نوگراییِ در امتداد سنت

 باربد ساسانی نخستین موسیقیدانی است که آهنگ‌هایش را طبقه‌بندی(ردیف) کرد: «هفت خسروانی»، «سی لحن» و «سیصد و شصت دستان» از آثار او در تاریخ روایت شده است. هرچند این نوع دسته‌بندی در دوران موسیقی مقامی هم به‌گونه‌ای دیگر رایج بود، بر مبنای «دوازده مقام اصلی» با زیرمجموعه‌هایی به نام‌های «شش آوازه»، «بیست و چهار شعبه» و متاخرتر «چهل و هشت گوشه» شکل گرفت.

اواخر صفویه با دگردیسی نامعلومی سیستم دستگاهی و ردیفی جانشین سیستم موسیقی مقامی شد. از قاجار به‌بعد بحث ردیف موضوعیت مهم موسیقی دستگاهی شد آنگاه که چیدمانی از گوشه‌های موسیقی در سیستم دستگاهی را ردیف ارزش‌گذاری کردند. گوشه‌های موسیقی محصول تکامل تاریخی براساس احساسات و یافته‌های هنرمندان در بازه تاریخی هستند که نام برخی از آنان در الحان باربد، همچنین در مقام‌های موسیقایی ذکر شده است.

ردیف فعلی موسیقی ایران به‌واسطه تدوین و روایت نوازنده تار دوران قاجار علی‌اکبر فراهانی مشهور به سرسلسله خاندان هنر به این روزگار رسیده است. فرزندان او میرزاعبدالله و میرزاحسینقلی از مراجع موسیقی دستگاهی هستند که روایت آنان از ردیف ثبت و در دسترس قرار دارد. در دوران حاضر ردیف میرزاعبدالله به‌عنوان ردیف مرجع در مراکز دانشگاهی و آموزشی هنر موسیقی تدریس می‌شود. سنت هنرمندان گذشته واژه استاد را شایسته افرادی می‌دانستند که ردیف از خودشان داشته به بیان و نگاه خاص خود به گوشه‌های ردیف رسیده باشند.  

حسین علیزاده علاوه بر درک محضر اساتید قدیمی و جاپای محکم در سنت موسیقایی گذشته، به‌واسطه خلاقیت و ذهن بدیع توانسته مرزهای سنت را در نوردیده، به‌عنوان موسیقیدان نوگرا به اعتبار موسیقی ایران بیافزاید. از همان ابتدای شروع به فعالیت جدی هنری در دوران هنرستان، سپس مرکز حفظ و اشاعه موسیقی نگاه متفاوت او به موسیقی دستگاهی در آثارش پدیدار شده است.

هرچند توسط سنت‌گراها شاهد واکنش‌های منفی به فعالیت‌های هنری او بوده‌ایم اما اقتدار، پایداری و شناخت صحیح از سنت و دوران حاضر، خیلی زود آثار او را مورد توجه جوانان قرار داده و قطعاتش در گستره کتاب‌های آموزشی قرار گرفت. او بارها به شیوه تک‌بعدی و مقدس‌گرایی ردیف‌های قدیمی انتقاد کرده و خواستار نگرشی جدید در برخورد با ردیف موسیقی دستگاهی در مراکز آموزشی بوده است. او ردیف را شیوه‌ای آموزشی می‌داند که هنرمند باید پس از گذار از آن به بیان خاص خود در اجرای موسیقی برسد. 

نگاه پیشروانه علیزاده به تغییرات گسترده جوامع در دهه‌های اخیر است که نوع زندگی و شیوه تفکر امروزی را متفاوت از نگاه ردیف‌دانان قدیم می‌داند و ردیف برپایه موسیقی زمان حال را معتبر می‌پندارد که قطعاً هر دورانی مختصات خودش را دارد. علیزاده در ابتدای دهه۸۰ دستور دوره متوسط تار و سه‌تار را منتشر کرد که نوعی ردیف دوره متوسط او محسوب می‌شود. اما علیزاده آگاهانه از انتساب واژه ردیف به آثارش پرهیز می‌کند. انتشار «دستگاه‌های موسیقی ایران» به آهنگسازی و تالیف حسین علیزاده از اتفاقات مهم موسیقی دستگاهی است که می‌توان آن‌را دوره عالی ردیف او دانست.

علاوه بر نگاه و بیان خاص علیزاده در پردازش نواها و گوشه‌ها، شاهد نوآوری در شکل گیری آن در مدت چهار سال هستیم. به‌کارگیری بیش از ۴۰ نوازنده و خواننده در ضبط جدی اثر و کار تیمی دقیق ازجمله گرافیک عالی از ویژگی‌های این اثر منحصر است. نکته قابل توجه استفاده از شعر در نوشتار اثر است که توسط سیروس جمالی برای هر گوشه و با استفاده از نام آن گوشه شعر خاص سروده شده است که قطعاً به‌خاطر درهم‌تنیدگی ردیف موسیقی دستگاهی با شعر، جنبه آموزشی بالایی خواهد داشت و دیگری استفاده از جواب آواز در متن و بطن ردیف است.

حسین علیزاده ردیف موسیقی دستگاهی را علاوه بر نگاه آموزشی با روند اجرایی موسیقی دوران حاضر نگارش کرده که ضبط آن‌ توسط گروه نوازندگان و خوانندگان، شنیدن یک مرجع مهم موسیقی دستگاهی ایرانی برای هر علاقه‌مندی را میسر می‌کند که قطعاً در اشاعه این فرهنگ عظیم هنری-موسیقایی موثر خواهد بود. این اثر توسط انتشارات کارمان منتشر شده است.