حکیمِ تهران
مروری بر آثار سیدعبدالله انوار در عرصه فلسفه و منطق
مروری بر آثار سیدعبدالله انوار در عرصه فلسفه و منطق
علی گلباز
روزنامه‌نگار و پژوهش‌گر فلسفه
سپهر معرفت ایران‌زمین در سحرگاه پنج‌شنبه هجدهم اسفندماه، یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های خویش را خاموش دید. سیدعبدالله انوار نادره‌ای جامع‌الاطراف بود که به‌سان حکمای قدیم نه‌تنها در یک علم که جامع معقول و منقول بود. از ریاضیات، موسیقی، فلسفه، منطق تا تهران‌شناسی، نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی که هریک از اینها را عمری بباید برای نائل شدن به مقام استادی، او همه را یک‌جا داشت.
او که عمری خاک کتاب خورده بود و دانش را در لا‌به‌لای اوراق کهن جسته بود، نه اهل های‌وهوی این زمانه بلکه خلوت‌گزیده و گوشه‌نشین بود اما همواره درِ منزلش بر اهل دانش گشوده بود و هر آن‌کس را که پرسشی بود، پاسخ می‌داد.
سیدعبدالله انوار متولد 98سال پیش در تهران بود. پدرش يعقوب انوار شیرازی، فیلسوف و از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه و آقا ميرزا هاشم اشکوری بود و از روحانيون مشروطه‌خواه و نماینده مجلس مشروطه. سیدعبدالله پس از پایان تحصيلات مدرسه برای تحصیل در رشته حقوق وارد دانشگاه شد که بعدتر به توصیه پدر برای تحصیل در علوم محض، ریاضیات عالی را هم نیز فراگرفت.
بعد از فراغت از تحصیل به‌عنوان مترجم زبان انگلیسی و فرانسه در اداره نگارش وزارت فرهنگ مشغول به‌کار شد تا اینکه بعدتر و به‌دنبال انتقال مهدی محقق از بخش نسخ خطی کتابخانه ملّی ایران به‌عنوان جایگزین، وارد وادی نسخه‌های خطی شد و حاصل پربار آن دوران ۱۰جلد فهرست نسخه‌های خطی فارسی وعربی کتابخانه ملی ایران است.
در میانه تمام این سال‌ها استاد به شرح و حاشیه‌نویسی آثار فیلسوفان نیز همت گماشت که در این میان می‌توان به مهم‌ترین آنها که شرح و ترجمه تمام کتاب شفای ابن‌سيناست اشاره کرد که مدتی است شاگردان استاد همت کرده‌اند تا آن را به چاپ برسانند. از این مجموعه تاکنون ترجمه و متن سه‌جلد توسط انتشار مولی در سال ۱۴۰۰منتشر شده است. بخش مهم دیگری از کتاب شفا را که پیش از این کمتر کسی به شرح و حاشیه آن پرداخته، منطق شفاست که استاد به شرح و ترجمه آن پرداخته و آن را با منطق ارسطو نیز تطبيق داده و جایی در این باب اشاره کرده که این کار ۱۵ سال به طول انجامیده است.
از دیگر آثار استاد در باب فلسفه می‌توان به شرح و ترجمه کتاب «اساس الاقتباس» خواجه نصرالدين طوسی اشاره کرد که در دو جلد و به همت انتشارات مركز به چاپ رسیده است. همچنین آنان که گذرشان به کتابخانه استاد افتاده باشد و این بخت را داشته‌اند که تورقی بر کتاب‌های ایشان بکنند، می‌دانند ایشان بر بسیاری از کتاب‌ها حاشیه و شرح نوشته است. همان‌طور که جایی نیز نقل کرده است: «اکثر آثار بوعلی ازجمله دانشنامه علائی و اشارات را شرح کرده ام.»
یکی از مهم‌ترین آثار استاد که به‌واسطه آشنایی ایشان با ریاضیات قدیم و جدید باید به آن اشاره کرد، شرح و حاشیه استاد بر موسیقی کبیر اثر فارابی است که در این اثر تمام مسائل موسیقی به صورت ریاضی توضیح داده شده است. ازجمله شروح و حاشیه‌های دیگری هم که می‌توان به آن اشاره کرد، حاشیه و شرح استاد بر آثار ارسطو و به‌طور خاص فیزیک ارسطو است.
آنچه بر قلم رفت، یک از هزار آنچه استاد به رشته تحرير در آورد، نیست. او به گواه همگان، ذهني بسیار دقیق و حافظه‌ای بی‌مثال داشت و نور دانش‌اش بر شرق و غرب علوم از ریاضیات و هندسه عالی تا فقه، فلسفه، منطق و تئوری موسیقی می‌تابید. قبایی که او در عالم دانش به تن داشت مانند بسیاری از هم‌نسلانش، دیگر به تن هیچ‌کس اندازه نخواهد شد.
امید که شاگردان استاد آنچه را او در حاشیه و شرح تاکنون نگاشته است، همت کنند و برای استفاده همگان به چاپ برسانند.
این راه را نهایت صورت کجا توان بست
کش صد هزار منزل بیش است در بدایت
