عفونت و آلودگی در همسایگی سجزی

صدای اعتراض اهالی شهر «سجزی» اصفهان مدت‌هاست بلند شده، اما راه به جایی نمی‌برد؛ همان‌ها که شانه‌به‌شانه سایت دفن پسماند زندگی می‌کنند و حالا می‌گویند از تخلیه و رهاسازی غیراصولی پسماندهای بیمارستانی و عفونی در مجاورت محل زندگی‌شان به ستوه آمده‌اند و دیگر توان تحمل این زباله‌ها را ندارند. سجزی که در 35 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده، بیش از 10 سال است که تبدیل به گورستان دفن زباله‌های عفونی شده و در تمام این سال‌ها نیز وعده‌وعیدهای مختلفی از سوی مسئولان درباره پایان فرآیند دفن زباله در این منطقه داده شده، درحالی‌که هیچ‌کدام، راه به جایی نبرده و مردم این منطقه همچنان مشکل دارند. اهالی سجزی می‌گویند که تخلیه پسماندهای عفونی به‌ویژه در دوره کرونا برای آنها پیامدهای مختلف محیط‌زیستی و بهداشتی همراه داشته و باعث آلوده‌شدن آب‌های زیرزمینی، همچنین خاک این منطقه شده است؛ درحالی‌که بسیاری از اهالی سجزی کشاورز هستند و به کاشت گندم، جو و صیفی‌جات مشغولند. احمدرضا ناظمی، یکی از همین آنهاست. او که فعال محیط‌زیست هم هست، به هم‌میهن می‌گوید که تخلیه پسماندهای عفونی در 4 کیلومتری منازل مسکونی بلای جان اهالی سجزی شده است: «متاسفانه شهر سجزی از سمت جنوب درگیر رهاسازی زباله‌های شهری و عفونی است؛ جایی که با منازل مسکونی کمتر از 4 کیلومتر فاصله دارد. دفن غیراصولی این پسماندها مشکلات محیط‌زیستی و بهداشتی زیادی را به‌وجود آورده؛ مشکلی که حدود 12 سال است گریبانگیر اهالی این منطقه شده. درحالی‌که در ابتدا قرار بود اینجا صرفاً به سایت پسماند تبدیل شود، نه سایت دفن پسماند.» به گفته او، اگرچه زباله‌ها در این منطقه دفن می‌شوند اما چون اتوکلاو نشده‌اند، از نظر بهداشتی و محیط‌زیستی مشکل‌آفرین هستند؛ چراکه شیرابه دارند و شیرابه می‌تواند به زیرزمین نیز نفود کند.» ناظمی می‌گوید که این شیرابه‌ها به آب‌های زیرزمینی نفوذ و نه‌تنها خاک را آلوده کرده که به منابع آب نیز راه پیدا کرده است: «اگر 5 متر از دشت سجزی حفر شود، می‌توان به آب دست یافت؛ در این منطقه چاه‌های عمیق وجود ندارد. درحالی‌که زباله‌ها به عمق 5 متری نفوذ می‌کنند و باعث آلوده‌شدن آب می‌شوند. مدت‌هاست شکایت‌مان را به دستگاه‌های مختلف مثل استانداری، منابع‌طبیعی، محیط‌زیست و... برده‌ایم، اما هیچ اتفاق مطلوبی دراین‌زمینه رخ نداده است.» حمیدرضا مظاهری، یکی دیگر از اهالی شهر سجزی است. او هم فعالیت‌های محیط‌زیستی دارد و نظری موافق با دیگر مخالفان تخلیه و دفن پسماند در این منطقه دارد، آنجا که به «هم‌میهن» می‌گوید: «بیش از 10 سال است که زباله‌های عفونی در دشت سجزی دفن می‌شوند و حالا مدتی است که این پسماندها روی هم تلمبار شده و شیرابه تولید می‌کنند. این پسماندها اتوکلاو نشده‌اند و فقط در این منطقه دفن می‌شوند، درحالی‌که سگ‌های ولگرد مدام از آنجا به شهر تردد دارند. ازطرف‌دیگر با هجوم حشرات و پرنده‌ها روبه‌رو هستیم. گفته می‌شود این شیرابه‌ها جذب خاک می‌شوند و آن را آلوده می‌کنند؛ ضمن اینکه آب‌های زیرزمینی نیز به‌واسطه نفوذ این شیرابه‌ها آلوده می‌شوند، درحالی‌که کشاورزان از این آب استفاده می‌کنند.»

مقصر: بیمارستان؟

براساس ماده 2 ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی و پسماندهای وابسته، به تمام پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه که به‌دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک ازقبیل سموم، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه (مدیریت خاص) نیاز دارند، پسماندهای پزشکی ویژه گفته می‌شود که بیمارستان‌ها موظف به بی‌خطرسازی آن هستند. اما سال گذشته دادستان کشور در این رابطه هشدار داد و گفت که برخی از بیمارستان‌ها نسبت به این موضوع کم‌کاری کرده‌اند: «بیمارستان‌ها وظیفه دارند با استفاده از ابزارهای فنی بیمارستان، نسبت به بی‌خطر و کم‌خطرسازی پسماندهای پزشکی اقدام کنند؛ درحالی‌که دراین‌زمینه کوتاهی شده است.» استان اصفهان، ۳۸ بیمارستان وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی دارد، همچنین از بین این مراکز درمانی ۱۳ بیمارستان در کلانشهر اصفهان و ۲۵ بیمارستان در سایر شهرستان‌های استان واقع است که به همه اینها باید تعداد سایر مراکز درمانی و مطب‌ها را نیز اضافه کرد؛ مراکزی که به استناد آمارها، روزانه بین 10 تا 15 تن زباله تولید می‌کنند که باید براساس ضوابط و قوانین خاص امحا شوند. حالا اما اهالی سجزی تاکید می‌کنند که این اتفاق در سایت دفن پسماند رخ نمی‌دهد و پسماندها به‌صورت غیربهداشتی در این محله دفن می‌شود. در هفته‌های گذشته نیز تصاویری از این سایت منتشر و در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد که نشان از تلنبار شدن زباله‌های عفونی در این منطقه داشت. ازسوی‌دیگر کارزاری نیز تحت عنوان «دشت_سجزی_در_خطر_است» نیز در سایت کارزار ثبت شد تا اهالی این منطقه اعتراض خود را نسبت به بی‌توجهی به دفن اصولی پسماندهای عفونی اعلام کنند. آنطور که در متن این اعتراض که خطاب به مدیرکل محیط‌زیست است، آمده: «زباله‌های بیمارستانی بدون هیچ‌گونه امحایی در دشت سجزی دفن می‌شوند و حتی در بسیاری از مواقع رها می‌شوند، درحالی‌که حتی شیرابه‌ها به آب‌های زیرزمینی نیز نشت پیدا کرده و با وجود اعتراض‌های بسیاری از مردم منطقه و اطلاع‌رسانی به مسئولان استانی، هیچ‌گونه رسیدگی به این موضوع نشده است.» مهدی میرجهانیان، مدیرگروه بهداشت محیط مرکز بهداشت اصفهان اما وعده راه‌اندازی سایت جدیدی را داده است. آنطور که او دراین‌باره به پایگاه خبری «پسماند ایران» گفته: «طبق آخرین مصوبات کارگروه مدیریت پسماند استان و براساس تفاهمنامه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و قرارداد مدیریت پسماند شهرداری با یک شرکت خصوصی مقرر است تا ۹ ماه آینده، یک سایت دارای تجهیزات پسماندسوز پزشکی در اصفهان ساخته شود. روزانه بین ۱۳ تا ۱۵ تُن و زباله‌های پزشکی مراکز سرپایی مانند کلینیک‌ها، مطب‌ها و آزمایشگاه‌ها بین ۲ تا ۳ تُن تولید می‌شود که درحال‌حاضر زباله‌های عفونی بیمارستان‌ها، توسط تجهیزات خاصی، بی‌خطرسازی شده، سپس به محل یک شرکت پیمانکارمنتقل می‌شود تا در مراحل فنی سوزانده شود. با توجه به محدودیت ظرفیت محل دفن زباله‌های پزشکی در سجزی، در مصوبات کارگروه مدیریت پسماند مقرر شده که پسماندهای مراکز سرپایی بهداشتی و درمانی فقط تا پایان امسال به این سایت منتقل شود و در این‌ مدت اقدامات لازم برای ایجاد سایت زباله‌سوزی صورت گیرد تا زباله‌های پزشکی، دیگر به سایت سجزی منتقل نشود. به گفته او، با توجه به ضوابط مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی، از اوائل سال ۱۴۰۱ به‌دلیل اعلام تکمیل ظرفیت محل دفن در سایت سجزی و طبق مصوبات کارگروه مدیریت پسماند مقرر شد، تمام پسماندهای پزشکی به‌جای دفن در سایت سجزی تحویل شرکت [...] تنها مُجری امحای پسماندهای صنعتی و ویژه در استان به روش زباله‌سوزی باشد. پس از ابلاغ این مصوبات و با وجود هزینه هنگفت و چندبرابری نسبت به دفن در سایت سجزی برای مراکز تولیدکننده پسماند، به‌دلیل وظیفه قانونی و نظارتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و حفظ محیط‌زیست، این دانشگاه به تمام مراکز زیرمجموعه خود ابلاغ کرد که با این شرکت قرارداد منعقد کنند.» براساس اعلام او، پس از جلسه‌های متعدد طبق مصوبات کارگروه مدیریت پسماند استان مقرر شد، فقط پسماندهای مراکز سرپایی تا پایان سال‌جاری طبق روال قبل، به سایت سجزی برای دفن نهایی منتقل شود و در این مدت سازمان نظام پزشکی برای ایجاد یک سایت اختصاصی زباله‌سوز پزشکی، اقدامات لازم را انجام دهد. زباله‌های پزشکی مربوط به مراکز سرپایی مانند کلینیک‌ها، مطب‌ها، آزمایشگاه‌ها و درمانگاه‌ها در زمان حاضر به سایت سجزی منتقل و در آنجا به‌طور فنی و براساس شیوه‌نامه‌های موجود، دفن بهداشتی می‌شوند.»

شهرداری اصفهان: انتقال 5 درصد زباله‌ها به سجزی

غلامرضا ساکتی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان دراین‌باره به هم‌میهن می‌گوید که در سال‌های گذشته تمام زباله‌های عفونی در دشت سجزی و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی دفن می‌شدند؛ اما از سال گذشته تاکنون، بخش زیادی از این پسماندها توسط شرکتی در دستگاه زباله‌سوز از بین می‌رود و تنها حدود 5 تُن باقی مانده آن، به سایت سجزی منتقل می‌شود: «قرار است در سال آینده توسط سرمایه‌گذار بخش خصوصی دستگاه زباله‌سوزی تهیه شود و تمام پسماندهای پزشکی به‌صورت کامل در آن از بین برود.» ساکتی معتقد است، تصاویری که در روزهای گذشته در فضای‌مجازی حاشیه‌ساز شده‌اند، مربوط به زمان تخلیه پسماندها هستند: «سایت سجزی با مجوز سازمان محیط‌زیست درحال فعالیت است. پس از انتقال این پسماندها به سایت نیز تدابیر و ضوابط کامل برای امحای آنها در نظر گرفته و پس از آن پسماندها دفن می‌شوند.» به گفته او، در اصفهان حدود 4 هزار مطب، درمانگاه و آزمایشگاه و حدود 13 بیمارستان وابسته به دانشگاه وجود دارد که روزانه حجم زیادی زباله تولید می‌کنند، بنابراین اگر امکان دفن آنها در سایت سجزی نباشد، تبعات بسیار زیادی به شهر تحمیل خواهد شد؛ برای مثال امکان مخلوط‌شدن زباله‌های معمولی و عفونی وجود خواهد داشت یا اینکه زباله‌گردها به آنها دسترسی راحتی خواهند داشت که همه اینها فجایع محیط زیستی و بهداشتی را رقم می‌زند. ساکتی می‌گوید که سایت سجزی یک‌هزار و 600 هکتار است که حدود 500 هکتار آن تبدیل به فضای سبز و جاده‌کشی شده، درنهایت حدود دو هزار هکتار از آن تبدیل به لندفیل شده است.

همسایگی با پسماند

بااین‌همه اما اهالی سجزی همچنان معتقدند که اصول کارشناسی در رابطه با دفن پسماندهای عفونی در این منطقه انجام نمی‌شود. آنها می‌گویند، از همسایه بودن با این سایت خسته شده‌اند. حسین حیدری، عضو شورای شهر سجزی دراین‌باره به «هم‌میهن» می‌گوید: «روزانه حجم بالایی از پسماند عفونی و پزشکی به این سایت منتقل می‌شود، درحالی‌که فاصله آن با منازل مسکونی تنها 4 کیلومتر است. مسئولان می‌گویند که دفن پسماندها اصولی است، اما بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست که با آنها صحبت کرده‌ایم، می‌گویند امکان نفوذ شیرابه به آب و خاک و آلوده‌کردن آن وجود دارد؛ اتفاقی که به سلامتی اهالی خدشه وارد می‌کند. ضمن اینکه پساب بسیاری از کارخانه‌ها نیز به این منطقه وارد می‌شود.»

دفع غیراصولی پسماند در سجزی موضوعی است که تقریباً تمام اهالی این منطقه بر آن اتفاق‌نظر دارند و می‌گویند، سال‌هاست برای رفع این مشکل شکایت‌شان را به همه‌جا و همه‌کس برده‌اند، اما گوش شنوایی تا به این لحظه پیدا نکرده‌اند. مرتضی مظاهری، عضو دیگر شورای شهر سجزی، به هم‌میهن می‌گوید که دشت سجزی گرفتاری‌های بسیاری دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، دفن غیراصولی پسماند است: «حجم زیادی از زباله‌های عفونی اصفهان هر روز در این دشت تخلیه و دفن می‌شوند. اعتراض مردم نیز به همین مسئله است که چرا این منطقه به‌عنوان سایت دفن پسماند انتخاب شده و چرا این زباله‌ها اتوکلاو نمی‌شوند. مسئولان محیط‌زیست بارها تعهد داده‌اند که این مشکل را حل کنند، اما تاکنون تلاش‌ها و رایزنی‌های‌مان بی‌فایده بوده است، حتی معاون استاندار نیز به محیط‌زیست اولتیماتوم داده و خواستار رفع این مشکل شده و گفته که اگر این اتفاق رخ ندهد، مسئولان استان ازطریق مراجع قضایی پیگیری خواهند کرد.» به گفته او، زباله‌های پزشکی باید اتوکلاو شوند، اما چون این زیرساخت مهیا نیست، پسماندها به‌طور غیراصولی دفن می‌شوند و درنهایت روی آنها یک پلاستیک زردرنگ کشیده می‌شود که نشان‌دهنده خطرناک‌بودن آنهاست. متاسفانه دانشگاه علوم‌پزشکی و محیط‌زیست به این مسئله رسیدگی نمی‌کنند.»

تشکیل کمیته‌های تخصصی مدیریت پسماندهای پزشکی

بااین‌همه اما حمیرا صفی‌قلی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، حرف‌های دیگری به «هم‌میهن» می‌زند و می‌گوید که برنامه‌هایی برای کاهش آلودگی منطقه دارند: «با توجه به مصوبات کارگروه‌های مدیریت پسماند استان و جلسات تخصصی آن، از ابتدای مردادماه سال 1401 تاکنون، پسماندهای عفونی، تیز و برنده بی‌خطرسازی شده بیمارستان‌های شهرستان اصفهان و 7 شهرستان مجاور (بالغ بر 40 بیمارستان)، پس از انجام فرآیند استریلیزاسیون و بی‌خطرسازی در محل بیمارستان، ازطریق شرکت‌های پیمانکار مجاز حمل پسماندهای پزشکی، برای دفع نهایی به مرکز امحای پسماند ویژه استان تحویل داده می‌شود و از دفن آن‌ها در سایت پسماند پزشکی سجزی خودداری شده است. درحال‌حاضر صرفاً پسماندهای عفونی، تیز و برنده مراکز درمانی غیربیمارستانی به استناد مصوبات کمیته‌های تخصصی مدیریت پسماندهای پزشکی، تا پایان امسال در سایت پسماند پزشکی سجزی دفن می‌شود. این امر منجر به جلوگیری از دفن حدود 12 تُن در روز پسماند پزشکی و کاهش بیش از 70 درصدی پسماندهای پزشکی دفنی می‌شود.» به گفته او، برای خودداری از دفن پسماندهای پزشکی مراکز درمانی غیربیمارستانی در سایت پسماند پزشکی سجزی نیز، کمیته‌های تخصصی مدیریت پسماندهای پزشکی با موضوع ساخت دستگاه زباله‌سوز پزشکی در سال‌جاری برگزار و مقرر شد، سایت‌های پسماندسوز پسماند پزشکی ساخته شود؛ همچنین به استناد ماده 3 «ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی و پسماندهای وابسته» وزارت بهداشت، مسئول نظارت بر اجرای ضوابط و روش‌های مصوب در زمینه مدیریت پسماندهای پزشکی است.

بلای جان اهالی

مشکل تخلیه و دفن پسماند در سایت سجزی، سال‌هاست ادامه دارد و بلای جان اهالی این منطقه شده، درحالی‌که بسیاری از کارشناسان معتقدند این اتفاق می‌تواند سلامتی افراد را تهدید کند. عالیه پوردست، متخصص بیماری‌های عفونی دراین‌باره به «رکنا» گفته: «قطعاً مصرف سبزیجات و صیفی‌جاتی که با آب آلوده به شیرابه زباله‌های بیمارستانی آبیاری شده‌اند یا مصرف گوشت یا شیر دام‌هایی که از علوفه آلوده استفاده کرده‌اند، منجر به ورود انواع سموم به بدن افراد می‌شود و می‌تواند درنهایت منجر به بروز انواع سرطان و حتی تغییرات ژنتیکی در بدن این افراد شود. زباله‌های بیمارستانی حاوی میکروب‌ها و مواد آلوده‌کننده‌ای هستند که شیرابه این زباله‌ها می‌تواند ناقل آنها باشد. همچنین آلودگی‌هایی که از طریق خون به بدن انسان‌ها منتقل می‌شود هم از طریق آب آلوده به شیرابه وارد بدن شود.» به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، بخش زیادی از مواد ضدعفونی کننده‌ای که در بیمارستان‌ها استفاده می‌شود، حاوی موادی شیمیایی است که ورود آنها به بدن انسان‌ها می‌تواند انواع سرطان‌ها را همراه داشته باشد. همچنین بخشی از زباله‌های بیمارستانی نیز آلوده به مواد رادیواکتیو هستند که آنها نیز ازجمله مواد به‌شدت سرطان‌زا به‌شمار می‌روند. زباله‌های بیمارستانی به تمام انواع آلاینده‌ها ازجمله میکروب، ویروس و انواع مواد سمی و شیمیایی آلوده هستند و قطعاً ورود این مواد به بدن انسان می‌تواند منجر به ابتلای افراد به انواع عفونت‌ها ازجمله عفونت‌های روده، مجاری گوارشی، هپاتیت و انواع سرطان شود. البته باید توجه داشت که بیشتر این بیماری‌ها در صورت مصرف درازمدت، مواد آلاینده ایجاد می‌شود.

ازسوی‌دیگر در سایت بهداشت محیط ایران آمده است، دفن پسماندهای بیمارستانی، علاوه بر آلودگی‌های محیط‌زیستی و آب‌های زیرزمینی، خطر گسترش برخی از بیماری‌ها را در پی دارد. دفن پسماندهای بیمارستانی و عفونی به شیوه‌های کنونی در کشور می‌تواند عواقب و پیامدهای جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد. همچنین نتایج تحقیقی تحت عنوان «پسماندهای عفونی»، نوشته سیروان شیخی نشان می‌دهد، چنانچه زباله‌های بیمارستانی به‌صورت غیراصولی جمع‌آوری و دفع نشود، سبب آلودگی منابع آب، خاک و هوا و منجر به انتشار بیماری در بین انسان و دیگر موجودات خواهد شد. نفوذ شیرابه زباله به آب‌های زیرزمینی و نیز جاری‌شدن آن به آب‌های سطحی سبب می‌شود، میزان اکسیژن محلول آب کاهش یافته و بار آلودگی میکروبی را به‌شدت افزایش بخشد. چنانچه زباله در محیط پراکنده و از آنها در مزارع و زمین‌های کشاورزی بدون تصفیه و بازیافت استفاده شود و از آنجایی که زباله ترکیبی از انواع مواد آسیب‌رسان ازقبیل ترکیبات شیمیایی، سموم و... است، سبب نابودی موجودات مفید خاک شده و خلل و فرج خاک را مسدود می‌کند. در اثر تخریب بافت مفید خاک و نابودی موجودات مفید مانند کرم خاکی، بخش پایه‌ی زنجیره غذایی یعنی گیاهان تولیدکننده که مهمترین منبع تامین غذا و اکسیژن انسان‌ها و سایر موجودات هستند، از بین‌رفته که نتیجه آن فقرغذایی یا سوء‌تغذیه است.

ضرورت بررسی آلودگی آب‌های زیرزمینی

حمیدرضا رحمانی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان است و درباره احتمال آلودگی آب‌های زیرزمینی در سجزی به‌دلیل نفوذ شیرابه‌ها به «هم‌میهن» می‌گوید: «این مسئله نیازمند پایش منابع آبی و خاکی در این منطقه است؛ پایشی که به‌صورت مداوم و مستمر انجام شود، نه اینکه صرفاً یک‌بار صورت گیرد. در دنیا نیز این اتفاق رخ داده است.» به گفته او، درباره دفن پسماندهای پزشکی در منطقه سجزی اظها‌رنظرهای ضدونقیضی وجود دارد. برخی معتقدند، این اقدام به‌صورت اصولی انجام می‌شود؛ درحالی‌که اهالی و فعالان محیط زیستی این موضوع را تایید نمی‌کنند. بنابراین با پایش آب و خاک در پایین‌دست می‌توان به واقعیت دست یافت.