نیاز تهران و اسلام‌آباد به اجتناب از منازعه متقابل
نوذر شفیعی
کارشناس مسائل جنوب آسیا
ایران هیچ زمینه پیشینی برای اصطکاک و درگیری با پاکستان نداشت. مهم‌ترین موضوعی که ایران را از ناحیه پاکستان آزار می‌داد، فعالیت گروه‌های تروریستی بود که در شهرهای مختلف ایران عملیات‌هایی را انجام می‌دادند. در طول سال‌های گذشته تعدادی از این گروه‌های تروریستی با نفوذ به خاک ایران از طریق خاک پاکستان عملیات تروریستی انجام می‌دادند و سپس به خاک پاکستان باز می‌گشتند. بارها این موضوع به اطلاع دولت پاکستان رسیده بود. دولت پاکستان یا باور ندارد که چنین گروه‌هایی در خاک این کشور مستقر هستند، یا توان مقابله با آنها را نداشت و یا اراده‌ای برای برخورد با این گروه‌ها نداشت. در چنین شرایطی ایران یا باید مرزهایش را به مرزهای هوشمند تبدیل کند که تمامی آمد و شد‌ها از طریق مرز در کنترل باشد و یک مکانیسم داخلی را تدارک می‌دید، یا اینکه مجبور بود به مقر این نیروها در خاک پاکستان حمله کند. به نظر من اگر پاکستان نگران اقدام نظامی ایران بود و باور نداشت که گروه‌هایی در داخل پاکستان علیه ایران اقدام می‌کنند، آنگاه واکنش پاکستان جایز بود. اما اگر پاکستان می‌دانست چنین گروه‌هایی در داخل خاک این کشور هستند و توان یا اراده‌ای برای مقابله با آنها نداشت، توجیه‌کننده اقدام متقابل پاکستان نبود. ایران مجبور بود که چنین اقدامی را انجام دهد و پیش از این بارها از پاکستان خواسته‌بود که با حضور این گروه‌ها در خاک خود مقابله کند. اینکه گفته می‌شود بخشی از جدایی‌طلبان بلوچستان پاکستان در خاک ایران مستقر بودند و احیاناً ممکن است ایران از این موضوع مطلع باشد، این هم مطلقاً غیرقابل قبول است. نمی‌شود انتظار داشت از خاک دیگران تهدیدی علیه کشور شما وجود نداشته‌باشد، اما از خاک شما تهدیدی علیه کشورهای دیگر وجود داشته‌باشد. هیچ کشوری این مسئله را نمی‌پذیرد. سه انگیزه برای اقدام متقابل پاکستان می‌توان تصور کرد. نخستین دلیل مسئله اعتبار است. پاکستان کشوری نیست که به هر دلیل اجازه بدهد خاک این کشور هدف قرار بگیرد. دوم اینکه ممکن است آنگونه که پاکستانی‌ها ادعا می‌کنند، جریان‌هایی مانند «سرماچار» در خاک ایران مستقر باشند و اسلام‌آباد به عنوان اقدام تلافی‌جویانه این گروه را هدف قرار داده‌باشد. سوم اینکه حرکت ایران ممکن است بدون رضایت دولت پاکستان انجام شده‌باشد و به همین دلیل دولت پاکستان اقدام متقابل انجام داده‌باشد. معمولاً فرض بر این است که برای چنین اقدامی بین دولت‌ها هماهنگی کامل انجام می‌شود. اما به نظر می‌رسد در اقدام ایران این هماهنگی‌ها انجام نشده‌است. در هر صورت نه ایران و نه پاکستان مطلقاً نباید اجازه بدهند که چنین اتفاق‌هایی باعث منازعه نظامی بین دو کشور شود. هم ایران به اندازه کافی درگیر چالش‌های داخلی و خارجی است و هم پاکستان در شرایطی بدتر از ایران درگیر چالش‌های داخلی و منطقه‌ای است. بنابراین دو کشور اگر ظرفیتی داشتند که در نقاط دیگر به کار می‌گرفتند، به این امید بود که مرزهای دو کشور ایران و پاکستان امن است و نمی‌خواستند که انرژی مضاعفی را در مرزهای مشترک‌شان به کار بگیرند. اگر دو کشور به سمت منازعه و تنش حرکت کنند، بدون تردید روزبه‌روز از توانایی دو طرف کاسته‌خواهد شد و توانایی مانور در حوزه‌های دیگر نخواهند داشت.
