انتشار ۴ اثر علیرضا مشایخی موسیقی‌دان مدرن
تفکر موسیقایی
فرشید ذاکری، کارشناس موسیقی
علیرضا مشایخی، آهنگساز نوگرای ایرانی است. او از پیشروان موسیقی مدرن و الکترونیک محسوب می‌شود. اعتبار مشایخی مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و بیش از ۶۰ سال است که آثارش در داخل و خارج ایران انتشار پیدا کرده است.
گرایش او به فلسفه و تبیین تئوریک نظراتش در مقاطع مختلف مشایخی را موسیقی‌دانی متفاوت همراه با تفکری جهان‌شمول کرده است. او از پیشگامان موسیقی چندفرهنگی است که این رویکرد تجربی در آثارش نمایان است. او در دهه ۷۰ به ایران بازگشته و به عنوان هیئت‌علمی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران مشغول می‌شود. مشایخی در سال ۱۳۷۴ ارکستر موسیقی نو را پایه‌گذاری کرده است و هدف این ارکستر را چنین عنوان می‌کند: «شناخت ظرفیت تکنیکی سازهای ایرانی فرای اجرای رپرتوار معمول این سازها، به‌کارگیری آنها در ترکیب با سازهای بین‌المللی در زمینه موسیقی ایرانی، موسیقی آتنال، به‌خصوص در زمینه موسیقی چندفرهنگی.»
تشکیل این ارکستر امکان و چگونگی استفاده از سازهای ایرانی و قابلیت آنان در اجرای موسیقی نو را در تجربیات مشایخی از موسیقی مدرن ایران شکل می‌دهد. مشایخی در مورد موسیقی نو ایران معتقد است: «آهنگسازان کشورهایی شبیه ایران اگر نخواهند مقلد آثار آهنگسازان اروپایی باشند، محکوم به نوآوری هستند. به‌عبارتی، نو بودن در آثار این آهنگسازان تبدیل به یک الزام هنری می‌شود.» از این موسیقی‌دان متفکر نوگرای ایرانی به‌تازگی چهار اثر جدید منتشر شده است:
تهران،ـ برلین: این اثر توسط آنسامبل یونایتد برلین، کوارتت ملی اوکراین، آنسامبل متاایکس و نوازندگی ویولنسل صنم قراچه‌داغی و ویولن علی رئیس فرشید اجرا شده است. در توضیح اثر آمده است: مسئله «عبور» همواره در تفکر و موسیقی مشایخی نقش خاصی داشته است. تا آنجا که به موضوع اصلی سمفونی نهم او با عنوان «دنیای من» بدل می‌شود. مشایخی در این اثر و آثار دیگری همچون شرق ـ غرب، اپوس ۴۵ و به طرف شرق، اپوس ۹۲، اشاره مستقیمی به مبدأ و مقصد دارد. در قطعه «تهران ـ برلین ۲۰۱۹»، دو شهر مورد علاقه او به‌طور نمادین عرصه گفت‌وگوی ایرانی ـ اروپایی واقع می‌شود. این اثر، بافتی از مدالیته ایرانی، تنالیته اروپایی و عبارت‌هایی تماتیک ـ آتماتیک در اختیار دارد. در اینجا نقش ترومپت یادآور نوای «تعزیه» در کوچه‌های تهران است که آهنگساز از دوران کودکی خود به‌یاد دارد.
شهرزاد (قصه‌ای در ۹ فصل برای پیانو، اپوس ۱۵): این اثر همراه با نوازندگی پیانو فریماه قوام‌صدری است. در توضیح اثر آمده است: شهرزاد بخشی از پاسخی است به پرسشی که همواره برای مشایخی مطرح بوده است. او از خود می‌پرسد، چه می‌شد اگر جامعه موسیقی ایران گرفتار یک خواب چندصدساله نمی‌شد؟ آنچنان غفلتی که حتی به‌درستی نمی‌دانیم چه مدت گرفتار آن بوده‌ایم. مشایخی در یک سفر فرضی که به مجموعه پنج‌گانه‌ای برای پیانو انجامید، ظرفیت تکامل و انبساط، موسیقی ایران را ملموس کرد.
مجموعه پنج‌گانه عبارت است از: «داستان‌های کوتاه» اپوس 106، «نامه» اپوس 110، «در جستجوی زمان ازدست‌رفته» اپوس 111، «کریستال شماره‌های یک و دو» اپوس 113 و «شهرزاد» اپوس 115. داستان «شهرزاد» که زاده تخیل مشایخی است، بهانه‌ای می‌شود برای جست‌وجو و بیان اندیشه‌های فلسفی او. این ماجرا در مورد شهرزاد قصه‌گو نیست، بلکه تحلیلی است از اینکه چگونه انسانی شبیه به شهرزاد قصه‌گو می‌شود. تئوری چندصدایی مشایخی اساس پی‌ریزی این قطعه قرار می‌گیرد.
سالومه: این اثر توسط ارکستر سمفونیک ملی اوکراین، ارکستر موسیقی نو، ارکستر مجلسی شرق و با نوازندگی کلارینت یوری نابی‌توویچ، ویولن پانیذ فریوسفی، ساکسوفون بورکهارت فریدریش، ویولنسل صنم قراچه‌داغی و پیانو آیدا سیغاریان اجرا شده است. در توضیح اثر آمده است: شخصیت «سالومه» الهام‌بخش پیدایش آثار هنری متعددی در طول تاریخ بوده است. از آن میان می‌توان به نوشته اسکار وایلد و موسیقی ریچارد اشتراوس اشاره کرد. هرچند مشایخی اعتقادی به موسیقی توصیفی ندارد اما درعین‌حال منکر «تداعی معانی» نمی‌شود.
نقره سیاه: این اثر با نوازندگی ویولنسل ماری‌ترِز گریزانتی و پیانو مارک ویتانتونیو اجرا شده است. در توضیح اثر آمده است: علاقه مشایخی به ترکیب سازهای هم‌رنگ، نخستین‌بار در قطعه‌ای با نام «مدال 2015» برای 9 کنترباس و سازهای کوبه‌ای، اپوس 242 منعکس شد. رضایت خاطر او از نتیجه این اثر باعث شد که در سال 2022 میلادی، قطعه‌ای برای چهار ویولن با عنوان «نقره سیاه» تصنیف کند. هنگامی که یکی از دوستانش از علت نام‌گذاری این اثر می‌پرسد، او درپاسخ می‌گوید: «اگر می‌گفتم «نقره سفید»، شما مشکلی نداشتید»؟ درصورتی‌که بخواهیم قطعه را در فرم‌های کلاسیک ریشه‌یابی کنیم، می‌توانیم از نوعی «روندو» صحبت کنیم که در آن تکرارهای «A» به‌ندرت اشاره لغوی به اولین تظاهر «A» دارند و اپیزودهای میانی برای دست‌یافتن به حداکثر تنوع، اشاره‌هایی به موسیقی ایرانی دارند. این آثار توسط موسسه فرهنگی-هنری ماهور منتشر شده است.
