کهنه‌ی دیروز تازه‌ی امروز و فردا

حسین دهلوی، موسیقی‌دان برجسته ایرانی (مهرماه ۱۳۹۸- مهرماه ۱۳۰۶)، در طول دوران فعالیت هنری‌اش دوران و وجوه مختلف کاری داشت که هر وجه و دوره دارای ویژگی‌هایی هستند. او از سال۱۳۴۱ به مدت ۹ سال رئیس هنرستان موسیقی بود و در آن دوره دقت، نظم و سختگیری‌های پدرانه‌ی او تأثیر شگرفی روی تربیت نسلی داشت که بعدها پرچمداران حفظ و ارائه‌ی موسیقی ایرانی شدند.

نقش دهلوی در مقام رئیس هنرستان موسیقی، رهبر ارکستر، معلم، نویسنده و پژوشگر قابل بررسی است. کتاب «تلفیق شعر و موسیقی آوازی» از دیگر دستاوردهای زیست هنری حسین دهلوی است که نشان از علاقه و اهمیت شعر و ادبیات نزد او دارد و یکی از ارزشمندترین کتب آموزشی برای تلفیق شعر و موسیقی است. اما آنچه بهانه‌ی نوشتن این سطور است، وجه آهنگسازی حسین دهلوی و معرفی یک آلبوم از آثار شاخص اوست.

دهلوی آثار زیادی آهنگسازی کرده که «بیژن و منیژه»، «اپرای مانا و مانی» (ویژه‌ی کودکان که به‌دلیل نیاز به خواننده‌ی زن هرگز اجرا و ضبط نشد)، چند موسیقی فیلم و چندین قطعه مستقل از آثار اوست.  اما در اوایل دهه‌ی ۱۳۷۰ آلبومی توسط مؤسسه‌ی ماهور منتشر می‌شود که «آثاری از حسین دهلوی» نام دارد که شامل ۱۰ قطعه است. این قطعات در بازه‌ی سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۶ نوشته شده‌اند و سال ۱۳۶۸ توسط حسین دهلوی به همراه ارکستر اجرا می‌شود. آلبوم «آثاری از حسین دهلوی» یک مجموعه‌ی ارکسترال است و در تاریخ موسیقی کمتر اثری را به این شکل می‌بینیم که ویژگی‌های موسیقی ایرانی در یک اثر ارکسترال حفظ شده باشد.

ارکستر این آلبوم به‌عنوان «ارکستر موسیقی ملی» نامگذاری شده و تفاوت آن با «ارکستر ملی» در نوع سازبندی آن است. «ارکستر ملی» باید متشکل از سازهای موسیقی ملی باشد، ولی «ارکستر موسیقی ملی» با سازبندی همان ارکسترهای مرسوم غربی می‌تواند در کنار سازهای ایرانی ارائه‌دهنده‌ی موسیقی ایرانی باشد.  ارکستری که حسین دهلوی طی تجربیات سال‌های دور با ارکسترهای صبا و رودکی داشت و به آن رسیده بود، شامل سازهای زهی (ویولن یک و دو، آلتو، ویولنسل و کنترباس)، سازهای بادی (فلوت، ابوا، کلارینت و کلارینت باس) و گروه مضرابی سازهای ایرانی است؛ که به‌عقیده‌ی بسیاری از صاحب‌نظران رنگ‌آمیزی خاصی را از لحاظ سازآرایی یا ارکستراسیون در ترکیب سازهای فوق ایجاد می‌کند که خاص خودش است. 

از ویژگی‌های دیگر این اثر، فرم قطعات است که هر قطعه براساس نیاز به یک فرم خاص طراحی شده است که ممکن است قطعه‌ای در چند بخش یا موومان ساخته شده باشد؛ یا این‌که قطعات تک‌بخشی در درون خودش به چند بخش تقسیم شده باشد.

حضور هارمونی و کنترپوان یا چندصدایی در این آلبوم براساس ویژگی‌های موسیقی دستگاهی ایران اندیشیده شده و شکل گرفته تا به فضای اصلی موسیقی ایرانی لطمه‌ای وارد نکند و هویت ایرانی در آن حفظ شود. این اثر یکی از موفق‌ترین نمونه‌های چندصدایی در موسیقی ایران است که می‌توان به آن اشاره کرد.  این مجموعه با آنکه پیوستگی خاصی را از نظر ترکیب‌بندی به مخاطب ارائه می‌کند ولی هر قطعه استقلال خود را حفظ کرده است.

همچنین در این آلبوم سازهای ایرانی در فرم ارکسترال به‌عنوان تکنواز به ایفای نقش پرداختند و حضور دو خواننده (صدیق تعریف و حسین سرشار)، سولیست‌هایی مانند فرامرز پایور، هوشنگ ظریف، محمد اسماعیلی و ارسلان کامکار از این آلبوم یک اثر بی‌بدیل موسیقی ساخته است. 

آلبوم «آثاری از حسین دهلوی» شامل ۱۰ قطعه با عناوین سبکبال، گفت‌وگوی دل، کنسرتینو برای سنتور و ارکستر، سرود گل، فروغ عشق، به یاد صبا، شوشتری برای ویولن و ارکستر، نغمه‌ی ترک، فانتزی برای تار و ارکستر و فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر است. اثری که نه‌تنها در غبار زمان فراموش نشد بلکه با هربار شنیدن تازه و بدیع بودن این اثر فاخر نمایان می‌شود. مانند قطعه‌ی سبکبال که قدیمی‌ترین اثر مجموعه و ساخت آن مربوط به سال ۱۳۳۲ است اما مصداق این ابیات گلچین گیلانی است:

 تازگی ربطی ندارد با زمان/ تازه آن باشد که ماند جاودان

 کهنه‌ی دیروز گر زیبا بوَد/ تازه هم امروز و هم فردا بوَد