رحمان قهرمانپور در گفت‌وگو با هم‌میهن:
ایران به دنبال دفاع مشروع است
رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «معتقدم این عملیات «وعده صادق» به‌نوعی شبیه به عملیات عین‌الاسد منتها در ابعاد متفاوت و بازیگران بیشتر بود.» او تاکید کرد که ایران با شکل پاسخش نشان داده که صرفاً به‌دنبال دفاع مشروع است و به دنبال تشدید تنش نیست.
*ارزیابی شما از ابعاد عملیاتی که تهران آن را «پاسخ متقابل جمهوری اسلامی ایران به سلسله‌اقدامات رژیم صهیونیستی علیه اتباع و منافع کشورمان» نامیده است، چیست؟ ایران چه اهدافی را از این حملات دنبال کرده و آیا این اهداف محقق شده است؟
معتقدم این عملیات «وعده صادق» به‌نوعی شبیه به عملیات عین‌الاسد منتها در ابعاد متفاوت و بازیگران بیشتر بود؛ در عین‌الاسد نیز ایران به دنبال این بود که واکنشی نشان دهد اما در عین حال به دنبال تشدید تنش نبود، در این مورد نیز تهران عملاً با این اقدام به دنبال نمایش توان عملی خودش بود که می‌تواند اسرائیل را هدف قرار دهد اما نوع و شکل عملیات و استفاده از پهپادها، موشک‌های کروز و موشک‌های زمین به زمین، نشان داد که ایران قصد این را نداشته که بحران را گسترش دهد چراکه می‌توانست این موشک‌ها و پهپادها را همزمان وارد فضای اسرائیل کند اما ناهمزمان بود و تاخیر زمانی میان این‌ها نشان می‌دهد که هدف ایران تنها انتقال پیام بوده و همان‌گونه که در بیانیه نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد آمده است، تهران در واقع این اقدام را یک دفاع مشروع از منظر بین‌الملل تلقی کرده و گفته که از نظر ایران، موضوع تمام است به این معنا که اگر اسرائیل واکنش نشان ندهد، ایران هم واکنشی نشان نخواهد داد؛ بر این اساس اگر گزارش وال‌استریت ژورنال درست باشد، تهران اطلاع داده که دیگر حملاتی صورت نخواهد داد. بنابراین اعتقاد من این است که ایران با توجه به تنگنایی که در آن قرار داشت، به این معنا که هم می‌خواست واکنش نشان دهد و هم می‌خواست این واکنش منجر به بروز جنگ نشود، چنین عملیاتی را صورت داد. حالا باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا واکنش اسرائیل نسبت به این حملات، مانند واکنش آمریکا به حملاتِ عین‌الاسد، خویشتندارانه خواهد بود یا تلآویو گام دیگری نیز برخواهد داشت.
*میان حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق و شهادت سردار زاهدی و واکنش تهران به این اقدام که طی حملات بامداد دیروز صورت گرفت، نزدیک به دو هفته فاصله وجود دارد، چه تحولاتی در این دو هفته ما را به نقطه بامداد دیروز رساند؟ آیا این تحولات در کیفیت و ابعاد واکنش تهران مؤثر بود؟
آن چیزی که رخ داد این بود که اولاً آمریکا تمام تلاشش را به کار گرفت تا از تشدید دامنه بحران جلوگیری کند؛ اطلاعاتی که آمریکایی‌ها مبنی بر انجام عملیات از سوی ایران منتشر کردند نیز در همین راستا بود. از سوی دیگر نیز شاهد بودیم که علاوه بر ایالات متحده، کشورهای دیگری نیز همچون آلمان و فرانسه و همچنین کشورهای منطقه‌ای که دوست ایران بودند، به نوعی تلاش کردند تا دامنه بحران تشدید نشود و از تهران خواستند تا اقدامی انجام ندهد. ایران در همین چارچوب مجموعه اقدامات دیپلماتیکی را در دستور کار قرار داد و آقای امیرعبداللهیان سفری منطقه‌ای به سوریه و عمان داشت تا با متحدان و دوستان خود هماهنگ کند تا در همین راستا واکنش نشان دهد و در عین حال باعث گسترش جنگ نشود. البته تاکید دارم که همچنان باید منتظر باشیم. در نتیجه مجموعه‌ای از بازیگران در این موضوع وارد شدند تا این وضعیت رخ داد. اینکه ایران چرا اینگونه عمل کرد، به اعتقاد من تهران با ارزیابی ریسک کار، با مطلع کردن متحدان و دوستان خودش و پیام‌هایی که به آمریکا و کشورهای منطقه ارسال کرد، مطمئن شد که این اقدامش منجر به وقوع جنگ نخواهد شد. تاخیر ایران در اجرای این حملات و واکنش به اسرائیل بیشتر در این راستا بود تا نشان دهد که به‌دنبال تشدید درگیری یا جنگ نبوده و به‌دنبال دفاع مشروع است.
*با توجه به اینکه حملات مستقیم ایران علیه خاک اسرائیل در ادامه عملیات ۷ اکتبر و تحولات پس از آن به نقطه عطفی در تحولات سال‌های اخیر خاورمیانه تبدیل شده است، آیا از صبح دیروز با منطقه جدیدی روبه‌رو هستیم؟ آیا در این راستا تحول جدیدی را در میدان نبرد شاهد خواهیم بود؟
به هر حال ما باید از سطح این فضای سیاسی و رسانه‌ای و فضاسازی رسانه‌ای کمی فراتر برویم؛ طبیعتاً در فضای رسانه‌ای و عملیات روانی شاید این مسئله برجسته شود و دیدیم که برخی از ظهور خاورمیانه جدید سخن می‌گویند. معتقدم با توجه به نتایج عملی این عملیات، تغییر چندانی در مناسبات خاورمیانه شاهد نخواهیم بود، صراحتاً با ظهور یک خاورمیانه جدید مواجه نیستیم بلکه همان مقطع ۷ اکتبر یا طوفان‌الاقصی بود که فضای خاورمیانه را تغییر داده و البته آن هم در واقع نتوانست معادلات اساسی را دستخوش تغییر کند؛ و همچنان به‌دنبال عادی‌سازی با اسرائیل است و همچنان آمریکا می‌خواهد بحران در منطقه تشدید نشود. بنابراین من می‌گویم حمله‌ای که منجر به کشته شدن شهروندان اسرائیلی و واکنش سریع و فوری این رژیم نشده، نشان می‌دهد که این عملیات خیلی تاثیرات عمیقی در منطقه نخواهد داشت به شرط اینکه اوضاع همین‌گونه پیش برود و اسرائیل هم در چارچوب عدم تشدید تنش حرکت کند، در غیر این‌صورت اگر اسرائیل تصمیم به اتخاذ واکنش سخت بگیرد، بله این امکان وجود دارد که شرایط نوع دیگری پیش برود. تاکنون اما با توجه به تحولات و با توجه به آمادگی اسرائیل و مشارکت آمریکا، فرانسه، انگلیس و اردن در رهگیری موشک‌ها، این عملیات بیشتر شبیه به عملیات عین‌الاسد بوده و دو طرف بیشتر در پی آن بودند تا فضای داخلی خود را مدیریت کنند اما طبیعتاً نوع واکنش اسرائیل بسیار مهم خواهد بود.
*موضوع گروه‌هایی که غرب، آن‌ها را نیروهای نیابتی ایران می‌نامد یکی از چالش‌های مهم جمهوری اسلامی ایران در مناسبات منطقه‌ای است و اینگونه تحلیل می‌شود که تهران در بزنگاهی از این گروه‌ها برای اهداف مشخصی که گاهی از آن با عنوان بقای جمهوری اسلامی یاد می‌شود، استفاده خواهد کرد. در ساعات نخست این حملات نیز برخی تحلیل‌ها حاکی از قرار گرفتن در همین بزنگاه بود. شما عملکرد این گروه‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر می‌رسد که ایران هنوز تصمیم نگرفته که در سطح استراتژیک با اسرائیل درگیر شود و این مسئله بیشتر ناشی از همان چیزی است که از آن با عنوان «احیای قدرت بازدارندگی» یاد می‌شود. البته این موضوع به معنای توازن نیست چراکه مسئله توازن قوا یک مسئله دیگری است و کشوری مانند ایران که تحریم است با بازیگری مانند اسرائیل که تسلیحات نظامی مثل جنگنده اف-۳۵ و سنگرشکن‌ها را از آمریکا دریافت می‌کند، قابل مقایسه نیست و به لحاظ فنی موضوعیت ندارد. بنابراین ایران به‌دنبال برخورد استراتژیک با اسرائیل نیست و به همین دلیل گروه‌های نیابتی ایران در منطقه نیز در سطح استراتژیک وارد درگیری با اسرائیل نشدند و نوع واکنش آن‌ها تقریباً همان چیزی بود که از چهار ماه گذشته شاهدش بودیم که شامل شلیک راکت‌هایی است که حزب‌الله لبنان به سمت اسرائیل شلیک کرد یا پهپادهایی که فرستاده شد. البته ما هنوز اطلاع دقیق نداریم و ممکن است برخی پهپادها یا موشک‌ها بامداد دیروز از مبدأیی غیر از ایران حرکت کرده باشند. در هر صورت اما مسئله مشخص این است که گروه‌های مقاومت، اقدامی متفاوت از آنچه در گذشته صورت داده‌اند را از خود بروز ندادند و همانطور که بیانیه ایران هم نشان می‌دهد، تهران بیشتر در چارچوب اقدام متقابل و احیای قدرت بازدارندگی خودش این حملات را صورت داده تا اینکه بخواهد ضربه واقعی به اسرائیل بزند یا تنش و درگیری با اسرائیل را تا سطح استراتژیک افزایش دهد.
*در این ساعات پس از حملات ایران، سناریوهای پیش رو چیست؟
سناریوی اول این است که اسرائیل واکنش نشان ندهد و موضوع حداقل تا یک یا دو ماه آینده به همین نقطه ختم شود و دیگر اسرائیل از خطر قرمز ایران عبور نکند که این سناریوی خوشبینانه است. یک سناریوی بدبینانه این است که اسرائیل در اقدامی خیلی شدیدتر از آنچه در قبال کنسولگری ایران انجام داده، بخواهد وارد عمل شده و سطح تنش را تشدید کند که در این صورت ما با سناریوهای ریزتری مانند امکان حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران و متقابلاً اقدام تهران برای استفاده از حزب‌الله مواجه هستیم. در این سناریوی خیلی بدبینانه، واکنش اسرائیل ممکن است منجر به ایجاد یک جنگ تمام‌عیار در منطقه و حتی ورود آمریکا به جنگ شود. با این حال ما در سناریوپردازی همواره می‌گوییم که نه بدبینانه‌ترین و نه خوشبینانه‌ترین سناریو رخ خواهد داد. در این سناریوی بینابین، آنچه رخ می‌دهد این است که اسرائیل واکنش محدودی نشان می‌دهد و ممکن است تاسیسات نظامی ایران در سوریه هدف این عملیات واکنشی قرار بگیرد یا اقدامی مشابه آنچه ایران صورت داد را در دستور کار قرار دهد تا آسیب جانی در پی نداشته باشد و دو طرف بازی برد- بردی را در پیش بگیرند تا در ادامه ببینیم چه رخ خواهد داد.
در کل معتقدم آنچه رخ خواهد داد این است که دو طرف از سطح نزاع عبور کرده‌اند و بعید می‌دانم اسرائیل بخواهد اقداماتی را که در قبال ایران انجام داده، متوقف کند و فراموش نکنیم که اسرائیل در یکی، دو سال گذشته ایران را به‌عنوان اصلی‌ترین تهدید امنیت ملی خودش معرفی کرده است که فراتر از حماس و حزب‌الله قرار دارد و این مساله مهمی است که نشان می‌دهد همانطور که برخی تحلیلگران اسرائیلی می‌گویند، تلآویو خود را در جنگ دائمی با ایران و نه نیابتی‌ها می‌بیند؛ بنابراین بعید می‌دانم این سیاست علیه تهران را کنار بگذارد ضمن اینکه اسرائیل بعد از ۷ اکتبر عملاً وارد جنگ شده و در شرایطی است که نیروهای ذخیره خود را فراخوانده و این در حالی است که ایران نمی‌خواهد وارد شرایط جنگی شود و به همین دلیل نیز محدودیت‌های تهران بیشتر است و نتانیاهو نیز برای مهار مخالفین خود و بقای خود به حفظ فضای بحرانی و تشدید بحران نیاز دارد.
