دانش و بینش لازم در آموزش موسیقی ایرانی

موسیقی از ابتدای تاریخ سرزمین ایران جزو لاینفک زندگانی آنان بوده است. هرجا که موسیقی جدی جریان داشته حتماً آموزش جدی هم برقرار بوده است. در دوران خلافت عباسی، ابراهیم موصلی در منزل خود کلاس سیستماتیک موسیقی داشت. کمی بعد از او زریاب در پسِ مهاجرت اجباری به اندلس در قرطبه مدرسه‌ای معروف بنیان‌گذاری کرد که به نقل از فارمر (شرق‌شناس معتبر) سرانجام به کنسرواتوار موسیقی اندلسی تبدیل شد. تا به دوارن ناصرالدین‌شاه می‌رسیم که در سال ۱۲۳۰ با افتتاح دارالفنون، بخش موسیقی به‌اصطلاح علمی روز دنیا راه‌اندازی می‌شود. 

موثرترین فرد در آموزش موسیقی دوران حاضر علینقی وزیری است که سال ۱۳۰۲ در تهران مدرسه علمی موسیقی را راه‌اندازی کرد و با سیستم و شیوه‌ای موثر توانست موسیقی ایرانی را از حالت مکتب‌خانه‌ای به‌صورت مدرسه‌ای درآورد اما از همان دوران و با اقدامات بعدی‌ ازجمله راه‌اندازی هنرستان موسیقی ملی و بخش موسیقی در دانشگاه تهران، جدال و بحث پیرامون شیوه آموزش موسیقی ایرانی در بین اساتید، مطرح بوده است و به نوعی الان هم شنیده می‌شود.

ازجمله این انتقادات که به‌نظر در جاهایی هم درست است، بستن سرفصل‌های موسیقی دانشگاه‌ها بر پایه (و تعدد دروس) موسیقی غربی جهت شاخه موسیقی ایرانی است. البته این انتقادات گاهی به شکل‌گیری مجموعه‌های تخصصی آموزش موسیقی ایرانی مانند مرکز حفظ و اشاعه موسیقی انجامیده که کارآیی و بازدهی بسیار موفقی داشته‌اند. 

در ۴۰ سال اخیر شاهد افزایش چاپ کتب آموزشی و سیستم‌های آموزشی موسیقی ایرانی بوده‌ایم، آن‌هایی که توسط هنرمندان متخصص، آگاه و البته معلم نوشته شده توانسته است در این آموزش‌ها جای خود را باز کند اما همچنان با تشتت آراء و نظرات متفاوت اساتید در آموزش موسیقی ایرانی مواجه هستیم. با انتشار کتاب «کارآمدی موسیقایی، اطلاعات پایه برای هنرجویان نوجوان موسیقی» توسط نشر ماهور به نظر دوباره شاهد نگاه متفاوت و البته آگاهانه نویسنده کتاب، محمدرضا فیاض نسبت به مقوله آموزش موسیقی ایرانی هستیم. فیاض علاوه برآن‌که آهنگساز، منتقد و پژوهشگر معتبری در موسیقی دوران است به‌واسطه علاقه‌مندی و اشتغال به مقوله آموزش موسیقی و ساز ایرانی در مراکز دانشگاهی و آموزشگاهی (که همچنان ادامه دارد)، صاحب‌نظری ممتاز در این زمینه است. 

پیش از این اثر از فیاض در سال ۱۳۹۱ شاهد انتشار مجموعه آلبوم و کتابچه «شناخت دستگاه‌های موسیقی ایران» توسط همین ناشر بوده‌ایم که رویکردی متفاوت جهت شناخت ساده دستگاه‌های موسیقی را دربرمی‌گیرد. فیاض در سال ۱۴۰۲ با همین ناشر تجربه‌های ارزشمند گروه‌نوازی خود را در کتاب «تجربه‌هایی برای گروه‌نوازی سازهای ایرانی» منتشر کرده است که می‌تواند در واحد عملی گروه‌نوازی ایرانی مراکز آموزشی مورد استفاده و موثر واقع شود.

کتاب «کارآمدی موسیقایی» شامل پنج فصل است که در مقدمه آن ذکر شده است که این کتاب به قصد ارائه یک نمای عمومی و کلان از مجموعه دانش‌ها و  بینش‌ها برای رشد یک هنرجوی رشته نوازندگی موسیقی ایرانی تألیف شده است. فصل اول و پنجم کتاب مباحث نامتعارف حول نوازندگی را مطرح می‌کند که وجودش در موسیقی امروز ایران ضروری است؛ فصل اول با عنوان «کارآمدی موسیقایی» مباحثی در رابطه با چگونگی حضور موثرتر در صحنه موسیقی جهان پیچیده قرن بیست‌ویکم و کسب مهارت‌های اجتماعی با نگرش تقویت حس مثبت‌اندیشی است. فصل پنجم تحت عنوان «موسیقی و بدن»، به رابطه بدن و موسیقی اختصاص یافته که از مباحث مهم و مطرح نوازندگی دوران حاضر است. فصل دوم «چشم‌انداز تاریخ موسیقی»، فصل سوم «ذهن و موسیقی (صدا، فاصله، ریتم و بیان موسیقی)» و فصل چهارم «چشم‌انداز سازشناسی موسیقی ایرانی» را طرح کرده است.

«کارآمدی موسیقایی» کتابی قابل اعتنا در آموزش موسیقی ایرانی است که در این زمینه می‌تواند موثر واقع شود. این اثر توسط موسسه فرهنگی-هنری ماهور منتشر شده است.