بررسی شرایط کار و زندگی کارکنان نیروگاه‌های تولید برق در گرمای شدید هوا
روایت تنها در آتش و تموز
هفته پیش در یکی از گرم‌ترین هفته‌های تابستان، یکی از واحدهای ۲۵ مگاواتی نیروگاه گازی ری از مدار خارج شد و نیروها سه روز متوالی و بدون وقفه کار کردند که واحد به مدار تولید برگردد. شرایط کاری نیروگاه‌های گازی در دمای بالا هم تفاوتی با نیروگاه‌های بخار ندارد. در پیک تابستان همه واحدها باید در مدار بمانند و برق پایداری تولید شود.
نیروهای تعمیرات نیروگاه سینه‌خیز و چمباتمه‌زده درمحیطی بسته به قطر 80 تا 100 سانتی‌متر، در میان رطوبت و گرمای بالا، بدون فضایی برای نفس کشیدن مشغول کارند. فن‌های کوچکی روشن می‌شود اما باز هم نفس کشیدن دشوار است. فرصت زیادی برای استراحت نیست، یک تنفس کوتاه و دوباره بازگشت به گرمای شدید و رطوبت. سیستم پمپ خنک‌کننده نیروگاه حرارتی نکا باید هرچه زودتر تعمیر شود؛ نیروگاه‌ها در پیک تولید برق‌اند و زمانی برای خارج شدن از مدار نیست، حتی اگر فرصتی برای نفس کشیدن نباشد، واحد باید به مدار برگردد.
این اتفاق همین چند هفته پیش رخ داد، کمی قبل از اتفاق نیروگاه رامین اهواز و یکی از ده‌ها حادثه در نیروگاه‌های کشور؛ بحرانی که همه در تابستان برای آن آماده‌اند. حالا در میانه گرما و جایی که دمای هوا در شهرهای جنوبی به 50 درجه هم رسیده، 145 نیروگاه کشور کار را در شرایط ویژه ادامه می‌دهند و به اوج تولید برق رسیده‌اند و همه واحدها باید در مدار بمانند. یک خاموشی کوتاه‌مدت، بار کاری نیروگاه‌های دیگر را اضافه می‌کند و هر خرابی در واحدها، نیروها را در دمای 60 تا 70 درجه برای ساعت‌ها به کار می‌گیرد.
خرابی یکی از شاخه‌های کندانسور نیروگاه رامین اهواز و تعمیر در دمای 70 درجه، 36 ساعت کار در همین نیروگاه نکا برای تعمیر واحد سه بخار در همین تابستان یا نشت‌یابی واحد سه بخار نیروگاه بندرعباس در دمای ۷۰ درجه، رطوبت ۹۰ درصد و در کمتر از ۳۶ ساعت از زمان خروج اضطراری واحد؛ فهرستی طولانی که نام همه نیروگاه‌ها در آن قرار می‌گیرد.
«ما اتفاقی که در نیروگاه رامین افتاد را به خوبی درک می‌کنیم؛ چون از این اتفاقات برای ما زیاد افتاده و مجبور شدیم در همین شرایط کار کنیم.» این را علیرضا سلیم‌پور، سرپرست تعمیرات برق نیروگاه نکای مازندران می‌گوید که 18 سال است در همین نیروگاه کار می‌کند؛ عضوی از تیمی بزرگ‌تر که با هربار حادثه در واحدهای نیروگاه، باید حضور داشته باشند؛ چه شب و چه روز، حتی اگر در نیروگاه نباشند، باید خودشان را برسانند، مثل اتفاقی که دوم تیرماه رخ داد و نیروها برای جلوگیری از نشتی آب و بخار، 36 ساعت مداوم بخش زیادی از نیروها درگیر تعمیر واحد سه بخار نیروگاه شدند.
تابستان که می‌رسد نیروها بیشتر از همیشه در حال پایش شرایطند تا یک اتفاق، واحدهای نیروگاه را از مدار خارج نکند؛ پایشی مداوم در طول 24 ساعت و در شیفت‌های متعدد.
به‌عنوان یکی از اعضای تیم تعمیرات، سلیم‌پور و بسیاری از نیروهای دیگر در هرساعتی از روز باید آماده تماس‌هایی از سمت نیروگاه باشند. کار او با برق است و باید حتماً در شرایطی ایزوله و استاندارد کار کند، اما در تابستان که احتمال افزایش اتفاقات در نیروگاه‌ها بیشتر است، شرایط تغییر می‌کند؛ همه تعمیرات در سریع‌ترین زمان و سخت‌ترین شرایط ممکن: «شاید در گرمای شدید مجبور شویم چندین ساعت پیوسته کار کنیم که واحد آسیب‌دیده را به پیک برسانیم و مردم را از خاموشی نجات دهیم. وقتی تابستان می‌رسد و هوا گرم می‌شود، نگرانیم اتفاقی نیفتد که واحد از مدار خارج شود.»
شبکه برق کشور در پیک خود قرار دارد و نیروگاه‌ها در حالت تولید حداکثری فعالند. در حالت عادی و در فصل‌هایی غیر از تابستان، اگر اتفاقی برای هر واحدی از نیروگاه رخ دهد، استانداردها تعیین می‌کنند که واحد آسیب‌دیده برای چند روز از مدار خارج و خاموش شود تا به شرایط و دمایی مشخص برسد. پاییز و زمستان زمان اورهال و تعمیرات است، اما تابستان آماده‌باش است و دستورالعمل‌ها تغییر می‌کند و فرصتی برای خاموش شدن واحدها وجود ندارد؛ بخش‌هایی که ممکن است دمای‌شان به 500 درجه هم برسد.
آغاز تعمیرات در نیمه‌های شب
اگر واحد آسیب‌دیده نیروگاه خاموش نشود، تعمیرات در زمانی غیر از پیک مصرف برق آغاز می‌شود و برای بازگرداندن آن به مدار، تنها چند ساعت فرصت باقی است، گاهی به اندازه سه تا چهار ساعت که از نیمه‌های شب شروع می‌شود: «ما گاهی نمی‌توانیم واحد را خاموش کنیم و تعمیر واحدی که دچار آسیب شده باید در شرایطی انجام شود که پیک مصرف نیست؛ مثلاً از 12 شب تا دو، سه صبح و بعد از آن باید وارد مدار شود. در همین مدت هم باید در دما و رطوبت بسیار بالا کار را انجام دهیم. واحدهایی از نیروگاه که با بخار آب، برق تولید می‌کنند، گاهی با نشتی سیکل‌های آب روبه‌رو می‌شوند و نیاز به جوشکاری و تعمیر دارند و در شرایط عادی باید منتظر ماند که دما به حد مناسبی برسد و بعد کار آغاز شود. گاهی پیش می‌آید که فرصت نیست و کار را باید در دمای بالای 60 درجه و رطوبت بسیار بالا کار کنیم. در این شرایط مجبور می‌شویم از فن برای خنک شدن محیط استفاده کنیم که آن هم جبران نمی‌کند. در این دما نفس کشیدن بسیار سخت است و نیروها مجبور می‌شوند بعد از نیم‌ساعت کار کردن بیرون بیایند یا با نیروی دیگری جابه‌جا شوند که نفسی تازه کنند و 10 دقیقه بعد دوباره کارشان را شروع کنند. زمان زیادی هم نداریم.»
12 ساعت کار پیوسته
مدتی پیش یکی از ترانس‌های نیروگاه نکا به‌دلیل دمای بالا آسیب می‌بیند و یک واحد گازی و بخشی از واحد بخار از مدار خارج می‌شود تا ترانس تعمیر شود. سلیم‌پور تعریف می‌کند، شرایط نصب این ترانس طوری بود که در حالت عادی چهار تا پنج روز زمان نیاز داشت، اما حداقل 15 نفر نیرو، کاری که باید در چهار روز انجام می‌شد، در عرض 12 ساعت تمام کردند: «این ترانس نزدیک 20 تن وزن داشت و باید در شرایطی نصب می‌شد که فضای کمی برای کار کردن وجود داشت و سه نفر به زور در آن محیط کار می‌کردند، اما مجبور بودیم در این گرما تا صبح به‌صورت مداوم کار کنیم که واحد به مدار برگردد. معمولاً هم این اتفاقات در شرایط عادی رخ نمیدهد. سیستم‌ها مدام در حال تولید برق‌اند، همیشه لب مرزند و باید بیشترین حالتی که ممکن است تولید شود که بتوانیم به شبکه برق برسانیم و نمی‌توانیم کمترین کاهشی داشته باشیم.»
مثل آهن داغ روی شعله
واحدهای «بویلر» و «کندانسور» نیروگاه‌های حرارتی در حالت عادی نزدیک به 500 درجه حرارت دارند و بسته به نوع نیروگاه، نزدیک به همین دما آب را به بخار تبدیل می‌کنند؛ غول‌های فلزی داغی که برای خنک شدن به روزها خاموشی نیاز دارند. شبیه یک تکه فلز بزرگ که ساعت‌ها روی شعله مانده و دمایش بالا رفته و باید چندساعت کنار گذاشته شود تا خنک شود.
استانداردها می‌گویند، سه تا چهار روز زمان نیاز است که فضای واحدها به دمای زیر 45 درجه برسند، مرز استاندارد برای شروع تعمیرات و بعد از آن اجازه ورود و آغاز تعمیرات داده می‌شود. بعد از پیدا شدن علت حادثه و آماده شدن دستورالعمل‌ها، تیم‌های تعمیراتی مختلف آماده می‌شوند و شرایط برای ورود به واحد آماده می‌شوند؛ درست مانند زمانی که زلزله می‌آید و همه از خانه‌هایشان بیرون می‌آیند، همه واحدها از تعمیرات تا بهره‌برداری و... خودشان را می‌رسانند تا شرایط به وضعیت عادی برگردد: «واقعاً شرایط عجیب و دلهره‌آوری است. وقتی واحد نیروگاهی خارج می‌شود همه فلزات اطراف شما داغ است و گاهی محبور می‌شویم پنج ساعت صبر کنیم تا دمای این واحد به حدی برسد که اگر به آن دست می‌زنیم، نسوزد. بعد در رطوبت بسیار بالا وارد می‌شوند که نفس کشیدن در آن بسیار سخت است؛ مثل اتفاقی که چند وقت پیش در همین نیروگاه برای سیستم خنک‌کننده آب رخ داد.»
التهاب مداوم برای زنده ماندن
او از یکی از اتفاقاتی می‌گوید که مدتی پیش رخ داد و سیستمی که آب را از دریا برای خنک کردن نیروگاه‌ها پمپ می‌کند، دچار مشکل شد. این سیستم حجم زیادی از آب دریا را وارد کندانسور می‌کند و موتورهایی به‌اندازه یک خانه دو طبقه دارد و باید حجم وسیعی از آب را برای خنک کردن به نیروگاه بفرستد. مدتی پیش در یکی از بخش‌های این سیستم مشکلی پیش آمده بود و نیروهای تعمیراتی مجبور شدند یکی از لاین‌های آن را قطع کنند.
سلیم‌پور تعریف می‌کند که نیروها چطور در شرایط بحرانی، در مدت کوتاهی این سیستم را تعمیر کردند: «دستورالعمل این شرایط، خروج سیستم از مدار است؛ چون ممکن است آب وارد لاین شود که نیروها در آن حضور دارند و پیدا کردن آنها غیرممکن می‌شود. انگار ممکن است سیلاب بزرگی وارد این لاین شود. شرایط بسیار خطرناک است و مدام نگرانیم که کار زودتر تمام شود و همکاران‌مان بیرون بیایند. در این شرایط گاهی نیروها باید با طناب پایین بروند تا کار تعمیرات یا جوشکاری یا تعویض قطعه را انجام دهند و دوباره برگردند. فکر کنید حجم زیادی آب پشت سر شما حبس شده، شما با طناب پایین رفتید و چهار نفر هم در این شرایط کار می‌کنند؛ اگر در این شرایط آب آزاد شود فرار کردن از آن غیرممکن است.»
بحران که آغاز می‌شود، سه تا چهار ساعت زمان برد که نیروها خودشان را به مرکز حادثه برسانند؛ محفظه، بسته است و اول باید باز شود: «بعد از باز شدن محفظه، حدود چهار نفر باید از یک محوطه کوچک سینه‌خیز داخل شوند و ابزار و دستگاه هم وارد شود و کار تعمیراتی هم انجام دهند؛ آن هم در شرایطی که روی زمین و داخل لوله‌ای به قطر 80 سانت تا یک‌متر قرار دراز کشیده‌اند و باید کار کنند. این لوله هم سربسته است و باید نگران بیرون آمدن از آن هم باشیم.»
گرما و رطوبت بالاست و نیروها یک فضای 20 متری را داخل رفته‌اند، فضا فقط برای کار کردن دو نفر است و فقط برای یک تنفس کوتاه می‌توانند از آن خارج شوند: «به غیر از نیروها، باید با ابزارهایی ابتدایی هوا را داخل بفرستیم تا کمی تنفس برایشان راحت شود، اما از حجم آن گرما کم نمی‌کند. مجبوریم خطر آن را به جان بخریم و در کمترین زمان کار را انجام دهیم. هرچقدر هوا گرم‌تر شود، به هیچ نیروگاهی اجازه داده نمی‌شود که از مدار خارج شود. در محوطه‌های دیگر مثل بویلر و کندانسور با وجود اینکه هوا همچنان گرم است، اما تعمیرکار آزادی عمل دارد و می‌تواند بنشیند و کار کند.» اگر این حادثه در پاییز رخ داده بود، فرصت برای تعمیر بیشتر بود. پرسنل نیروگاه‌ها می‌گویند، این روزها آنقدر شبکه نیاز به برق دارد که همین چند ساعت هم پذیرفته نمی‌شود و اگر نیاز به تعمیر ویژه‌ای باشد، ممکن است به زمان دیگری موکول شود.
بازگشت از جهنم 70 درجه
نیروهایی که از دل آن جهنم 70 درجه‌ای برمی‌گردند، تا چند روز شرایط عمومی خوبی ندارند. کار در دما و رطوبت بالا، استرس زیادی به آنها وارد می‌کند و به‌شدت تحت فشار قرار می‌گیرند. استراحت در این فصل و در شرایط بحرانی و پس از تعمیرات برای پرسنل نیروگاه‌ها نادر است؛ و اگر لازم باشد، در شرایط اضطراری در همان نیروگاه استراحت می‌کنند و ممکن است چند روز به خانه برنگردند، مثل سلیم‌پور و همکارانش که در یک حادثه دیگر چهار روز به خانه برنگشتند. فرصت برای یک استراحت کوتاه باقی است؛ شاید یک‌ساعت و بعد دوباره بازگشت به قلب آن توده مرطوب و آتشین.
روح‌الله شادی، سرپرست امور بهره‌برداری نیروگاه رامین اهواز است و از 20 سال پیش به‌صورت مداوم در همین نیروگاه کار کرده است؛ جایی که نیروهایش در پنج شیفت کار می‌کنند و اگر لازم باشد، در شرایطی مثل اتفاق هفته گذشته که خبرش همه‌جا پیچید، بارها در دمای 60 تا 70 درجه مجبور به تعمیر واحدهای مختلف می‌شوند.
نیروگاه رامین هم مانند نکا، حرارتی است؛ برخی از تجهیزات «رزرو» دارند و اگر مشکلی پیش بیاید، از همین تجهیزات باید استفاده شود، اما تجهیزاتی مانند «بویلر»، «کندانسور» و «ژنراتور» تجهیزات اصلی نیروگاهند و نسخه رزرو ندارند؛ حالا اگر اتفاقی رخ دهد و این تجهیزات آسیب ببینند، باید از مدار خارج شوند و بعد از رفع اشکال به مدار برگردند، اما هفته گذشته که یکی از شاخه‌های کندانسور خراب شد، در همان حالت آماده به کار نیروگاه، نشتی پیدا می‌شد. نام افرادی مانند: رضا خسروی، محمدمهدی امیری، محسن ویسی‌پور، مصطفی کرمی‌خراط، رحمان اسکندری، محمد صادق‌زاده، پوریا بهارانگیز، علی منصوری، عبدالله عطایی، رضا علی‌نژادیان، مرتضی خزائی‌نیا و ناصر درویش‌زاده، بعد از این حادثه که ساعت 9 صبح 23 تیرماه آغاز شد و سه بامداد روز بعد به پایان رسید، بیشتر شنیده شد.
کار در میان بخار و گرما
نیروگاه‌های بخار با دما و فشار بالا کار می‌کنند و در زمستان، آب گردشی آنها خنک‌تر است؛ در زمستان دمای محیط 10 تا 20 درجه است و آب گردشی که به سمت کندانسور می‌آید دمای پایین‌تری دارد و نشت‌یابی آسان‌تر است، اما در تابستان دمای هوا و رطوبت بالاست و کار طاقت‌فرسا می‌شود. روح‌الله شادی، سرپرست این تیم می‌گوید که در حالت عادی کندانسورهای نیروگاه رامین طوری طراحی شده که می‌توان یک شاخه از آن را ایزوله کرد و کار رفع اشکال را انجام داد؛ در این شرایط کندانسور در مسیر باقی می‌ماند و تولید انرژی کاهش داده می‌شود و بعد از رفع اشکال شاخه معیوب، وارد مدار می‌شود. او از هفته گذشته تا امروز بارها این اتفاق را مرور کرده است: «هفته گذشته مشکلی برای یکی از کندانسورها رخ داد و همکارانم تصمیم گرفتند که شاخه معیوب را ایزوله کنند.
این کار در شرایطی ممکن است که دمای آب گردشی محیط، برای انجام عملیات مناسب باشد که بیشتر هم در فصل‌هایی به غیر از تابستان این شرایط مهیاست، ولی در تابستان به‌دلیل شرایط دمایی بالا، مجبور می‌شویم کندانسور را از مدار خارج کنیم. با این حال تصمیم گرفتیم کارهایی که در شرایط خنک انجام می‌شود را در یک شرایط گرم و طاقت‌فرسا هم انجام دهیم. خدا کمک کرد و رفع اشکال شد و به‌صورت کامل توانستیم انرژی تولیدی نیروگاه را به حداکثر برسانیم. کندانسورهای ما 20 هزار لوله دارند و گاهی کار نشت‌یابی با پیدا کردن یک لوله تمام می‌شود و گاهی ممکن است شدت نشتی ریزتر و کار، زمان بیشتری نیاز داشته باشد؛ این اتفاقی که اخیراً افتاد روال بحران نیروگاه ماست و در این شرایط نیروها این کار را انجام می‌دهند.»
آماده برای بحران
تیم آماده‌باش برای بحران‌ها حدود 12 نفرند و باتوجه به آمادگی و امکان، نفرات دیگری هم اضافه می‌شوند؛ یک تیم فنی مشخص و آموزش‌دیده که باید آمادگی کامل را برای این شرایط داشته باشند، به همین دلیل همیشه در حالت آماده‌باشند و حتی اگر اتفاقی خارج از شیفت‌های کاری‌شان رخ دهد خودشان را می‌رسانند. دمای بالا می‌تواند به نیروگاه‌ها آسیب می‌زند و ممکن است خاموشی گسترده و منطقه‌ای داده شود. اگر نیروگاه از مدار خارج شود، تامین بار مورد نیاز شبکه برق روی دوش نیروگاه‌های دیگر می‌افتد و آنها باید افزایش بار دهند. اگر آنها هم در حداکثر تولید باشند، دیسپاچینگ ملی به صنایع یا خانه‌ها خاموشی می‌دهد.
روایت پوست تن و آهن داغ
«تمام قطعات مربوط به توربین در دمای بالا کار می‌کنند، همه اتصالات داغ‌اند و در محفظه احتراق همه قطعات فلزی است و اگر قرار باشد قطعه‌ای تعویض شود، گاهی پیش آمده که دست نیروها در حین تعمیر لوله گاز متصل به نازل سوخت، به یک لوله داغ چسبیده و پوست دست بلند شده است.»
هادی نیری، کارشناس ارشد فنی نیروگاه گازی ری و یکی از نیروهای حاضر در عملیات تعمیرات واحدهاست. او می‌گوید، در این شرایط حتی اگر خارج از روز کاری باشد هم پرسنل فراخوان می‌شوند و عملیات تعمیر انجام می‌شود.
هفته پیش در یکی از گرم‌ترین هفته‌های تابستان، یکی از واحدهای 25 مگاواتی نیروگاه از مدار خارج شد و نیروها سه روز متوالی و بدون وقفه کار کردند که واحد به مدار تولید برگردد. شرایط کاری نیروگاه‌های گازی در دمای بالا هم تفاوتی با نیروگاه‌های بخار ندارد. در پیک تابستان همه واحدها باید در مدار بمانند و برق پایداری تولید شود، در همین شرایط ممکن است در واحدها اتفاقی رخ دهد و پرسنل تعمیرات وارد شوند: «برای اینکه کار تعمیر انجام شود، نیاز است که بین 24 تا 48 ساعت واحد خاموش باشد که دمای اگزوز پایین بیاید، خنک شود و بعد پرسنل وارد شوند تا بتوانند ترموکوپل عوض کنند یا کارهای دیگری انجام دهند. شرایط تابستان اجازه نمیدهد در تابستان واحدی متوقف شود و در همان دمای بالا- شاید 60 تا 70 درجه و گاهی بیشتر- وارد اگزوز می‌شوند و کار تعمیرات را انجام می‌دهند.»
هرواحد یک گروه تعمیراتی دارد؛ مکانیک، الکترونیک و ابزار دقیق. در زمستان و پاییز فصل تعمیرات پیشگیرانه و اورهال واحدهاست تا تابستان واحدها بدون مشکل در مدار بمانند. گاز داغ نزدیک به 400 درجه دما دارد، اگر واحدی مانند اگزوز یا احتراق دچار حادثه شود، باید حداقل 24 ساعت متوقف باقی بماند و بعد از خنک شدن، نیروها وارد واحد شوند؛ اتفاقاتی مانند نشتی لوله‌های سوخت یا هوا که در حالت عادی نیاز به خنک‌شدن دارند. خطر سوختگی و گرمازدگی بیشتر از همه جان پرسنل را تهدید می‌کند. واحدها در محیط باز قرار گرفته‌اند و هربار تعمیر، یعنی ساعت‌ها کار زیر آفتاب.
