ملاقات‌های سیاسی برای پایان دادن به جنگ غزه
آتش‌بس نزدیک است؟
درحالی‌که خاورمیانه روزهای پرتنشی را پشت سر می‌گذارد و گفت‌وگوها برای پایان دادن به جنگ در غزه ادامه دارد، ملاقات‌های فشرده دیپلماتیکی به‌طور جداگانه میان سران و مقامات کشورهای قطر، ترکیه، اردن، آمریکا و امارات برگزار شده است. از سوی دیگر، روز گذشته در خبری رسمی اعلام شد که رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا برای دور جدیدی از مذاکرات با میانجیگری قطر درباره آتش‌بس در ازای آزادی گروگان‌ها توسط گروه حماس، به قاهره می‌رود. دیوید بارنئا، رئیس سرویس اطلاعات خارجی اسرائیل (موساد) نیز در این گفت‌وگوها حاضر خواهد بود. انتظار می‌رود خروجی این دیدارها، حصول یک توافق و پایان جنگ در غزه باشد. از هفتم اکتبر که عملیات حماس تحت عنوان طوفان‌الاقصی آغاز شد، برخی ناظران و تحلیل‌گران نگران واکنش سخت اسرائیلی‌ها بودند. رژیم صهیونیستی خیلی زود عملیات انتقامی خود را کلید زد و نوار غزه را تحت شدیدترین حملاتی قرار داد که تا پیش از آن سابقه نداشت. مدارس، بیمارستان‌ها و منازل مسکونی بی‌توجه به اصول جنگی و حقوق بین‌الملل بشردوستانه که به مخاصمات و درگیری‌های نظامی اختصاص دارد، هدف قرار گرفتند. در حمله اسرائیل به غزه، بیش از آنکه اعضای حماس هدف قرار بگیرند، اشخاص غیرنظامی به شهادت رسیدند. تاکنون بیش از ۲۸ هزار نفر در این جنگ کشته شده‌اند. بیش از ۱۳۰ روز از آغاز این جنگ می‌گذرد که طولانی‌ترین جنگ غزه است. آفریقای جنوبی از اسرائیل برای نسل‌کشی در غزه به دیوان بین‌الملل کیفری لاهه شکایت کرده و این پرونده در جریان است. بسیاری از مردم دنیا در شرق و غرب جهان، اقدامات اسرائیل در کشتار مردم فلسطین را محکوم می‌کنند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و کابینه افراطی او، از طرف خانواده‌های گروگان‌های اسرائیلی که نزد حماس هستند، تحت فشار قرار دارند. خارج از مرزهای اسرائیل نیز برخی کشورهای درگیر در تحولات فلسطین، در تلاش هستند که به این درگیری و کشتار غیرنظامیان پایان بدهند. در آخرین تحولات فلسطین، اسرائیل خود را آماده یک حمله همه‌جانبه به شهر رفح می‌کند. رفح نقطه مرزی نوار غزه و مصر است که پس از آغاز حملات اسرائیل و شعله‌ور شدن آتش جنگ در غزه، صدها هزار نفر از غیرنظامیان فلسطینی به آنجا پناه آورده‌اند. با توجه به پایبند نبودن اسرائیل به اصول جنگ و هدف قرار دادن اهداف غیرنظامی، نگرانی‌های زیادی برای وقوع یک نسل‌کشی دیگر در جنوب نوار غزه وجود دارد. گفت‌وگوهای اخیر، با توجه به تحولات جاری فلسطین، حمله به رفح، وضعیت گروگان‌های اسرائیلی و آتش‌بس در غزه انجام شده است.
ملاقات بایدن و پادشاه اردن
روز گذشته جو بایدن در واشنگتن میزبان عبدالله دوم پادشاه اردن بود. پیش از این اعلام شده بود که عبدالله دوم برای گفت‌وگو با بایدن درباره حمله اسرائیل به رفح، به واشنگتن سفر خواهد کرد. پس از ورود پادشاه اردن به آمریکا و دیدار با بایدن، رسانه‌های این کشور گزارش دادند که این دیدار با هدف یافتن راه‌حلی برای پایان دادن به جنگ در غزه، راه‌های رسیدن به آتش‌بس پایدار و آزادی گروگان‌های اسرائیلی برگزار شده است. اردن از جمله کشورهای عربی است که ارتباط دیپلماتیک با اسرائیل دارد و حامی برقراری آتش‌بس در غزه است. رهبران آمریکا و اردن پس از برگزاری دیدار در کاخ سفید، در یک نشست خبری مشترک شرکت کردند. بایدن در این نشست خبری گفت: «اصول کلیدی توافق میان اسرائیل و حماس مشخص است. هنوز اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، اما من رهبران اسرائیل را تشویق می‌کنم همچنان برای رسیدن به توافق تلاش کنند. آمریکا هر کاری که در توانش باشد برای حصول این توافق انجام خواهد داد.» رئیس‌جمهور آمریکا به‌طور دقیق مشخص نکرد که اختلاف‌نظرهای مورد اشاره چه هستند. تلاش برای دستیابی به یک آتش‌بس حداقل ۶ هفته‌ای مورد تاکید بایدن قرار گرفته است. بایدن همچنین اعلام کرد که این آتش‌بس بخشی از یک توافق گسترده‌تر خواهد بود که شامل آزادی گروگان‌های اسرائیلی نیز می‌شود.» رئیس‌جمهور ایالات متحده در سخنان خود، به عملیات نظامی رژیم صهیونیستی در شهر رفح در مرز غزه و اسرائیل که محل پناه گرفتن صدها هزار غیرنظامی فلسطینی بوده نیز اشاره کرده است. وزارت خارجه آمریکا نیز همزمان با تحرکات نظامی اسرائیل در رفح، مخالفت واشنگتن با آغاز عملیات نظامی بدون در نظر گرفتن شرایط غیرنظامیان را اعلام کرده است. بایدن در کنفرانس خبری مشترک خود با ملک‌عبدالله همین موضع را تکرار و اعلام کرد: «این عملیات بدون برنامه‌ای قابل اعتماد برای محافظت از غیرنظامیان نباید انجام شود.» بایدن نسبت به صحبت‌های مطرح‌شده درباره کوچاندن اجباری فلسطینی‌ها نیز واکنش نشان داد و گفت: «آمریکا تلاش می‌کند که گذرگاه‌های رفح و کرم شالوم برای کمک‌های بشردوستانه باز بماند و گذرگاه‌های بیشتری گشوده شود. بسیاری از مردم رفح آواره شده‌اند. آن‌ها بارها از خشونت گریخته‌اند و اکنون در رفح محاصره شدند و بدون هیچ دفاعی در معرض خطر هستند. امنیت آن‌ها باید تامین شود.» رئیس‌جمهور آمریکا درحالی از مخالفت این کشور با عملیات در رفح صحبت می‌کند که اسرائیل حملات هوایی خود را آغاز کرده و در جریان حمله روز یک‌شنبه این رژیم، بیش از ۱۰۰ غیرنظامی به شهادت رسیدند. روز گذشته نیز گروهی از خبرنگاران مورد حمله پهپادی اسرائیل قرار گرفتند. پادشاه اردن در این نشست خبری، حمله اسرائیل به رفح را غیرقابل تحمل دانست و گفت: «نمی‌توانیم با حمله اسرائیل به رفح کنار بیاییم، زیرا به فاجعه انسانی منجر خواهد شد. ما به آتش‌بس دائمی در نوار غزه و ارسال کمک‌ها به این منطقه نیاز داریم. ما اکنون به آتش‌بس دائمی نیاز داریم. تهدید به کوچاندن فلسطینیان قابل قبول نیست. زیر بار جدایی کرانه باختری و غزه نخواهیم رفت. اوضاع کرانه باختری و قدس اشغالی را نمی‌توان نادیده گرفت.» عبدالله دوم به سنگ‌اندازی‌ها در مسیر فعالیت‌های آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی موسوم به آنروا (UNRWA) نیز اعتراض کرد و گفت: «آنروا نقش اساسی ایفا می‌کند و فعالیت آن باید تداوم داشته باشد. آژانس دیگری غیر از آنروا نیست که بتواند اقدامات انسان‌دوستانه در غزه انجام دهد.» اسرائیل تعدادی از کارمندان آنروا را به دست داشتن در عملیات طوفان‌الاقصی متهم کرده است. برخی کارمندان این آژانس از سوی سازمان ملل اخراج شدند و کمک‌های بین‌المللی به این نهاد نیز از سوی برخی کشورها از جمله آمریکا قطع شده است.
اردوغان در امارات
اجلاس جهانی دولت‌ها در امارات در حال برگزاری است و امروز به پایان می‌رسد. رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه مهمان افتخاری این اجلاس بود و سخنرانی خود در این نشست را به مسئله فلسطین اختصاص داد. روز گذشته اردوغان در حاشیه این نشست، با محمد بن‌زاید آل‌نهیان، رئیس امارات متحده عربی نیز دیدار و گفت‌وگو کرد. هیچ اطلاعاتی از مسائل مطرح شده در این ملاقات، در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته است. اردوغان در سخنرانی خود در اجلاس جهانی دولت‌ها، با اشاره به تحولات اخیر فلسطین گفت: «هرگز برادران و خواهران فلسطینی خود را بی‌پناه، درمانده و تنها نخواهیم گذاشت. راه صلح، آرامش و توسعه اقتصادی در منطقه ما از تشکیل دولت فلسطین می‌گذرد. تا زمانی که کشور مستقل و یکپارچه فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی قدس شرقی ایجاد نشود، هر گامی که برداشته شود ناتمام خواهد ماند.» رئیس‌جمهور ترکیه به بی‌توجهی اسرائیل به قوانین بین‌المللی اشاره و اضافه کرد: «ده‌ها سال است [که اسرائیل] از سیاست‌های اشغالگری، غصب، ویرانگری و کشتار دست نکشیده است. اگر اسرائیل خواستار صلح پایدار است، باید از رویاهای جاه‌طلبانه دست بردارد و موجودیت دولت مستقل فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ را بپذیرد.» اردوغان نیز مانند پادشاه اردن، از فشارها بر UNRWA انتقاد کرد و گفت: «می‌خواهم اعلام کنم نسبت به اقدامات اخیر علیه آژانس امدادرسانی و کاریابی سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک که با هدف تضعیف اعتبار این نهاد انجام می‌شود، متاسفیم.» به گزارش آناتولی، رئیس‌جمهور ترکیه از کشورهای صاحب وجدان دعوت کرد که از آژانس آنروا که رگ حیاتی ۶ میلیون پناهجو در اردن، سوریه، لبنان و سرزمین‌های فلسطین است، حمایت کنند.
سران سیا و موساد در قاهره
همزمان با ملاقات‌های سران کشورهای درگیر در تحولات فلسطین، مذاکراتی برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی نیز در قاهره جریان دارد. رسانه‌ها خبر داده‌اند که روز گذشته رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، ویلیام برنز در جریان مذاکرات برقرارشده با میانجیگری دولت قطر، به قاهره سفر کرده است. بر اساس همین گزارش‌ها، رئیس موساد اسرائیل نیز برای حضور در این جلسات به قاهره رفته است. مذاکرات مختلفی در سطوح اطلاعاتی و دیپلماتیک برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی طی هفته‌های گذشته انجام شده که نتیجه‌ای به دنبال نداشته است؛ از جمله مذاکراتی که چند روز قبل در مصر، بی‌نتیجه پایان یافت. منابع خبری گزارش دادند که این مذاکرات پس از اعلام آغاز حمله زمینی اسرائیل به رفح طی روزهای آینده، لغو شده است.
آمریکا توانایی فشار بر اسرائیل را دارد
حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با خبرنگار «هم‌میهن» درباره ملاقات‌های انجام‌شده میان سران کشورها با تمرکز بر مسئله فلسطین، گفت: «با توجه به اینکه اسرائیل در طول روزهای گذشته دامنه حملات خود را به سمت رفح - پرجمعیت‌ترین شهر فلسطین اشغالی پس از شهر غزه - گسترش داده، نگرانی‌هایی برای کشورهای منطقه به وجود آمده است. در جریان حمله هوایی اسرائیل به رفح بیش از یکصد نفر به شهادت رسیدند. نتانیاهو به دنبال این است که بحران را به سایر مناطق فلسطین اشغالی و دیگر کشورهای منطقه گسترش دهد تا در نتیجه، سقف چانه‌زنی خود برای پایان دادن به جنگ و آزادی گروگان‌ها را افزایش دهد. به‌رغم اینکه اخطارهایی از سوی کشورهای اروپایی در مورد بمباران شهر رفح و کوچاندن فلسطینی‌ها به صهیونیست‌ها داده شده، اما اسرائیل دنبال این است که اهالی غزه و رفح را به خارج از سرزمین‌های اشغالی کوچ بدهد. با توجه به این تحولات در فلسطین، تحرکاتی دیپلماتیک از سوی کشورهای دیگر صورت گرفته است؛ مانند سفر وزیر خارجه کشورمان به لبنان، سوریه و قطر، سفر ملک‌عبدالله پادشاه اردن به آمریکا، سفر اردوغان به امارات و سفر مقامات امنیتی آمریکا و رژیم صهیونیستی به قاهره. همه این‌ها در یک چارچوب تلاش هماهنگ برای جلوگیری از حمله گسترده اسرائیل به رفح و ایجاد یک سازوکار قابل‌قبول برای پایان دادن به جنگ غزه است.» تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه ادامه داد: «به نظر می‌رسد نتانیاهو بدون توجه به شرایط منطقه و تلاش‌هایی که از سوی جامعه جهانی برای پایان دادن به این جنگ صورت می‌گیرد، همچنان دنبال تحقق یک دستاورد نظامی – نابودی حماس – است. حتی اگر به قیمت جان هزاران فلسطینی دیگر تمام شود. نخست‌وزیر اسرائیل سعی دارد که با اقداماتش، مسیر چانه‌زنی و امتیازگیری از کشورهای دیگر را باز کند.» هانی‌زاده با اشاره به مواضع و اقدامات آمریکا درباره جنگ غزه، گفت: «بایدن در آستانه انتخابات ۲۰۲۴ است. به همین دلیل شاهد این هستیم که ایالات متحده موضعی غیرشفاف و دوگانه در خصوص این تحولات اتخاذ کرده است؛ از یک سو سعی می‌کند افکار عمومی را با انتقاد غیرمستقیم از کابینه نتانیاهو راضی کند و از سوی دیگر با ادامه حمایت از اسرائیل به لابی صهیونیستی (AIPAC) نزدیک شود. زیرا این لابی در انتخابات آمریکا بسیار تاثیرگذار است. برای همین بایدن در کنار موضع‌گیری‌هایی که درباره فلسطینیان می‌کند، کمک‌های نظامی را در اختیار اسرائیل قرار می‌دهد. به همین دلیل بایدن تحت فشار برخی نخبگان آمریکایی قرار گرفته است. رفتار جو بایدن نامتعادل و دوگانه است. او می‌تواند نتانیاهو و دولت اسرائیل را تحت فشار قرار دهد که کشتار مردم فلسطین را متوقف کنند. اما به نظر نمی‌رسد که چنین اراده‌ای داشته باشد. چون به حمایت لابی صهیونیستی و سرمایه‌داران یهودی ایالات متحده برای انتخاب مجدد نیاز دارد. برای همین موضع‌گیری‌های تیم بایدن در خصوص مسئله فلسطین و کشتار مردم شفاف نیست. درحالی‌که کشورهای اروپایی مواضع شفافی می‌گیرند، آمریکایی‌ها هنوز تمام‌قد کنار اسرائیل ایستاده‌اند.» کارشناس مسائل منطقه در پاسخ به این سوال که آیا چشم‌اندازی برای بازگشت آرامش به منطقه وجود دارد، اظهار کرد: «کشورها باید به شرایط دردناکی که مردم فلسطین با آن مواجه هستند توجه داشته باشند. کشورهای غربی و شورای امنیت باید به این موضوع، مستقیم ورود کنند. شورای امنیت باید یک قطعنامه شفاف در خصوص این جنگ صادر کند. به فرض انجام این کار، اگر آمریکا پیش‌نویس چنین قطعنامه‌ای را وتو نکند، شورای امنیت قادر خواهد بود که آتش‌بس را برقرار کند و با ورود به صحنه درگیری در غزه، آزادی اُسرا و بازگشت آوارگان فلسطینی به خانه‌هایشان را رقم بزند. ولی به نظر نمی‌رسد که شورای امنیت با توجه به نفوذ آمریکا، انگلیس و فرانسه در این نهاد و حق وتویی که در اختیار دارند، در کوتاه‌مدت بتواند اقدامی برای برقراری آتش‌بس داشته باشد.» هانی‌زاده با اشاره به ظرفیت مصر برای تاثیرگذاری بر معادلات جنگ غزه و پایان دادن به این درگیری، تاکید کرد: «متاسفانه مصر به‌عنوان یک کشور بزرگ و مؤثر در جهان عرب که دبیرخانه اتحادیه عرب را میزبانی می‌کند و اثرگذاری بالایی دارد، موضع‌گیری‌های غیرشفافی شبیه آمریکا دارد. مصر می‌تواند روابط خود را با اسرائیل قطع کند و به این رژیم فشار بیاورد. اما شاهد این بودیم که چنین اتفاقی نیفتاده است. می‌توانیم بگوییم که مصر تا حدودی با اسرائیل همراهی می‌کند. به‌رغم اینکه قدرت منطقه‌ای تاثیرگذاری است و می‌تواند کشورهای عربی را علیه اسرائیل هماهنگ کند. اما چنین اراده‌ای از سوی دولت مصر دیده نمی‌شود.»
