درگاه فلسفه و دریچهای رو به اندیشه
مفاهیم فلسفی تنها ترمینولوژی تخصصی رشتههای فلسفی نیست، جهان علوم انسانی و اجتماعی و پارادایمهای گوناگون دانش در این قلمرو وسیع به تکیه بر این مفاهیم برساخته و صورتبندی میشوند و یافتهها و دادههای خود را فهمپذیر میسازند. ازاینرو همه آنهایی که در رشتههای مختلف علوم انسانی و اجتماعی کار میکنند یا به این حوزه علاقهمندند، نیازمند فهم مفاهیم فلسفی هستند تا به درک دقیق و عمیقی از متونی که میخوانند برسند.
برایناساس فرهنگنامه فلسفی میتواند کتابی مرجع و مفید برای هر نوع پژوهش فکری باشد. فرهنگنویسی یا فرهنگنگاری یکی از حوزههای دانش زبانشناسی است که به بررسی نحوه نگارش و تدوین فرهنگها و واژهپردازی میپردازد. فرهنگنویس ممکن است فرهنگ لغت (قاموس)، واژهنامه، یا اصطلاحنامه بنویسد و ترتیب دهد.
کوشش اصلی در فرهنگنویسی بر این است تا دادههای مربوط به یک واژه (همچون معنی، تلفظ، املاء، کاربردها، نمونهها و...) تا حد ممکن برای کاربران قابل دستیابی و بهشکلی کاربرپسند عرضه شود. حوزه فرهنگنویسی با ترتیب دادنِ واژهیابها و نیز با حوزه دانشنامهنویسی ارتباط نزدیک دارد. از این حیث داشتن و خواندن کتاب «فرهنگ مفاهیم فلسفی»، به قلم بابک احمدی به نگارش درآمده است. این فرهنگنامه فلسفی به گفته مؤلفش، دربرگیرنده تعریف و توضیح مفاهیم اصلی و رایج فلسفه غرب است که باور دارد تعریف هر مفهوم در فلسفه، فقط ابزاری است که در موارد خاص به کار میرود، جاودانی نیست و معنایش بنا به رأی فلاسفه دگرگون میشود.
بابک احمدی میگوید، فرهنگ مفاهیم فلسفی را به ایندلیل نوشته که جای یکفرهنگ نسبتاً جامع را در ادبیات فلسفی کشورمان خالی دیده و نتیجه ۱۰ سال کارش در اینزمینه، دو هزار صفحه یادداشت شده که کتاب پیشرو، چکیده و برگزیده آن یادداشتهاست. او میگوید، اینفرهنگ باید محصول یککار گروهی بود، اما ناگزیر و بنا به شرایط، نتیجه کار فردی است. مؤلف فرهنگ پیشرو، در ابتدا و پیش از شروع بدنه کتاب، «ساختار فرهنگ و راهنمای استفاده از آن» را در ۸ تبصره تشریح کرده است.
بنابراین عناوین اصلی کتاب «فرهنگ مفاهیم فلسفی» به اینترتیب است؛ یادداشت، ساختار فرهنگ و راهنمای استفاده از آن، فرهنگ مفاهیم فلسفی، برابرنامه سردرایندها، منابع، نامنامه. بابک احمدی در اینفرهنگ دو شیوه ارجاع دارد. شیوه اول نظم ارجاعی اول است، بهاینمعنا؛ مفهومی به مفهوم مترادف آن که کاربردش در متون فلسفی رایجتر است ارجاع داده شده مانند آنتاگونیسم که به تناقض ارجاع داده شده است و نظم ارجاع دوم؛ در پایان برخی از تعریفها به مفهوم یا مفاهیم دیگری که خواندن آنها به فهم دقیقتر موضوع یاری میکند با حروف فارسی داخل پرانتز ارجاع شده است مانند (خردباوری).
احمدی معتقد است، با وجود اینکه در ایران 70 سال است که دانشگاه فلسفه وجود دارد اما متاسفانه کارهای قابلتوجهی در حوزه دانشنامه فلسفی نداریم. چند کاری هم که وجود دارد شامل فرهنگ اصطلاحات است یا ترجمههایی که خوب و قوی نبودهاند. در این فرهنگ معناهای مفاهیم و اصطلاحات اصلی فلسفه به زبانی ساده توضیح داده شده است. رگههای معنایی مختلف هر مفهوم با شمارهگذاری از هم متمایز شدهاند. در مقابل تمام مفاهیم برابر انگلیسی آنها ذکر شده و در مورد مفاهیم خاصی که در زبانهای یونانی، لاتین، فرانسوی و آلمانی به کار میروند، برابرها به همان زبان آوانویسی شده است.
در این فرهنگ نام فیلسوفان و هنرمندان فقط با ذکر نام خانوادگیشان آمده است. در مورد کسانی که نام خانوادگی آنان همانند است و نام هر دو در این فرهنگ آمده است مثل فرانسیس بیکن/ راجر بیکن. یا در فارسی یکسان نوشته میشود مانند تامس مور/ جرج ادوارد مور نام کوچک آنها نیز ذکر شده است. نام کامل همه آنها در نامنامه پایان کتاب با نظم الفبایی حروف لاتین آمده است. نام فیلسوفان چنانکه در متون فارسی رایج است آمده چون هراکلیت دیوژن، هردووت، سقراط، ارسطو، اپیکور، فلوطین، آگوستین قدیس، کوپرنیک، اما در آنجا شکل اصلی آن نامها با حروف لاتین ضبط شده است. برای فهم ساختار نوشتاری و شیوه پردازش کتاب به مفاهیم فلسفهای در ذیل نمونهای را میآوریم:
جهان World
۱. مترادف کیهان و گاه مترادف سیاره زمین.
۲. رایجترین معنای جهان در فلسفه «تمامیت واقعیت تجربی» است. جهان، کل تجربههای ممکن و کنشمند است. مترادف آن مفهوم جهان تجربی (empirical world) است، جهانی که از راه تجربه واقعی و بالفعل خود را بر ما آشکار میکند. دکارت با اصطلاح لاتین res extensa بهمعنای «امر ممتد» از دنیای مادی خارج از ذهن یاد کرد.
۳. به معنایی مجازی اشاره به جهان فکری، ذهنی و درونی فرد، بهویژه هنرمند، یا اشاره به جهان هنر، جهان سیاست و...
جهان بینی worldview
مفهومی که روشنگران آلمانی در پایان سده هجدهم مطرح کردند. مجموعه باورها، تصورها و ارزشهایی که فرد یا گروههایی چون جامعه، قوم، ملت درباره چیزها میسازند. چشمانداز گستردهای بر زندگی، جهان و زمان بهمعنای تاریخ گذشته و تصور آینده که براساس آن فرد یا گروه موقعیت تاریخی خود را میشناسد، توضیح میدهد و به فعالیتها و مناسبات خود با دیگران شکل میدهد.
نمونه بالا کمک میکند تا تصویری از شمایل کتاب و شیوه پژوهش و نگارش آن را در ذهن بسپارید و برای استفاده از مفاهیم بیشتر به خود کتاب مراجعه کنید. مخاطبان این فرهنگ، عموماً دانشجویان، نوآموزان و خوانندگان متون فلسفی هستند. بااینحال باتوجه به گستردگی علاقهمندان فلسفه در سالهای اخیر و انتشار کتب فلسفی عمومیتر که به زیست و زندگی روزمره گره میخورد، نیاز به این کتاب برای طیف بیشتری از مخاطبان با سطوح مختلف سواد فلسفی میتواند راهگشا باشد. اینکتاب با ۳۳۶ صفحه، شمارگان هزار و ۶۰۰ نسخه و قیمت ۴۶۰ هزار تومان منتشر شده است.
معرفی کتاب
فرهنگ مفاهیم فلسفی
نویسنده: بابک احمدی
انتشارات: مرکز
قیمت: 460 هزار تومان
