ابعاد ژئوپلیتیکی و حقوقی هشدار حزب‌الله به قبرس

هشدار نصرالله می‌تواند عاملی تشدیدکننده تلقی شود و نشانه‌ای از این باشد که حزب‌الله قصد دارد کشور سومی را به درگیری بکشاند. با این حال، از منظر عملیاتی، این اسرائیل است که نیکوزیا را از طریق همکاری نظامی با قبرس درگیر تنش می‌کند و سخنان نصرالله با توجه به گزارش‌هایی که حاکی از استفاده احتمالی اسرائیل از پایگاه‌های نظامی قبرس در درگیری آینده با لبنان است، اهمیت پیدا می‌کند. هشدار حزب‌الله پس از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر استفاده از پایگاه‌های نظامی در قبرس از برنامه‌های تل‌آویو برای هرگونه جنگ آینده با لبنان، جدی‌تر شد.

موردی مشابه با بحران موشکی کوبا

بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ یک رخداد مشابه تاریخی است که شدت چنین تنش‌های ژئوپلیتیکی را برجسته می‌کند. ایالات متحده پس از کشف موشک‌های هسته‌ای شوروی در کوبا که فاصله کوتاهی با سواحل فلوریدا داشت، تقریباً وارد درگیری هسته‌ای با اتحاد جماهیر شوروی شد. جان‌اف‌کندی در یک سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد که ایالات متحده وجود این سایت‌های موشکی را تحمل نخواهد کرد و آنها را «تهدیدی پنهانی و بی‌پروا برای صلح جهانی» می‌داند.

او مشاوران خود را برای بررسی گزینه‌های نظامی از جمله حملات هوایی و تهاجم به کوبا گردهم آورد. با این حال، از ترس تشدید تنش هسته‌ای، ایالات متحده محاصره دریایی را برای جلوگیری از ارسال محموله‌های بیشتر شوروی انتخاب کرد، که نشان‌دهنده موضعی قاطع در برابر «تجاوز» شوروی بود.

هشدار نصرالله را می‌توان در زمینه مشابهی تحلیل کرد. همکاری نظامی قبرس با اسرائیل، که شامل مانورهایی برای شبیه‌سازی حمله به لبنان می‌شود، تهدیدی مستقیم برای امنیت لبنان است.

حتی گزارش‌هایی مبنی بر قصد اسرائیل برای استفاده از پایگاه‌های هوایی در قبرس و یونان برای حمله به لبنان وجود دارد و تل‌آویو انتظار دارد حزب‌الله در هر جنگ آینده به فرودگاه‌های اسرائیل حمله کند.

هشدار نصرالله

باید بیشتر به سخنان نصرالله توجه کرد، به‌ویژه هنگامی که او اظهار داشت: «باز کردن درهای فرودگاه‌ها و پایگاه‌های قبرس به روی اسرائیل برای هدف قرار دادن لبنان به این معنی است که دولت قبرس بخشی از جنگ است و مقاومت به‌عنوان بخشی از جنگ با آن برخورد خواهد کرد.»

علاوه بر این، اظهارات نصرالله با قوانین بین‌المللی، به‌ویژه منشور سازمان ملل متحد، مطابقت دارد که می‌گوید در پاسخ به یک حمله مسلحانه، دفاع از خود مجاز است.

در ماده ۵۱ منشور آمده است: «تا زمانی که شورای امنیت اقدامات لازم برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را اتخاذ نکند، هیچ چیز در این منشور به حق ذاتی دفاع مشروع فردی یا جمعی در صورت وقوع حمله مسلحانه علیه یکی از اعضای سازمان ملل خدشه وارد نمی‌کند.»

منشور اجازه استفاده از نیروی مسلح را تحت شرایط سخت می‌دهد. مهم این است که دفاع از خود در پاسخ به حمله مسلحانه یک دولت یا کشور باشد. حمله گروه‌های مقاومت توجیه کافی برای دفاع مشروع تلقی نمی‌شود. پاسخ نیز باید متناسب با حمله باشد و محدود به آنچه برای دفع آن ضروری است، تا حد امکان از استفاده از نیروی مسلح خودداری شود. بنابراین هشدار نصرالله در چارچوب شرایط تعیین‌شده توسط سازمان ملل متحد است.

اولاً، یک کشور در صورت مشارکت در حملات علیه لبنان مخاطب قرار گرفته است. دوم، نشان می‌دهد که مقاومت آماده است تا با هدف قرار دادن جغرافیای مورد استفاده برای انجام این حملات، به‌طور متناسب پاسخ دهد.

رهبر حزب‌الله حتی تأیید کرد که مقاومت تلاش می‌کند از رسیدن به مرحله‌ای اجتناب کند که مجبور شود به اهدافی در قبرس حمله کند، زیرا هدف هشدار او جلوگیری از اجازه دادن نیکوزیا برای تبدیل شدن به محلی برای حمله به لبنان است.

پاسخ به یک عمل پرخاشگرانه

معنای سنتی حق دفاع از خود از ماجرای کشتی کارولین نشأت می‌گیرد که به سال ۱۸۳۷ و زمانی باز می‌گردد که نیروهای بریتانیایی وارد خاک آمریکا شدند. نیروهای بریتانیایی کشتی کارولین را که حامل کمک‌های ایالات متحده به شورشیان ضدبریتانیا در کانادا بود را تصرف کرده و آن را به آتش کشیده و از فراز آبشار نیاگارا به پائین هل دادند و در این ماجرا آموس دوروی، شهروند آمریکایی، کشته شد.

بر همین اساس بود که ضوابط اقدام ضروری و اقدام متناسب در حقوق بین‌الملل به‌عنوان شرایط اصلی دفاع مشروع تثبیت شد. این بدان معناست که استفاده از زور باید برای جلوگیری از آسیب به یک کشور و متناسب با بزرگی تهدید باشد.

به‌عنوان مثال، اگر اسرائیل از خاک قبرس برای حمله به لبنان استفاده کند، حمله به پایگاه‌هایی که هواپیماهای اسرائیلی از آنجا عملیات می‌کنند برای خنثی کردن این قابلیت ضروری است. با هدف قرار دادن نقاط استقرار هواپیما، پاسخ متناسب با تهدید داده می‌شود.

علاوه بر این، اگر اسرائیل از پایگاه‌های نظامی در قبرس برای حمله به لبنان استفاده کند، احتمالاً به‌عنوان یک اقدام تجاوزکارانه براساس ماده ۳ (f) قطعنامه ۳۳۱۴ (XXIX) مجمع عمومی سازمان ملل متحد تلقی خواهد شد.

این ماده تصریح می‌کند که اجازه دادن به یک دولت عضو برای استفاده از قلمرو خود برای اقدام تهاجمی علیه کشور ثالث، اقدام تجاوزکارانه تلقی می‌شود. بنابراین، از نظر قانونی، اگر قبرس اجازه دهد از خاکش برای حملات علیه لبنان استفاده شود، در تجاوزات اسرائیل شریک خواهد بود.

پایگاه‌های بریتانیا در قبرس

در سال ۱۹۵۹، به‌عنوان بخشی از استقلال قبرس از حاکمیت استعماری بریتانیا (۱۹۶۰)، ترکیه، یونان و بریتانیا معاهده‌ای را امضا کردند که براساس آن بریتانیا اجازه یافت در قبرس پایگاه‌هایی داشته باشد. طبق این قرارداد، ارتش بریتانیا دو منطقه کوچک را حفظ کرد - یکی در آکروتیری، نزدیک لیماسول در جنوب غربی، و دیگری در دکلیا، نزدیک لارناکا در جنوب شرقی - این دو قلمرو  که کمتر از سه درصد از خاک جزیره یا حدود ۲۵۳ کیلومتر مربع را در بر می‌گیرند، پلیس، اداره و گمرک خاص خود را دارند و گویی بخشی از خاک بریتانیا هستند. این پایگاه‌ها در طول تاریخ در پشتیبانی لجستیکی عملیات ناتو در مدیترانه و غرب آسیا مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

در اواخر ماه مه، وب‌سایت تحقیقاتی Declassified UK گزارش داد که ارتش بریتانیا از طریق نیروی هوایی سلطنتی در آکروتیری در قبرس، ۶۰ هواپیما را از ماه اکتبر به اسرائیل منتقل کرده است. همین گزارش حاکی از آن است که نیروی هوایی آمریکا به‌طور مخفیانه از این پایگاه برای انتقال سلاح به اسرائیل استفاده می‌کند. بنابراین، اگرچه این پایگاه‌ها جزو خاک بریتانیا به حساب می‌آیند، اما هشدارهای سیدحسن‌نصرالله شامل همه بازیگران منطقه و نه‌فقط قبرس می‌شود. این بدان معناست که هرگونه مداخله مستقیم از سوی هر بازیگری در منطقه در حمایت از عملیات نظامی اسرائیل علیه لبنان مورد هدف حزب‌الله و احتمالاً محور مقاومت قرار خواهد گرفت.

واکنش دیپلماتیک لبنان

با توجه به افزایش همکاری نظامی اسرائیل و قبرس، هشدار نصرالله به قبرس بدون شک ضروری بود. با این حال، در حالت ایده‌آل، این دولت لبنان بود که باید پیامی به نیکوزیا می‌فرستاد. یادآوری این نکته حائز اهمیت است که وزارت امور خارجه لبنان در فوریه ۲۰۲۲ بیانیه‌ای در محکومیت تهاجم روسیه به اوکراین صادر کرد و از مسکو خواست تا عملیات نظامی خود را متوقف کند و نیروهای خود را فوراً خارج کند.

به‌رغم عدم دخالت لبنان در این درگیری و علاقه‌اش به تقویت روابط با روسیه، وزارت خارجه لبنان در نهایت با خواسته‌های واشنگتن در مسئله اوکراین همسو شد. بررسی واکنش قبرس به هشدار نصرالله نشان می‌دهد که یک موضع مستقل از لبنان می‌توانست خطرات همکاری این کشور با اسرائیل را به قبرس یادآوری کند.

بیانیه‌های رسمی و مقالات مطبوعاتی قبرس بر تعهد قبرس به صلح و تمایل به اجتناب از درگیر شدن در درگیری‌های منطقه‌ای تأکید کرده‌اند. با این حال، جورج گراپتریتیس، وزیر امور خارجه یونان گفت: «تهدید علیه یک کشور مستقل عضو اتحادیه اروپا مطلقاً غیرقابل قبول است».

هشدارهای جنبش مقاومت لبنان به شکل مهمی بر ضرورت دفاع از حق حاکمیت لبنان و رسیدگی دیپلماتیک به خطرات ناشی از همکاری نظامی اسرائیل و قبرس تاکید می‌کند.

عکس: تصویر هوایی از سفارت آمریکا در بیروت