دفاع از روسیه؟/ بررسی حملات دیروز قالیباف و تندرو‌های مجلس به روحانی و ظریف
نمایندگان مجلس با بازگشت از تعطیلات و پایان سرکشی به حوزه‌های انتخابیه، نخستین روز کاری خود را با حمله به رئیس‌جمهور و وزیر پیشین امور خارجه آغاز کردند.
نمایندگان مجلس با بازگشت از تعطیلات و پایان سرکشی به حوزه‌های انتخابیه، نخستین روز کاری خود را با حمله به رئیس‌جمهور و وزیر پیشین امور خارجه آغاز کردند. آغازکننده حمله نیز محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس بود که در نطق پیش از دستور خود، پس از بازخوانی حمایت مسکو و پکن از ایران در شورای امنیت، بی‌مقدمه موضوع را پیش کشید: «در این برهه حساس، از همه سلیقه‌های سیاسی مختلف انتظار می‌رود که با وحدت کلمه، از این دستاوردها حمایت کنند و صدای رسای ملت ایران در برابر فشارهای خارجی باشند. بیایید به یاد آوریم که عزت و سربلندی ایران، در اتحاد و ایستادگی همه است؛ ایستادگی‌ای که امروز، با حمایت شرکای جهانی، به ثمر نشسته است. وظیفه شرعی و میهنی ماست که امروز تحت هر شرایطی، امر ملی را بر امر جناحی مقدم بداریم و به تثبیت و تحکیم دستاوردهای امروز کشور کمک کنیم. در همین راستا لازم می‌دانم انتقاد صریح خود را نسبت به مواضع رئیس‌جمهور و وزیرخارجه اسبق‌مان اعلام کنم که دقیقاً در شرایطی که مسیر همکاری‌های راهبردی ما با کشور روسیه در حال پیشرفت است با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.»
قالیباف به ظریف و روحانی اشاره کرد. درحالی‌که آخرین صحبت روحانی مربوط به ۲۰ مهر ۱۴۰۴ است. ظریف هم پنجشنبه هفته گذشته اعلام کرد که به خاطر منافع ملی سکوت می‌کند. نکته‌ای که توجه‌ها را به خود جلب کرد، این بود که مجلس تا ۲۳ مهر تشکیل جلسه داشت اما در فاصله چهارروزه طرح این صحبت‌ها تا تعطیلی مجلس، چنین واکنش‌هایی از سوی این افراد و شخص رئیس مجلس دیده نشده بود. اما ناگهان این صحنه‌ها بعد از پایان تعطیلات به وجود آمد که این تاخیر طولانی محل سوال است.
یادآوری یک واقعیت تاریخی
آخرین اظهارنظر روحانی مربوط به ۲۰ مهر ۱۴۰۴ و در دیدار با استانداران سابق است که در آن هیچ انتقادی از سیاست‌های روسیه مطرح نشده بود. صرفاً صحبتی بود درباره اینکه طی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ تمام قطعنامه‌های تحریمی ایران با رای مثبت روسیه و چین همراه بود که این جمله خود مقدمه‌ای بر جملات بعدی بود؛ حتی محمدسعید احدیان، دستیار رئیس مجلس ویدئویی تقطیع‌شده از این اظهارات را منتشر کرد و مدعی شد این صحبت‌ها محل اشکال بوده است.
فارغ از این واقعیت که روسیه و چین در آن دوره زمانی به تمام قطعنامه‌های شورای امنیت از جمله سنگین‌ترین آن‌ها یعنی ۱۹۲۹ رای مثبت دادند و بازگو کردن این واقعیت خالی از اشکال است، ادامه جمله روحانی این بود: «در سال ۹۴ آمریکا و اروپا می‌گفتند اگر اسنپ‌بک نباشد و بخواهیم از نو قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کنیم، روس و چین رأی نخواهند داد.
برخی آدم‌های دغل و دروغگو، اتهام می‌زدند و می‌زنند که دولت تدبیر و امید مایل نبود با شرق کار کند و همه‌اش چشمش به غرب بود و با روس و چین کار نمی‌کرد. در دولت قبل از ما، در همه قطعنامه‌ها که آن دو دولت رأی داده بودند، چطور در دولت تدبیر و امید غرب نگران شد؟ این‌ها که همیشه رأی داده‌اند چطور حالا می‌گویند ممکن است روس و چین وتو کنند؟
چون غرب فهمیده بود که ایران در دولت تدبیر و امید با دو کشور به سمت روابط راهبردی پیش می‌رود و لذا اگر بخواهند قطعنامه‌ای علیه ما صادر کنند آن‌ها رأی نخواهند داد کمااینکه در دولت ما قطعنامه‌های دیگری در موضوعات دیگر غیر از برجام پیش آمد که روس‌ها و چینی‌ها وتو کردند، این موضوع دروغ این دغل‌کاران را افشا می‌کند که می‌گویند دولت روحانی چشمش به آمریکا و اروپا بود و اعتنا نمی‌کرد به شرق.» اینجا بود که برخی گفتند آیا این نطق به دست رئیس مجلس داده شده است.
حسام‌الدین آشنا، مشاور روحانی در دوران ریاست‌جمهوری خطاب به قالیباف نوشت: «۱. خوب نیست هر نوشته‌ای را که به دستتان می‌دهند با صدای بلند بخوانید. ۲. تا آنجا که می‌دانیم آقای روحانی اخیراً درباره روسیه بیانی نداشته‌اند. ۳. جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسئولان نظام، شایسته نیست.»
آغاز یک پروژه جدید
مجموعه این حمله‌ها، تقریباً از عصر روز جمعه و در شبکه‌های اجتماعی آغاز شد؛ زمانی که بخشی از صحبت‌های روحانی درباره خودداری از قانونگذاری در مقابل مردم، واکنش‌هایی ایجاد کرد؛ صحبت‌هایی که به همین تاریخ ۲۰ مهر مربوط می‌شدند.
روحانی در این خصوص گفته بود: «ما باید در برابر ملت تواضع کنیم و سر فرود بیاوریم. حالا می‌گویند فلان چیز، فلان مسئله را مجلس تصویب کرده است. مگر مجلس رأی چند درصد مردم را دارد؟ حالا اگر رأی هم داشته باشند. کار آن‌ها هم قانونی باشد. اگر یک موضوعی برای ما روشن باشد که ۸۰ درصد مردم مخالف آن هستند، قانونگذاری در مقابل نظر ۸۰ درصد مردم یعنی چه؟ این که قانون نیست. اصلاً وقتی یک چیزی را ۹۰ درصد مردم مخالفند، میشود بگوییم چون در مجلس رأی داده و شورای نگهبان هم امضا کرده پس همه باید مطیع باشند؟ چه ارزشی دارد کار شما؟ بله یک وقتی است که ۵۰ درصد این طرف ۵۰ درصد آن طرف، حتی ۴۰ درصد این طرف، ۶۰ درصد آن طرف هستند قابل قبول است اما اگر ۹۰ درصد این طرف و ۱۰ درصد آن طرف هستند، اینکه قانون نمی‌شود. البته ظاهرش نمی‌توانیم ایراد بگیریم. به ظاهر قانونی است چون مجلس رأی داد و شورای نگهبان امضا کرده، بله ظاهرش قانونی است اما روح آن هم قانونی است؟!»
برخی معتقدند اشاره روحانی به حداقلی بودن مجلس باعث ناراحتی اعضای پارلمان شد و برخی نیز دلایلی دیگر را مطرح می‌کنند. اما هر چه بود، یکشنبه‌ای که با نطق پیش از دستور رئیس مجلس آغاز شد، این اظهارات را به دنبال داشت.
آش دهن‌سوزی نبودید که حالا طلبکارید
محمد معتمدی‌زاده، نماینده سیرجان گفت: «این شرایط بوی نفاق و برهم زدن انسجام می‌دهد. حسن روحانی، مجلس و شورای نگهبان را تضعیف کرده و گفته است که مگر نماینده چند درصد مردم هستید. آقای روحانی! این مجلس و این نمایندگان به عنوان نماینده همه ملت ایران هستند؛ چه آنهایی که رأی دادند و چه آنهایی که رأی ندادند. آقای روحانی! شورای نگهبانی را که بی‌اهمیت جلوه می‌دهید، همان شورای نگهبانی است که شما را برای ریاست‌جمهوری تأیید کرد. آقای روحانی! به یاد دارید که گفتید مشکلات را ۱۰۰ روزه حل می‌کنید و نکردید، به یاد دارید که امضای وزیر خارجه آمریکا را در برجام تضمین خواندید، اما با روی کار آمدن ترامپ، آمریکا از برجام خارج شد و اروپایی‌ها به وعده‌شان عمل نکردند.»
او ادامه داد: «ایران تنها کشوری بود که در برجام ماند و نه‌تنها تحریم‌ها کنار نرفت و سایه جنگ از سرمان دور نشد، بلکه سردارهای رشیدمان را ترور کردند. آقای روحانی! حیف آن همه سکه که از جیب مردم به عنوان جایزه به سرداران دیپلماسی‌تان دادید. آقای روحانی! یادمان نرفته که قرار بود آنچنان رونق اقتصادی ایجاد کنید که مردم نیاز به یارانه نداشته باشند، اما همه مسائل را به برجام گره زدید و در دولت شما ارزش یارانه ۴۵ دلاری به ۱۴ دلار کاهش یافت. آبان‌ماه ۱۳۹۸ در حالی که خواب بودید، بنزین گران شد. یادمان نرفته که کرونا را بهانه کردید و بسیاری از مشکلات مدیریتی و معیشتی را به گردن این ویروس مفلوک انداختید و از ترس این ویروس حتی در مجلس هم حضور پیدا نکردید و خود را خانه‌نشین کردید.»
این نماینده مجلس تاکید کرد: «آقای روحانی! سیل خوزستان را یادتان هست که به جای مدیریت مصیبت‌های سیل‌زدگان، در سواحل کیش به تفریح پرداختید. دولت شما چه بر سر سرمایه مردم در بورس آورد؟ به یاد دارید که در فروردین ۱۴۰۰ و آن وقت که کرونا کاهشی شده بود، با آزاد کردن سفرهای نوروزی، تلفات جانی کرونا را با بی‌تدبیری خود به اوج رساندید؟ آقای روحانی! دلار را در ابتدای دولت خود ۳ هزار تومان تحویل گرفتید و حدود ۳۰ هزار تومان تحویل دادید! خواستم بگویم آنچنان آش دهن‌سوزی نبودید که امروز طلبکارید.» شعارهای مرگ بر فریدون و محاکمه فریدون پس از این نطق داده شد.
روحانی به فکر جایگاه‌های بالاتر است
امیرحسین ثابتی‌منفرد، نماینده تهران هم در این باره گفت: «حسن روحانی که مرزهای منفور بودن در جامعه را جابه‌جا کرده، زبانش هنوز دراز است و گفته چرا تصمیمات مجلس با خواست اکثر جامعه همراه نیست؟ اینکه ما در مجلس با فساد بانک‌ها مقابله می‌کنیم چرا به تو فشار آورده؟ اگر برای تو رضایت مردم مهم بود، یک‌شبه قیمت بنزین را سه برابر نمی‌کردی و فاجعه آبان ۹۸ را رقم نمی‌زدی که صدها نفر کشته شدند. مگر برای تحمیل اسنپ‌بک به کشور، از مردم نظرسنجی کردی؟ امیدوارم قوه قضائیه به پرونده روحانی ورود کند تا به جای اینکه توهم جایگاه‌های بالاتر را داشته باشد به جایگاه اصلی‌اش که پشت میله‌های زندان است برسد.»
نتیجه هشت سال التماس به آمریکا چه شد؟
حمید رسایی، نماینده تهران نیز در تذکری کوتاه گفت: «صحبت‌های توهین‌آمیز حسن روحانی علیه مجلس، برای پرت کردن حواس همه از تبعات خیانت‌هایی است که در دولت وی اتفاق افتاد. آقای روحانی! نتیجه ۸ سال کرنش در برابر آمریکا چه شد؟ نتیجه ۸ سال التماس در برابر آمریکا و قهقهه‌های مستانه در برابر مسئولان انگلیسی چه بود؟ آیا به جز تهدید و توهین بیشتر و تحریم‌های سنگین‌تر، دستاوردی داشت؟»
او ادامه داد: «چرا به پرونده تخلفات حسن روحانی رسیدگی نمی‌شود؟ چرا به پرونده سرقت علمی وی در پایان‌نامه‌اش رسیدگی نمی‌شود؟ بنده به دلیل بیان موضوع سرقت علمی روحانی سه ساعت در دادگاه ویژه روحانیت محاکمه شدم، و در نهایت به اتفاق آرا تبرئه شدم. حال سوال این است که چرا به اصل پرونده رسیدگی نمی‌شود؟ چرا به پرونده سرقت فرش‌های نفیس کاخ سعدآباد رسیدگی نمی‌شود؟»
چرا انتقاد به روسیه بد است؟
از زمانی که رئیس مجلس این اقدام را انجام داد و این روز در صحن پارلمان رقم خورد، این سوال مکرر در شبکه‌های اجتماعی تکرار شد که چرا چنین صحبتی از جایگاه هیئت رئیسه مجلس و خطاب به دو مقام پیشین مطرح شده است؛ حتی اگر هر دوی آن‌ها نسبت به نقش تاریخی روسیه انتقاداتی مطرح کرده باشند. سوال سخت‌تر این بود که رابطه راهبردی مذکور در چه سطحی است که حتی به فرض طرح انتقاداتی از سوی دو مقام فاقد مسئولیت اجرایی و بازنشسته، با خطر مواجه شده باشد. آیا مسکو چنین مسئله‌ای را مطرح کرد؟ یا مسئله از بیخ و بن چیز دیگری است؟
حرکت قالیباف جوانمردانه نبود
احمد شیرزاد، نماینده مجلس ششم درباره وقایع روز گذشته مجلس به هم‌میهن گفت: «این در همه جای دنیا سابقه دارد که دیدگاه‌های مختلف سیاست خارجی می‌تواند در جناح‌بندی‌های داخلی هم ایفای نقش کند. همچنین قبول دارم که در شرایط فعلی هماهنگی با روسیه و چین به لحاظ مصالح ملی و با توجه به رفتار زشتی که اروپایی‌ها در موضوع اسنپ‌بک انجام دادند، برای ما خیلی مهم است. اما این درست نیست که بخواهیم آن‌ها را جزو قدیسین بدانیم و تصور کنیم که روابط خارجی خود با مسکو و پکن، آن‌ها همه جا برادر بزرگ و حامی ما بودند و به نفع ما موضع گرفتند. الان که دست آقای ظریف و روحانی از رسانه ملی کوتاه است و برعکس آقای قالیباف تریبون‌دار کشور هستند و هر وقت بخواهند صحبت‌شان پخش میشود، کاری که کردند جوانمردانه نبود. انتظار هم نداشتیم که آقای قالیباف این چنین موضع بگیرد و باد به بیرق تندروها بیاندازد. این کار جای تأسف داشت.»
او ادامه داد: «مصالح ملی برای همه ما اصل است. مهم است که در رابطه با تمام کشورها با چشمان باز و با نگرانی روال را دنبال کنیم. به هیچ دولتی نمی‌توان اطمینان کرد و کامل دل بست همان‌طور که لزومی هم ندارد با همه دنیا دعوا داشته باشیم. همچنین نسبت به این احساسات ضدروسی که از سوابق تاریخی سمپاشی انگلیسی‌هاست هم خوشبین نیستم چون به ضرر ماست. اما از آن طرف بوم هم نباید بیفتیم و فکر کنیم که آن‌ها متحد ازلی و ابدی ما هستند. اینکه آقای روحانی و ظریف مطرح کردند این کشورها زمانی به قطعنامه‌های ضدایرانی رای دادند، واقعیت است. شاید اگر ما در آن زمان سیاست خارجی دقیق‌تری را پایه‌ریزی کرده بودیم این اتفاق رخ نمی‌داد چون آن‌ها هم با موضع‌گیری‌های ضدایرانی اروپا و آمریکا در آن دوره همدلی نسبی داشتند و می‌خواستند که ایران را کنترل کنند. اما تمام این‌ها مربوط به گذشته است. در سیاست خارجی باید همیشه وضعیت حال را در نظر بگیریم. سیاست خارجی عرصه دلبستگی‌های ازلی و ابدی نیست. در این عرصه هیچ‌کس عقد اخوت با دیگری نبسته است. هیچ برادری و هیچ دشمنی دائمی نیست. در حوزه داخلی هم آنچه آقای قالیباف و دوستان‌شان انجام دادند، کاملاً به دور از جوانمردی بود و دامن زدن به این تنش‌ها، به نفع کشور نیست.»
نگران انسجام هستید، نماینده‌های تندرو را کنترل کنید
اشرف بروجردی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و معاون وزیر کشور در دولت خاتمی درباره وقایع روز یکشنبه مجلس به هم‌میهن گفت: «طرح چنین مسائلی با این شکل، خود بر ضد انسجام ملی است. اگر آقای قالیباف نگران انسجام ملی و گله‌مند هستند یا نقدی دارند، نقدشان را مطرح کنند نه اینکه صحبت‌هایشان زمینه‌ساز انجام این حمله و به هم خوردن انسجام داخلی شود. بالاخره آقای روحانی و آقای ظریف در این کشور جایگاه و طرفدارانی دارند که این سبک صحبت‌ها را نمی‌پسندند و واکنش نشان می‌دهند. در نهایت این دست صحبت‌ها برخورد و تعارض به وجود می‌آورد. اتفاقاتی رخ می‌دهد که هیچ‌کدام به نفع کشور نیست. بنابراین سعی کنید نقادانه حرف بزنید.»
او ادامه داد: «اگر ما تاریخ را مرور کنیم، به مردم حق می‌دهیم که این بدبینی را از خودشان نشان دهند. بالاخره در تاریخ ما ثبت شده که روسیه چه زمین‌هایی را از کشور ما جدا و به خاک خود ضمیمه کرد یا حتی در دوره آقای احمدی‌نژاد، به سهم خود از دریای خزر افزودند و سهم ما را کاهش دادند. دلایل زیادی برای بی‌اعتمادی وجود دارد. اگر نگوییم اکثریت قریب به اتفاق مردم این حس را دارند، سیاسیون در این حس شریک هستند. اگر نقدی چه از سوی ظریف و حتی روحانی – که در این زمینه اصلاً انتقادی مطرح نکرده بود – گفته میشود، از دل مردم است. بالاخره این نحوه تعامل با روس‌ها منتقدانی جدی در کشور ما دارد. یک مورد قصه جنگ اوکراین را در نظر بگیریم کافی است. زمانی که ایران به روسیه پهپاد داد و آن‌ها عیناً این معامله را علنی کردند که مشکلات بسیار زیادی برای ما به وجود آورد و روابط ایران و اروپا را تیره‌تر از قبل کرد و در برابر جامعه جهانی متهم شدیم، بنابراین بپذیریم که این شکل دفاع از روسیه هیچ سودی برای این ملت ندارد. پس خوب است که آقای قالیباف در این موضوع اندکی دقت کنند.»
بروجردی تاکید کرد: «بالاخره آقای روحانی هشت سال رئیس‌‌جهور و آقای ظریف هم هشت سال وزیر خارجه این کشور بودند. زحمات زیادی کشیدند. آقای ظریف به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل و بعد هم وزیر خارجه، کارهای بسیار زیادی برای این کشور انجام داد و وجهه‌ای برای ایران به وجود آورد که بسیاری از همتایانش نتوانستند این کار را انجام دهند. آقای قالیباف اگر واقعاً نگران انسجام ملی هستند، این نماینده‌های تندرو شناخته‌شده را در مجلس کنترل کنند که بسیار به انسجام ملی کمک می‌کند.»
او ادامه داد: «این سبک از تعامل واقعاً به نفع ملت ایران نیست. همین چند سال پیش آقای سفیر روسیه چه اظهاراتی داشت که در ایران نسبت به آن انتقادات زیادی مطرح شد؟ این رفتارها نشان‌دهنده تضعیف ملت ایران است. بنابراین نمی‌توانیم نادیده بگیریم که آن‌ها واقعاً در سازمان ملل، بعضی مسائل منطقه‌ای یا حتی ادعاها درباره تمامیت ارضی ایران – ادعای کشورهای جنوب خلیج فارس درباره جزایر سه‌گانه – عملکردی منفی از خود نشان داده‌اند. این مدل از تعامل واقعاً کمکی به بقا و امنیت کشورمان نمی‌کند.
اشاره این فعال سیاسی اصلاح‌طلب به اظهارات لوان جاگاریان، سفیر پیشین روسیه در دوران پایان خدمتش در ایران (۱۴۰۱) است که در فضای رسانه‌ای داخل کشور واکنش‌برانگیز می‌شد. او تیر ۱۴۰۱ در مصاحبه‌ای با روزنامه شرق گفت: «دولت‌های غربی فقط هدف‌شان این است که ارزش‌های پوچ خود مانند همجنس‌گرایی و چیزهای خیلی کثیف را به ایران بیاورند، ولی ما مخالفت می‌کنیم. در ساختارهای بین‌المللی، ما و ایران چه در خصوص حقوق بشر و چه درخصوص مسائل دیگر از یکدیگر حمایت می‌کنیم؛ چون ما هر دو در حال حاضر در یک سنگر هستیم.»
پس از انتشار این مصاحبه بود که مصاحبه او در اردیبهشت همین سال با روزنامه ایزوستیا چاپ مسکو بار دیگر مورد توجه قرار گرفت که گفته بود: «برخلاف تایلند، امارات، ترکیه و سایر کشورها هرگز گردشگران روس زیادی به ایران نیامده‌اند، هرچند که دیدنی‌های ایران، بسیار زیاد است. ایران یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان و با تمدنی بسیار توسعه‌یافته است، اینجا دیدنی‌هایی وجود دارد. پاسارگاد، شیراز، اصفهان و سایر مناطق کشور ارزش دیدن دارند. من بارها و با صراحت به ایرانی‌ها گفته‌ام که دو مسئله عمده مانع ورود شهروندان روس و نه‌تنها گردشگران به ایران میشود؛ یکی مسئله دستورالعمل پوشش زنان است که امروزه حجاب حتی در گرما در همه جای این کشور، اجباری است و دیگری اینکه مشروبات الکلی ممنوع است.» بازسازی تصویر معروف حضور چرچیل، استالین و روزولت در دوران جنگ جهانی دوم در تابستان ۱۴۰۱ از سوی او و سفیر جدید روسیه و چند اقدام دیگر در همین دوره مسائلی هستند که در این سال جنجال‌ساز شده بودند.»
عکس: مرضیه موسوی/ ایرنا
