نگاهی به آلبوم آوازهای محلی شیراز
ردیف موسیقی محلی شیراز
فرشید ذاکری، کارشناس موسیقی
فرهنگ در هر سرزمینی نشانه ساحت‌های مختلف زندگانی مردمان آن است. فرهنگ به موازات تاریخ در جوامع به حیات خود ادامه می‌دهد که این نشان از پویایی آن است. هویت هر قوم و ملتی از طریق فرهنگ آن مشخص می‌شود. سرزمین ایران جزء چند تمدن اولیه جهان امروزی است که تاثیرات شگرف آن در پیشبرد تمدن بشری در تاریخ نمایان است.
موسیقی هنری است که تنها اندیشه‌های فرهنگی می‌توانند آن‌را بیافرینند. از این روی هر فرهنگی موسیقی خاص خود را آفریده بر نشانه‌های آن تکیه کرده و بارور می‌شود. شناخت موسیقی از زاویه فرهنگ‌شناسی اهمیتی بالا دارد. موسیقی هر فرهنگی چشم‌انداز وسیعی از آن فرهنگ را در تاریخ نمایان می‌کند.
ادبیات شفاهی مردم بخش مهمی از فرهنگ هر کشور را تشکیل می‌دهد. کشور ایران دارای اقوام مختلف با فرهنگ‌های متنوع است. توجه کافی به ادبیات شفاهی مردم هر سرزمین لازمه پیشرفت و تکامل فرهنگ آن است. نواهای عامیانه بخش مهمی از ادبیات شفاهی هر سرزمینی است که نگاه فرهنگ‌شناسانه به آن می‌تواند زوایای اصلی زندگی جوامع را در تاریخ نگهداری کند.
استان فارس خود دارای قومیت‌های مختلف با فرهنگ‌های متفاوت است که به‌دلیل درهم‌تنیدگی فرهنگی، شناخت و دسته‌بندی ادبیات شفاهی هر قسمت به آسانی امکان‌پذیر نیست. قطعاً یکی از مناطقی که موسیقی ایران وامدار آن است، فارس است که علاوه بر فرهنگ موسیقایی خاص خود در حفظ و گردآوری ردیف دستگاهی نیز تاثیر بسزایی داشته است.
موسیقی در شیراز از دوران قاجار بیشتر توسط اقلیت‌های مذهبی رواج داشته و حفظ شده است که به گفته استاد پژوهشگر موسیقی ایران ارشد تهماسبی، موسیقی ایران وامدار اقلیت کلیمی موسیقیدان شیراز است. از سرآمدان این هنر که آثار ضبط‌شده آنان در دسترس است منوچهر شیرازی(جلال آقابالا)، شکر شیرازی و جلال قانونی هستند که جایگاه خاصی در بین مردم شیراز داشتند.
در بین آوازخوانان مصطفی بردیده را می‌توان نام برد که میراث موسیقی محلی شیراز را به فرزندانش انتقال داد که سرآمد آنان صمد بردیده معروف به صمد عقاب می‌باشد که علاوه بر آوازخوانی، هنرمند نقاش نیز بود. از آهنگسازان مطرح موسیقی نواحی شیراز دوران جدیدتر، می‌توان ایرج سلطانی و رحیم فتحعلی‌زاده را نام برد.
دکتر مهران(محمدرضا) بردیده از خاندان هنر موسیقی شیراز و برادرزاده هنرمند معتبر شیرازی صمد عقاب است. بی‌شک بخش عظیمی از موسیقی محلی شیراز وامدار صمد بردیده است که راوی معتبر این گونه‌ی موسیقایی است که مهران بردیده سال‌هاست مروج و اجراکننده‌ی معتبر این آواهاست. او که دکترای روانشناسی دارد در پسِ سال‌ها فعالیت دانشگاهی دارای ذهن پژوهش‌محور بوده که فعالیت‌های موسیقایی او را معتبر می‌گرداند.
آلبوم «آوازهای محلی شیراز» را به‌گونه‌ای می‌توان «ردیف موسیقی محلی شیراز» دانست که توسط مهران بردیده پژوهش، گردآوری و خوانده شده است. همراهی ویولن رضا حقیقی از بازماندگان نسل قدیم نوازندگان محلی شیراز و نی سعید جعفرزاده که نواهای محلی شیراز و فارس را به‌خوبی می‌شناسد و در ترویج آنان کوشاست از نکات قابل‌توجه این اثر پژوهشی است. از نکات بارز و متفاوت این اثر، توضیح هر آواز قبل از اجرای آن است که در آگاهی و ترویج آن نقش بسزایی خواهد داشت.
در آلبوم آوازهای محلی شیراز این قطعات اجرا شده است:
۱- آواز شور دشتی: از آوازهای قدیم رایج شیرازی است که به‌صورت دوبیتی، بیت اول درآمد دستگاه شور و بیت دوم در آواز دشتی اجرا می‌شده است.
۲- آواز دشتی شیرازی: در آواز دشتی اجرا می‌شده، متعلق به شیراز بوده و در مناطق دیگر کشور و موسیقی دستگاهی نمونه آن موجود نمی‌باشد.
۳- آواز دشتی دشتستانی: متعلق به منطقه دشتستان بوشهر که در قدیم از متعلقات فارس بوده است. معمولاً با دوبیتی‌های فایز خوانده می‌شده است. در بین آوازخوانان قدیم شیراز متفاوت از شروه‌خوانی بوشهر اجرا می‌شده است. خوانندگان شیرازی این آواز را با عنوان دشتستانی در گوشه حجاز آواز ابوعطا اجرا می‌کردند.
۴- آواز بیدگونی: متعلق به شیراز بوده و با گوشه بیدگانی موسیقی دستگاهی ارتباطی ندارد. با توجه به داشتن گوشه‌های مختلف می‌توان آن‌را یک آواز مستقل در موسیقی شیراز دانست. دارای گوشه‌های درآمد، نوا و نغمه می‌باشد.
۵- آواز حاجیونه: متعلق به شیراز بوده و در موسیقی دستگاهی و مناطق دیگر شنیده نشده است. در آواز دشتی اجرا شده و ارتباطی با گوشه حاجیانی ردیف دستگاهی ندارد.
۶- آواز ترکیبی بیدگونی و حاجیونه: از ابتکارات صمد بردیده است که با تحریرهای منحصر به خودش از آوازی به آواز دیگر وارد می‌شده است.
۷- آواز سرکوهی: متعلق به شیراز و گویش شیرازی است. در آواز دشتی اجرا می‌شده است.
۸- آواز میگلی: با شعر دوبیتی در گوشه شوشتری اجرا می‌شده است. یک بیت در شوشتری و بیت بعد در بیداد اجرا می‌شده است.
۹- آواز جیران جیران: در آواز دشتی با گویش شیرازی اجرا می‌شده است.
۱۰- آواز تنگستونی: متعلق به تنگستان بوشهر است که در گوشه عشاق آواز دشتی اجرا می‌شده است. در قدیم با گویش شیرازی نیز مرسوم بوده است.
آلبوم آوازهای محلی شیراز توسط موسسه فرهنگی، هنری آبنوس منتشر شده است.
