دولت ناچار به اصلاحات اقتصادی است

وزیر اقتصاد از ۸۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه امسال گفته است. وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه برای جبران این کسری با «هم‌میهن» گفت‌وگو کرده و چندین راه‌حل پیشنهاد داده است. او می‌گوید فروش اوراق بهادار اقتصاد را قفل خواهد کرد و بعید است دولت دوباره از صندوق توسعه ملی برداشت کند. شقاقی‌شهری گفته پیشنهادش به دولت اصلاح یارانه‌های پنهان انرژی است.

‌آقای همتی از کسری بودجه ۸۵۰ هزار میلیارد تومانی امسال گفته اما وعده داده که آن را تامین خواهد کرد. دولت چه راه‌هایی برای تامین این کسری دارد؟

چند راه‌حل وجود دارد؛ یکی اینکه سراغ فروش اوراق بروند که بنده دیدم چندی پیش این راه را امتحان کردند البته ایرادی که فروش اوراق دارد این است که نرخ سود را در اقتصاد بالا می‌برد چون در بازار این اوراق با نرخ‌های پایین خریدار ندارد و معمولاً نرخ سود آن به بالای ۳۵ درصد می‌رود که باعث می‌شود سایر بازارها به‌خصوص بازار سرمایه را کاملاً از پا بیاندازد که می‌بینیم بازار سرمایه نیز مدتی است که به شدت منفی شده است.

پس نرخ اوراق در حقیقت یک علامت و سیگنال به سایر نرخ‌ها مثل نرخ تامین مالی برای پروژه‌های تولیدی می‌دهد. فروش اوراق اقتصاد را به حالت قفل‌شدگی می‌رساند و عملاً موجب می‌شود تا بازار سرمایه و بازار تولید از کار بیفتد. استفاده از اوراق برای پوشش هزینه‌های جاری و یا یارانه‌ها کاملاً اشتباه است. در دنیا اوراق برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری و عمرانی منتشر می‌شود اما چون در اقتصاد ایران با افزایش ناترازی مواجه هستیم به ناچار از اوراق برای پوشش هزینه‌های جاری استفاده کنیم.

من بعید می‌دانم آقای همتی به سراغ فروش اوراق برود چون تبعات منفی آن در بازار سرمایه را می‌داند. من به تازگی شنیدم که آقای همتی به دنبال این است که نرخ سود را در اقتصاد پایین بیاورد. اگر وزارت اقتصاد نخواهد اوراق بفروشد باید عملاً به سراغ منابع بانک‌ها و یا شرکت‌های دولتی برود. در دولت گذشته نیز سراغ شرکت‌های دولتی رفتند و از آنها به صورت کوتاه‌مدت استقراض کرد. باید این را هم دید که آیا بانک‌ها توان همکاری و پوشش این میزان کسری بودجه را خواهند داشت یا خیر؛ که به نظر من هیچ‌کدام از اینها پاسخگوی رقمی که آقای همتی عنوان کردند نخواهد بود.

‌این امکان وجود دارد که از صندوق توسعه برداشت کنند؟

در ابتدای حضور دولت آقای پزشکیان، ۳۵۰ هزار میلیارد تومان از آن با اجازه رهبری برداشت کردند و بعید می‌دانم دوباره این کار را انجام دهند. من فکر می‌کنم دولت به سراغ منابع بانک مرکزی یا منابع بانک‌ها و شرکت‌های دولتی خواهد رفت. البته شاید دولت بخواهد بر روی بحث صرفه‌جویی و اصلاح نظام یارانه‌ای اقداماتی کند. همچنین یکی از مشاوران اقتصادی دولت چهاردهم به من گفت که دولت به دنبال جلوگیری از قاچاق انرژی و اصلاح نظام یارانه‌های انرژی است که اگر این اتفاق رخ دهد قطعاً کم‌هزینه‌ترین و بهترین حالت ممکن برای پوشش کسری بودجه خواهد بود.

اینگونه بخشی از منابعی که برای واردات انرژی لازم است از کانال اصلاحات انرژی جبران خواهد شد اما نمی‌دانم با این سرعت می‌توانند این پول را برسانند یا خیر. به‌هرحال رقمی که آقای همتی عنوان کردند رقم بالایی است و جبران آن سخت است. البته ممکن است بخواهند از منابع بانک‌ها با استفاده از کاهش نرخ ذخیره قانونی، منابعی را از بانک مرکزی آزاد کنند، نرخ ذخیره قانونی برای بانک‌ها بین ۱۱ تا ۱۳ درصد بود که می‌تواند بخشی از کسری بودجه دولت را پوشش دهد.

قبلاً نیز در دوره کرونا، دولت حسن روحانی برای اینکه بانک‌ها قدرت تسهیلات‌دهی خود را افزایش دهند نرخ ذخیره قانونی را دو درصد پایین آوردند که ممکن است دولت چهاردهم نیز با بانک‌های دولتی این شیوه را دوباره اعمال کند تا از منابع آزادشده آن برای رفع کسری بودجه استفاده کند.

‌به نظر شما دولت باید بودجه سال بعد را چگونه ببیند تا دوباره دچار کسری بودجه نشود؟

پیشنهاد من اصلاح یارانه‌های پنهان انرژی است. دولت به بنگاه‌های تولیدی یارانه انرژی می‌دهد، بنده حساب کردم دولت در سال حدود ۱۳۰ میلیارد دلار یارانه انرژی می‌دهد درحالی‌که خیلی از بنگاه‌های تولیدی در نهایت کالاهای خود را به قیمت آزاد به فروش می‌رسانند و یا ارز آن را به قیمت آزاد در بازار می‌فروشند. اگر دولت به اصلاح بخشی از نظام یارانه‌های انرژی دست بزند قطعاً بخشی از منابع کشور آزاد می‌شود.

من فکر می‌کنم در سال آینده امکان اینکه بین ۱۰ تا ۲۰ میلیارد دلار از اصلاح نظام یارانه‌های انرژی صرفه‌جویی شود وجود دارد که البته تصمیم سختی است چون یک طرف ماجرا بنگاه‌های شبه‌دولتی هستند که این منابع را می‌بلعند. بحث دیگر، افزایش مصرف انرژی و به‌خصوص بنزین است که اگر دولت نتواند حداقل سیاست‌های غیرقیمتی را در حوزه انرژی پیاده کند، بخش عمده‌ای از منابع دولت را می‌بلعد. همچنین اصلاح نظام مالیاتی راهکار مناسبی است که از گذشته نیز شروع شده و درآمدهای مالیاتی روند افزایشی دارد و اگر دولت بتواند این روند را در سال آینده دنبال کند، می‌تواند کسری بودجه کمتری داشته باشد.

همچنین به عقیده من بحث مولدسازی که دولت قبل بر روی آن تاکید داشت جواب نداد، آنها به دنبال این بودند که امسال از مولدسازی حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان منفعت ببرند که نشد و نمی‌دانم برنامه دولت چهاردهم برای مولدسازی چیست. آنطور که من شنیدم دولت برای تامین بودجه سال بعد به دنبال افزایش مالیات بر ارزش افزوده است؛ اتفاقی که امسال رخ داد و یک درصد به آن اضافه کرد که البته فشار آن به عموم مردم تحمیل می‌شود. به نظر من دولت باید یک تصمیم عقلانی سخت بگیرد و آن اصلاح نظام یارانه‌های انرژی است که می‌تواند منابع بزرگی را برای کشور آزاد کند که نیاز آن مواجهه دولت با برخی بنگاه‌های بزرگ است.

به‌هرحال دولت ناچار است که دست به اصلاحات ببرد؛ امسال ۱۷ درصد بودجه عمومی دولت صرف چهار صندوق بازنشستگی شد که حدود ۳۵۰ هزار میلیارد تومان بود. اگر دولت چهاردهم نتواند این ارقام را در بودجه اصلاح کند قطعاً در سال‌های آینده پاسخگوی کسری‌های بالا نخواهد بود پس باید دولت تصمیمات سخت خود را شروع کند. من می‌دانم که این اصلاحات هزینه‌های سنگینی دارد اما چاره‌ای وجود ندارد چون بدون اصلاحات بودجه سال‌های بعد با مشکل مواجه خواهد شد.

این را هم باید در نظر گرفت که قیمت نفت جهانی در سال‌های آینده روند کاهشی خواهد داشت، در همین یکی دو ماه اخیر نیز قیمت نفت ۱۰ دلار کاهش پیدا کرد، البته با اتفاقاتی که در منطقه رخ داد ۳ دلار افزایش یافت اما روند قیمت نفت برای سال‌های آینده روند افزایشی نخواهد بود. همچنین احتمال اینکه دونالد ترامپ دوباره رئیس‌جمهور آمریکا شود و فشار تحریمی را بر بخش نفت ایران اعمال کند وجود دارد، پس نمی‌توانیم برای بودجه سال‌های آینده خیلی روی بحث نفت و صادرات آن حساب کنیم پس باید اصلاحات اقتصادی در کشور با سرعت دنبال شود.