شیوه و نوع نوازندگی خاص خود را دارد. هنر ساختن و نواختن تمیره‌ (تنبور لکی) استان ایلام در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شده است. امام‌قلی امامی، نوازنده‌ تنبور لکستان و اهل دلفان لرستان است.

شیوه نوازندگی امام‌قلی و برخورد احساسی‌اش با آنچه اجرا می‌کند، قابل توجه است. امام‌قلی امامی در سال ۱۲۵۸ در کوهدشت به دنیا آمد. تنبور در بین پدر و پدرجد امام‌قلی دست‌به‌دست گشته است. در حدود ۲۰ سالگی نواختن تنبور را از رضاقلی‌خان سرتیپ عمویش فراگرفت. او از خاندان اهل حق است. امام‌قلی در سال 1353 درگذشت.

امام‌قلی در سال ۱۳۵۲ برای نخستین‌بار به دعوت وزارت فرهنگ و هنر در تالار رودکی اجرای تنبور داشت. بسیاری از نوازندگان مطرح آن زمان در اجرایش حضور داشتند. در سال ۱۳۵۲ روزنامه کیهان نوشت که هنر اصیل و بکر امام‌قلی در نخستین برنامه اش در تهران، منتقدان موسیقی را به تحسین وا داشت. او در پرداختن به جملات موسیقی از هر پنج انگشت دستِ چپ در بیان حالات و ظرایف استفاده می‌کرد.

امام‌قلی قطعاتی از موسیقی سازهای بادی مانند سرنا را با تنبور نواخته ‌است. او سیم‌های تنبور را با فاصله‌ی دوم بزرگ کوک کرده و قطعات بسیاری را در این کوک نواخته ‌است. از دیگر ویژگی‌های ساز امام‌قلی استفاده‌ زیاد از سیم بم، رنگ‌آمیزی جملات با هارمونیزه کردن آن‌ها، نواختن ملودی اصلی روی سیم بم و تبدیل سیم زیر به سیم هارمونیک است. امام‌قلی اهل سلوک بود. او بر اجرای مقامات و نغمات تسلط کافی داشته و دارای سبک و شیوه منحصر در نوازندگی تنبور لرستان است. 

آلبوم «موسیقی لرستان، تنبور لکی» با پژوهش، گردآوری و متن پوریا فرجی و تارا الله‌وردی توسط موسسه فرهنگی-هنری ماهور منتشر شده است. این آلبوم برگرفته از فایل‌های صوتی‌ای است که از مصاحبه حمید ایزدپناه با امام‌قلی امامی استخراج شده است که به گفته خودِ امام‌قلی در زمان مصاحبه 85 سال داشته است. این مصاحبه شامل معرفی امام‌قلی، اجرا‌ی 15 آهنگ و توضیح درباره آن‌ها از زبان ایشان است.

امام‌قلی در این مصاحبه با تنبور دو سیمی که خودش ساخته است اجرا می‌کند و به زبان محلی آن را «تمیره» می‌خواند. آهنگ‌های اجراشده در این آلبوم عبارتند از؛ «شارَرا، نَقاره، گُلَ‌خاک، چَپی، قطار، هَل‌پَرکه، سحری، یاری، رارا، طرز، فرنگی رضاقلی، فرنگی بهمن میرزایی علی اللهی، فرنگی خان میرزایی، مالَ‌ژیری، خریوی، بَرزه‌ کویی، پاوه موری».