خطرات فروپاشی آتش‌بس غزه/با تکمیل مرحله اول طرح صلح غزه، مراحل حساستر هنوز در پیش است
آتش‌بس در جنگ اسرائیل و حماس، تنش‌های دیپلماتیک منطقه‌ای را موقتاً کاهش می‌دهد و منابع نظامی اسرائیل را برای جبهه‌های دیگر آزاد می‌کند، اما فروپاشی این آتش‌بس در مراحل بعدی که بسیار محتمل است، تقریباً به‌طور حتم درگیری با حماس را دوباره تشدید می‌کند و باعث اصطکاک دیپلماتیک اسرائیل با قدرت‌های منطقه‌ای می‌شود.
آتش‌بس در جنگ اسرائیل و حماس، تنش‌های دیپلماتیک منطقه‌ای را موقتاً کاهش می‌دهد و منابع نظامی اسرائیل را برای جبهه‌های دیگر آزاد می‌کند، اما فروپاشی این آتش‌بس در مراحل بعدی که بسیار محتمل است، تقریباً به‌طور حتم درگیری با حماس را دوباره تشدید می‌کند و باعث اصطکاک دیپلماتیک اسرائیل با قدرت‌های منطقه‌ای می‌شود. این درگیری احتمالی، خطر تشدید گسترده‌تر درگیری با حزب‌الله، حوثی‌ها و ایران را به همراه خواهد داشت.
در ۱۵ اکتبر، اسرائیل و حماس در مورد مرحله دوم طرح صلح ۲۰ ماده‌ای غزه که مورد حمایت ایالات متحده است و در ۸ اکتبر به آن دست یافتند، وارد مذاکره شدند، زیرا تنش‌ها بر سر اتهامات اسرائیل مبنی بر اینکه حماس با آزاد نکردن تعداد کافی از اجساد گروگان‌های اسرائیلی، از مرحله اول پیروی نمی‌کند، بالا گرفت. در ۱۵ اکتبر، اسرائیل اعلام کرد درحالی‌که سه جسدی که روز قبل توسط حماس تحویل داده شده بود، مربوط به گروگان‌های اسرائیلی بود، جسد چهارم مربوط به گروگان‌های اسرائیلی نبوده است.
در عین حال، میانجیگران شروع به بحث در مورد استقرار یک نیروی پلیس اولیه به تعداد ۱۰۰۰ نفر فلسطینی، که توسط مصر و اردن آموزش دیده‌اند، برای کمک به مدیریت امنیت در غزه تحت چارچوب مرحله دوم احتمالی کردند. ورود به مذاکرات پس از اجلاس طرح صلح غزه که در ۱۳ اکتبر در شهر شرم‌الشیخ مصر برگزار شد، صورت گرفت. این اجلاس پس از آزادی هر ۲۰ گروگان زنده اسرائیلی باقیمانده از غزه و آزادی تقریباً ۱۹۰۰ زندانی فلسطینی در ۱۳ اکتبر برگزار شد. هدف از مذاکرات در شرم‌الشیخ، گذار از تبادل زندانیان و گروگان‌ها به مذاکرات در مورد مرحله دوم آتش‌بس بود که شامل حکومت غزه، خلع سلاح حماس و بازسازی می‌شود.
اجلاس ۱۳ اکتبر، به ریاست مشترک عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بر اجرای مرحله اول طرح، از جمله تضمین آتش‌بس، هماهنگی کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه، تشکیل یک نیروی امنیتی فلسطینی آموزش‌دیده توسط مصر و اردن برای به دست گرفتن سکان امنیت داخلی نوار غزه به جای حماس و آماده شدن برای یک مأموریت ثبات‌بخشی بین‌المللی، متمرکز بود.
اقدامات نظامی تهاجمی اسرائیل در سراسر منطقه طی دو سال گذشته به شدت به جایگاه بین‌المللی اسرائیل آسیب رسانده و روابط تل‌آویو را با کشورهای همسایه‌اش تیره کرده است. در غزه، عملیات نظامی اسرائیل و برنامه‌های گزارش‌شده برای کوچ اجباری فلسطینی‌ها به سمت مصر، واکنش شدید قاهره را برانگیخته و باعث بحران امنیتی و نظامی‌سازی مجدد شبه‌جزیره سینا توسط مصر شد.
در عین حال، تشدید خشونت، قوانین و اقدامات محدودکننده علیه فلسطینی‌ها در کرانه باختری، نشان‌دهنده یک روند الحاق بالفعل این منطقه بود و به‌طور طبیعی ترس اردن از آوارگی گسترده و هجوم احتمالی پناهندگان را افزایش داد. برنامه‌های اسرائیل برای اشغال غزه و درخواست‌های الحاق کرانه باختری، حملات علیه برنامه هسته‌ای ایران و حملات در لبنان، سوریه و قطر، روابط بین‌المللی اسرائیل را بیش از پیش فرسایشی کرد. این اقدامات باعث شد امارات متحده عربی عادی‌سازی روابط با اسرائیل و عربستان سعودی را مجدداً ارزیابی کند و مذاکرات عادی‌سازی خود را متوقف کند و در عین حال، ورود کشورهای جدید به چارچوب توافق‌نامه ابراهیم متوقف شود.
در طول این دوره، عدم موفقیت واشنگتن در مهار رفتارهای تهاجمی اسرائیل، اعتبار ایالات متحده را در سراسر منطقه تضعیف کرد، تا اینکه آمریکا در نهایت شروع به اعمال فشار بر اسرائیل برای موافقت با آتش‌بس کرد. با آزاد شدن ظرفیت نظامی اسرائیل که به واسطه آتش‌بس در غزه ایجاد می‌شود، احتمال اقدام نظامی مجدد علیه ایران در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت.
جنگ خردادماه بین اسرائیل و ایران، که اولین رویارویی نظامی مستقیم بین دو طرف بود، هنجارها و استانداردهای بازدارندگی دیرینه میان دو طرف را در هم شکست و آسیب‌پذیری‌های هر دو طرف را آشکار کرد. حملات گسترده اسرائیل به‌طور قابل توجهی برنامه هسته‌ای ایران را مختل کرد و قابلیت‌های موشکی و دفاع هوایی ایران را تضعیف کرد.
هرچند ایران از آن زمان تاکنون، تلاش‌ها برای بازسازی این سیستم‌ها و تقویت سایت‌های کلیدی را تسریع کرده است. همزمان با تخصیص مجدد اطلاعات و تجهیزات تهاجمی اسرائیل، احتمال زیادی وجود دارد که ارتش اسرائیل دور دیگری از عملیات نظامی پیشگیرانه علیه تأسیسات ایران را در نظر بگیرد، خصوصاً اگر اطلاعاتی منتشر کند که به از سرگیری غنی‌سازی هسته‌ای یا استقرار قریب‌الوقوع سامانه‌های موشکی ایران اشاره دارد.
اسرائیل می‌تواند مذاکرات دیپلماتیک ایالات متحده و ایران را که از زمان جنگ متوقف شده را به عنوان توجیهی استراتژیک برای اقدام یکجانبه و راه‌اندازی موج جدیدی از حملات علیه ایران در نظر بگیرد و این استدلال را مطرح کند که قصد دارد توانایی‌های تهاجمی ایران را بیش از پیش کاهش دهد. چنین اقدامی خطر حملات تلافی‌جویانه نیروهای متحد ایران در یمن و عراق را افزایش داده و احتمالاً باعث خواهد شد کشورهای غربی دارایی‌های نظامی خود را در منطقه افزایش دهند. خصوصاً اینکه این احتمال وجود دارد که ایالات متحده تصمیم بگیرد بار دیگر، مانند بار اول، در سراسر منطقه، از جمله خلیج فارس، مداخله نظامی کند.
علاوه بر این، آتش‌بس در غزه به اسرائیل اجازه می‌دهد تا منابع نظامی و اطلاعاتی خود را از غزه به سمت مهار سایر تهدیدات منطقه‌ای، به‌ویژه حزب‌الله در لبنان و حوثی‌ها در یمن، هدایت کند. کادر رهبری، توانایی‌های نظامی و نفوذ سیاسی حزب‌الله در لبنان در طول جنگ سال ۲۰۲۴ توسط اسرائیل به شدت تضعیف شد. با این حال، این گروه همچنان در برابر فشارهای داخلی و بین‌المللی برای خلع سلاح مقاومت می‌کند. در چنین شرایطی، با توجه به برقراری آتش‌بس در غزه، اسرائیل این توان را خواهد داشت تا منابع اطلاعاتی و نظامی خود را از غزه به سمت لبنان هدایت کند.
همین حالا هم اسرائیل تقریباً هر روز حملاتی را علیه حزب‌الله انجام می‌دهد و مدعی است که این حملات تحت پوشش اجرای آتش‌بس ۲۷ نوامبر و خنثی کردن تلاش‌های حزب‌الله برای مسلح شدن مجدد انجام می‌شود. در ماه‌های آینده، ایالات متحده و اسرائیل ممکن است به دولت لبنان زمان بیشتری برای پیشرفت در جهت خلع سلاح حزب‌الله بدهند.
با این حال، با افزایش فشارهای دیپلماتیک ایالات متحده، غرب، اعراب و اسرائیل بر لبنان، آن‌هم در میانه مقاومت احتمالی حزب‌الله و عدم تمایل یا ناتوانی دولت برای اقدام علیه حزب‌الله بدون در نظرگرفتن خطر درگیری فرقه‌ای، احتمال حملات گسترده‌تر و شدیدتر اسرائیل برای اجرای خلع سلاح لبنان افزایش خواهد یافت و خطر بی‌ثباتی دولت لبنان و درگیری مجدد بین اسرائیل و حزب‌الله زیاد‌تر خواهد شد. در نهایت، با آزاد شدن منابع نظامی و اطلاعاتی به واسطه آتش‌بس در غزه، ارتش اسرائیل احتمالاً بیشتر بر تهدید شورشیان حوثی یمن تمرکز خواهد کرد. یمنی‌ها در طول جنگ اسرائیل و حماس حملات هفتگی علیه اسرائیل انجام داده‌اند.
با توجه به موضع نظامی تهاجمی و پیشگیرانه اسرائیل، خطر حملات ارتش اسرائیل به اهداف حوثی همچنان بالا خواهد بود، به‌رغم اینکه این گروه پس از آتش‌بس در غزه حملات خود را متوقف کرده است. اسرائیل احتمالاً هر زمان که اطلاعاتی در مورد محل اختفای رهبران ارشد حوثی به‌دست آورد، برای ترور آنها تلاش خواهد کرد. این اقدام به نوبه خود احتمالاً باعث واکنش حوثی‌ها و آغاز چرخه جدیدی از حملات تلافی‌جویانه خواهد شد.
یک روز پس از آتش‌بس در غزه، اسرائیل مجموعه‌ای از حملات هوایی را در اعماق خاک لبنان در جنوب صیدا آغاز کرد و یک تأسیسات ساختمانی و یک بولدوزر را هدف قرار داد. این حملات احتمالاً نشانه‌ای از قصد اسرائیل برای جلوگیری از تلاش برای بازسازی در جنوب لبنان است. بازسازی جنوب لبنان موضوعی است که حزب‌الله به عنوان شرط اصلی برای شرکت در مذاکرات خلع سلاح مطرح کرده است.
حزب‌الله از زمان آتش‌بس ۲۷ نوامبر، در مقابل درخواست‌ها برای خلع سلاح مقاومت کرده است و این شرط را مطرح کرده که تنها زمانی در مذاکرات خلع سلاح شرکت می‌کند که اسرائیل از پنج موضعی که هنوز در لبنان در اختیار دارد، عقب‌نشینی کند. دولت لبنان در ماه سپتامبر طرحی از سوی ارتش در مورد خلع سلاح حزب‌الله تصویب کرد، اما این طرح شامل جدول زمانی نیست و شرایط خروج اسرائیل و همچنین پشتیبانی لجستیکی از ارتش لبنان برای انجام این کار را تعیین می‌کند. حزب‌الله تا اطلاع ثانوی در برابر خلع سلاح مقاومت خواهد کرد و بعید است دولت و ارتش لبنان اقدامات شدیدی برای خلع سلاح اجباری حزب‌الله انجام دهند.
آتش‌بس حماس و اسرائیل به بسیاری از فلسطینی‌های آواره از شهر غزه امکان بازگشت به خانه‌هایشان را می‌دهد. تا زمانی که این آتش‌بس برقرار باشد، تنش‌های دیپلماتیک و امنیتی بین اسرائیل و مصر کاهش خواهد یافت. در طول جنگ، مصر عمدتاً از این بیم داشت که اسرائیل تلاش کند تا ساکنان غزه را به سمت صحرای سینا آواره کند. دولت مصر معتقد است که این اقدام اسرائیل به شدت ثبات سیاسی و امنیتی مصر را به خطر خواهد انداخت.
با توجه به برقراری آتش‌بس در غزه و ناتوانی اسرائیل در آواره کردن اهالی غزه به مصر تا اطلاع ثانوی، مصر می‌تواند در چارچوب تلاش‌هایش برای جلوگیری از وقوع حوادث امنیتی در مرز و ممانعت از قاچاق سلاح به غزه، دوباره با اسرائیل وارد تعامل شود. مصر همچنین با آموزش و اعزام نیروهای امنیتی فلسطینی به نوار غزه، در طرح پس از جنگ غزه شرکت خواهد کرد. این امر تا حدودی تنش‌های دیپلماتیک میان قاهره و تل‌آویو را کاهش داده و وضعیت داخلی مصر را بهبود می‌بخشد. دولت مصر در دو سال گذشته از این بیم داشت که ترکیبی از نارضایتی‌های اجتماعی-اقتصادی داخلی و احساسات ضداسرائیلی در مصر، کشور را بی‌ثبات کند.
بنابراین انتظار می‌رود که مصر - با حمایت کشورهای مختلف عربی شرکت‌کننده در طرح پس از جنگ غزه - هم اسرائیل و هم حماس را تحت فشار قرار دهد تا به مفاد آتش‌بس پایبند باشند. هدف مصر جلوگیری از نقض تعهدات است تا مبادا جنگ در غزه دوباره شعله‌ور شود و به طور بالقوه بحران پناهندگان را برای مصر ایجاد کند. با این حال، مصر اهرم‌های محدودی برای جلوگیری از نقض تعهدات توسط حماس و اسرائیل دارد و فقط از کانال‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از این اقدامات استفاده خواهد کرد. معنایش این است که با توجه به شکننده بودن آتش‌بس و احتمال فروپاشی آتش‌بس در مرحله دوم، جنگ در غزه تنش‌های مصر و اسرائیل را دوباره شعله‌ور خواهد کرد.
این آتش‌بس حداقل به طور موقت تنش‌های دیپلماتیک بین اسرائیل و امارات متحده عربی را نیز کاهش خواهد داد. اگر آتش‌بس پایدار باشد، ممکن است درهای مذاکرات عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی باز شود؛ هرچند پیشرفت چنین مذاکراتی محل تردید است. با برقراری آتش‌بس در غزه، برنامه اسرائیل برای آواره کردن فلسطینی‌ها و الحاق کرانه باختری حداقل به طور موقت به تعویق افتاده است، بنابراین تنش‌های اقتصادی و دیپلماتیک بین امارات متحده عربی و اسرائیل احتمالاً در هفته‌های آینده کمتر خواهد شد.
با این حال، این کاهش تنش احتمالاً کوتاه‌مدت خواهد بود. آتش‌بس همچنان شکننده است. اسرائیل آستانه تحمل ریسک اندکی دارد و علاوه بر این نفوذ اعضای ائتلاف راست افراطی، در کابینه نتانیاهو، احتمال تجدید خصومت‌ها و گسترش شهرک‌سازی در کرانه باختری را افزایش می‌دهد.
به‌رغم اشارات مبهم به تشکیل کشور فلسطین در چارچوب طرح پس از جنگ، اسرائیل پیش از این اقدامات بالفعل برای الحاق کرانه باختری - از جمله گسترش شهرک‌سازی و ادغام اداری - را پیش برده است و این رویه، اعتماد اعراب به وجود یک مسیر واقعی به سمت ایجاد یک کشور فلسطینی را تضعیف می‌کند. اگرچه آتش‌بس می‌تواند فضا را برای مذاکرات عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل باز کند اما ریاض از طریق تعهد نمادین به حاکمیت فلسطین به دنبال اهرم دیپلماتیک در عادی‌سازی است، بنابراین هرگونه پیشرفتی در مسیر عادی‌سازی ریاض و تل‌آویو، مشروط و قابل برگشت خواهد بود.
از سرگیری عملیات اسرائیل در غزه یا تشدید عملیات نظامی و گام‌های مشخص اسرائیل به سوی الحاق در کرانه باختری، به سرعت خشم منطقه‌ای را شدت می‌بخشد و هم آتش‌بس و هم چشم‌انداز عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل را به خطر می‌اندازد و همچنین امارات متحده عربی را به بازنگری در روابط با اسرائیل سوق می‌دهد. گام‌های بیشتر به سوی الحاق کرانه باختری احتمالاً با افزایش ترس اردن از هجوم پناهندگان به سمت این کشور همراه خواهد شد و تنش‌های دیپلماتیک و امنیتی بین اسرائیل و اردن را دوباره شعله‌ور می‌کند. اردن الحاق کرانه باختری را خطر قرمز می‌داند و معتقد است که این اقدام اسرائیل به بی‌ثباتی در اردن دامن می‌زند.
شکستن مفاد آتش‌بس اکتبر ۲۰۲۵ در مراحل دوم و سوم اجرای آن، خطر شعله‌ور شدن مجدد درگیری بین اسرائیل و حماس و در نتیجه تنش‌های منطقه‌ای را به همراه خواهد داشت. با وجود اینکه مرحله اول طرح تقریباً تکمیل شده، مرحله دوم - که شامل بازگشت تدریجی غیرنظامیان آواره به غزه، مذاکرات در مورد خلع سلاح حماس و استقرار یک هیئت نظارت بین‌المللی برای نظارت بر بازسازی و ترتیبات امنیتی است - شکننده است و آتش‌بس به شکل فزاینده‌ای در معرض فروپاشی قرار دارد.
به‌رغم برقراری آتش‌بس، اسرائیل احتمالاً عملیات اطلاعاتی و ضدتروریستی محدود را در داخل غزه برای هدف قرار دادن زیرساخت‌های باقیمانده حماس و جلوگیری از سازماندهی مجدد این گروه ادامه خواهد داد. چنین اقداماتی، از جمله حملات هوایی دقیق، نظارت پهپادی یا عملیات ویژه فرامرزی، خطر تشدید تنش نظامی را به همراه خواهد داشت؛ به‌ویژه اگر این اقدامات منجر به تلفات غیرنظامی در غزه شود یا توسط حماس به عنوان نقض عمده آتش‌بس تلقی شود.
در همین حال، طی ماه‌های آینده، کابینه بنیامین نتانیاهو، با فشار سیاسی داخلی فزاینده‌ای از سوی جناح‌های ملی‌گرای افراطی و راست افراطی و بخش‌هایی از نهادهای امنیتی برای حفظ حضور نظامی یا ایجاد مناطق حائل در غزه مواجه خواهد شد. حماس و سایر جناح‌های فلسطینی احتمالاً در برابر هرگونه نظارت و خلع سلاح مقاومت خواهند کرد.
هرگونه نقض عمده مفاد آتش‌بس، مانند عملیات گسترده اسرائیل یا حملات مجدد حماس به سربازان اسرائیلی، می‌تواند آتش خصومت‌های تمام‌عیار را دوباره شعله‌ور کند و نتیجه ماه‌ها دیپلماسی را از بین ببرد. هرگونه از سرگیری جنگ در غزه احتمالاً تنش‌های دیپلماتیک بین اسرائیل، همسایگانش و سایر قدرت‌های منطقه‌ای را دوباره شعله‌ور خواهد کرد.
