انتخابات، فرآیند و پیامد
انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری به پیروزی مسعود پزشکیان در دور دوم رقابت‌ها منجر شد. اکنون می‌توان این پرسش را مطرح کرد که این انتخابات چه ویژگی‌هایی داشت، چه فرآیندی طی کرد و کدام پیامدهای احتمالی را به همراه خواهد داشت؟
1- رقابت انتخابات با ثبت‌نام اصولگرایان و اصلاح‌طلبان شناخته‌شده همراه شد. لاریجانی، آخوندی، پزشکیان، بذرپاش، قالیباف، جلیلی، پورمحمدی و احمدی‌نژاد، از جمله مهمترین داوطلبان بودند. مدیران دولت رئیسی تلاش کردند در اقدامی کم‌سابقه با نگارش نامه‌ای شورای نگهبان را قانع کنند صلاحیت وزیر ارشاد دولت رئیسی را تأیید کند. انتشار این نامه، مدیران امضاکننده آن را در شرایط دشواری قرار داد. می‌توان احتمال داد رقابت‌ای درونی دولت سبب شد این نامه فاش شود.سرانجام شورای نگهبان صلاحیت پنج اصولگرا و یک اصلاح‌طلب را تأیید کرد.
2- این موضوع مشخص بود که پزشکیان، جلیلی و قالیباف کاندیداهای اصلی و قاضی‌زاده و زاکانی کاندیداهای پوششی هستند و پورمحمدی اصول‌گرای مستقل حاضر در عرصه رقابت است. تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌داد قالیباف و پزشکیان کاندیداهای نهایی خواهند بود. حمایت یک‌پارچه اصلاح‌طلبان از پزشکیان و پشتیبانی چهره‌های باسابقه اصولگرا از قالیباف این گزاره را تقویت می‌کرد.
3- شروع مناظرات انتخاباتی، رقابت را جدی‌تر ساخت. پزشکیان با ادبیات آمیخته با متون دینی و قابل فهم برای عموم مردم، از یک‌سو صدای اصلاح‌طلبان و از جانب دیگر صدای محرومان بود. سعید جلیلی با پافشاری بر تسلط خود بر موضوعات، و با ادبیاتی که برای عموم مردم جذابیت نداشت و با اشاره به موضوعاتی که بسیاری از نخبگان، بی‌اساس بودن آن را مسجل می‌دانستند، در مناظره‌ها حضور داشت. قالیباف تلاش کرد در قامت رئیس‌جمهور آینده از درگیر شدن با پزشکیان خودداری کند. زاکانی با ادبیات تند خود قصد داشت همان‌گونه که طرفدارانش می‌گویند به مثابه تانک انقلاب رفتار کند و همین رویکرد باعث شد جوگیر شود و برای پزشکیان خط و نشان بکشد. قاضی‌زاده‌هاشمی، خود را نسخه اصلی دولت رئیسی معرفی کرد و مانند زاکانی به حمله به پزشکیان پرداخت. پورمحمدی با ادبیات محکم و نگاه کارشناسی، سبب واکنش مثبت بسیاری شد که هرچند به او رای ندادند اما او را ستایش کردند. پورمحمدی جلیلی را با اشاره به بعضی موارد، به شکل پیش‌بینی‌نشده‌ای، به دردسر انداخت. پزشکیان و جلیلی در مناظره دور دوم رودرروی هم قرار گرفتند. جلیلی در مناظره اول مرحله دوم، تلاش کرد از حمله به پزشکیان خودداری کند تا دوقطبی شکل نگیرد. اما روند مناظره به‌گونه‌ای پیش رفت که حتی بعضی به طنز گفتند جلیلی به پزشکیان رأی خواهد داد. جلیلی در مناظره دوم، «خود واقعی»اش را آشکار کرد و ادبیاتی به کار گرفت که بیش از آن که به نفع جلیلی بیانجامد، به آرای پزشکیان اضافه کرد.
4- مشکل اصلی اصولگرایان ائتلاف بود این مشکل از آنجا پیچیده شد که نظرسنجی‌ها نشان می‌داد جلیلی از اقبال بیشتری برخوردار است و اصولگرایان محاسبه‌گر، می‌دانستند اگر جلیلی در برابر پزشکیان قرار بگیرد، شکست می‌خورد. اخبار محافل اصولگرایان نشان می‌داد اطرافیان جلیلی به‌ویژه مدیران دولت رئیسی از کناره‌گیری جلیلی جلوگیری می‌کنند. اختلاف اصولگرایان چنان شد که همه میانجیگری‌ها برای ایجاد ائتلاف کاندیداهای اصولگرا شکست خورد. بدین ترتیب قالیباف و جلیلی روز جمعه ۸ تیر، در انتخابات به رقابت پرداختند. جلیلی رأی بیشتری به دست آورد و با پزشکیان به مرحله دوم رفت تا اصلاح‌طلبان، به آینده رقابت امیدوار شوند.
5- این واقعیت که جلیلی، یک سوی رقابت بود، سبب تحقق آرزوی اصلاح‌طلبان و دوقطبی شدن انتخابات شد. این قطبی شدن، سبب حضور بخشی از تحریمی‌ها، پای صندوق رای شد و نتیجه انتخابات را تعیین کرد.
6- اصلاح‌طلبان با شرایط دشواری روبه‌رو بودند. رقیب آنها دارای امکانات مالی فراوان و از حمایت اقشار سازمان‌یافته برخوردار بود. اصلاح‌طلبان، با ریزش طرفداران خود روبه‌رو بودند چراکه بسیاری از آنها به سبب ناامیدی از اعمال تغییر با کاربست شرکت در انتخابات، حاضر نبودند پای صندوق بیایند. بعضی شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور نیز، با روش‌های مختلف، تحریم انتخابات را تشویق کردند. اصلاح‌طلبان با تلاش بسیار و با اشاره به خطرات احتمالی برخاسته از پیروزی جلیلی توانستند بخشی از تحریمی‌ها را متقاعد کنند در انتخابات شرکت کنند.
7- پیروزی پزشکیان، جنبش اصلاح‌طلبی را به طور نسبی زنده کرد. اصلاح‌طلبی از یک سو به سبب برتری رویکرد خالص‌سازی در ساختار سیاسی و از جانب دیگر به علت تبلیغ براندازی، زیر فشار قرار گرفت. این انتخابات توانست ماشین خالص‌سازی را متوقف و تمایل به براندازی را مهار کند. قالیباف با شکست در انتخابات، در شرایط سختی قرار گرفت و جلیلی نیز با سرسختی خود و حامیانش، شکست اصولگرایان را رقم زد. نتیجه این انتخابات تجلی برتری واقع‌بینی بر توهم‌گرایی، خردگرایی بر عقل‌گریزی و میانه‌روی بر افراط‌گرایی بود. پزشکیان با توجه به فراوانی انتظارات، ترکیب مجلس و رویکرد ارکان مختلف نظام و پیچیدگی رفع تحریم‌ها، با شرایط سختی روبه‌روست. او با ترکیبی از اعتمادسازی درون نظام، استفاده از دیدگاه کارشناسان، دیپلماسی فعال و حفظ حمایت حامیان و گسترش آن، می‌تواند مشکلات را مهار کند.
