ناشنیده‌هایی از پایور

اخیراً بخشی از مجموعه ریل‌های شخصی استاد فقید موسیقی ایران، فرامرز پایور در قالب دو آلبوم و سه لوح فشرده برای نخستین‌بار منتشر شده که مجموعه‌ منحصربه‌فردی را تشکیل داده‌اند. فرامرز پایور در طول حیاتش کنسرت‌ها و آثار بسیاری اجرا کرد که برخی از آن‌ها حتی ضبط هم نشدند اما این استاد برجسته، مجموعه صوتی شخصی را در قالب ریل داشته که پس از درگذشت ایشان توسط همسرش به مؤسسه‌ فرهنگی ماهور اهدا می‌شود. این مجموعه سال‌ها مورد آنالیز قرار گرفته و اینک دو آلبوم مذکور با متن و توضیحات جامع رامتین نظری‌جو (نوازنده‌ سنتور و پژوهشگر موسیقی) توسط این مؤسسه منتشر شده‌اند.

آلبوم نخست که سال ۱۴۰۲ به بازار عرضه شد «فاخته» نام دارد و شامل شش تک‌نوازی سنتور فرامرز پایور است. به‌جز یکی از اجراها تاریخ هیچ‌کدام از اجراها مشخص نیست اما ضبط این آثار در دهه ۱۳۵۰ محتمل‌تر به‌نظر می‌رسد. از نکات قابل‌توجه این مجموعه اجرای پنج تکنوازی با مضراب بدون نمد توسط پایور است. پیش‌تر نیز چند اجرا از مضراب بدون نمد فرامرز پایور منتشر شده بود اما با احتساب این مجموعه، منابع شنیداری پربارتری به شنونده ارائه می‌شود.

نواختن ساز سنتور با مضراب با نمد و بدون نمد همواره در میان طرفداران جریان‌های مختلف موسیقی ردیف دستگاهی مورد بحث بوده و اجرای سنتور مضراب با نمد را متعلق به جریان مدرن‌تر موسیقی می‌دانسته‌اند که قطعاً فرامرز پایور در این دسته قرار می‌گرفت، اما حال با نگاهی به مجموعه‌ اخیر شاید بتوان گفت این مباحث آنچنان هم درست نبوده و استفاده از مضراب با نمد و بدون نمد یک امر سلیقه‌ای -حداقل برای فرامرز پایور- است.

آلبوم «فاخته» همچنین از ویژگی‌های دیگری نیز برخوردار است ازجمله اینکه از برخی آثار مکتوب فرامرز پایور هیچ‌گاه نمونه‌ صوتی با اجرای خودِ آهنگساز در دسترس نبود و آثار متعددی در این آلبوم توسط فرامرز پایور اجرا شده که می‌توان آ‌ن‌ها را دستِ‌اول‌ترین اجراهای این آثار برشمرد. ضمن آنکه یک قطعه سه مضراب در دستگاه همایون در این آلبوم وجود دارد که نت‌نوشت آن در آثار مکتوب پایور نیست و از آن می‌توان به‌عنوان ناشنیده‌ترین اثر پایور نام برد که در این مجموعه برای اولین‌بار منتشر می‌شود.

آلبوم دوم که در سال ۱۴۰۳ منتشر شده، «قطعاتی از فرامرز پایور (هم‌نوازی و گروه‌نوازی)» نام دارد و شامل 11  قطعه است و تاریخ احتمالی اجراها به اواسط دهه ۱۳۴۹ تا اواخر ۱۳۵۰ و پیش از انقلاب برمی‌گردد. قطعات این آلبوم به دو گروه همنوازیِ سنتور و تنبک (با همراهی حسین تهرانی و محمد اسماعیلی) و گروه‌نوازی تقسیم می‌شوند. قطعات همنوازی دربرگیرنده‌ ضربی‌های فرامرز پایور و قطعات گروه‌نوازی نیز با اجرای گروه سازهای ملی وزارت فرهنگ و هنر اجرا شده‌اند که همگی این آثار برای نخستین‌بار منتشر می‌شوند.

یک قطعه پیش‌درآمدِ اصفهان ساخته‌ رکن‌الدین مختاری با تنظیم فرامرز پایور نیز به‌تازگی در مجموعه‌ ریل‌های این هنرمند یافت شده که تعداد کارهای تنظیمی از رکن‌الدین مختاری را بیشتر می‌کند. انتشار دو آلبوم مذکور چشم‌انداز روشن‌تری را در حوزه تکنوازی، هم‌نوازی و گروه‌نوازی از فرامرز پایور برای مخاطبان، علاقه‌مندان و پژوهشگران موسیقی ایرانی پدید می‌آورد. امید که امکان انتشار آثار بیشتر ناشنیده‌ای از این هنرمند و دیگر بزرگان موسیقی فراهم شود.