۳۵۷ مرگ در پایتخت/ بررسی اظهارات رئیس اورژانس تهران درباره پیامدهای آلودگی هوا
مصرف سوخت فسیلی، ترافیک سنگین و فرسودگی ناوگان حملونقل، تهران و کلانشهرهای ایران را به مخزنی از ذرات معلق تبدیل کرده است. خیابانها شاید پس از باران کمی شسته شده باشند، اما هوایی که میان برجها و بزرگراهها میچرخد همچنان مملو از آلایندههایی است که اثرشان بر ریهها، قلب و سلامت عمومی و حتی جان شهرنشینان ایران خود را نشان میدهد و آنقدر آلودگی افزایش یافته که دیگر شاخص کیفیت هوا با بارش باران هم نوسان پیدا نمیکند و حتی باران هم توان مقابله با آن را ندارد.
باران هم ناجی هوای پایتخت نشد. دانههای ریز باران نتوانست آسمان خاکستری پایتخت و شماری از کلانشهرهای ایران را شکست دهد یا پرده ضخیم آلودگی را کنار بزند. میلیونها نفر همچنان در هوایی نفس میکشند که از حد استانداردها فاصلهای بسیار چشمگیر دارد؛ هوایی که نهتنها کیفیت زندگی را کاهش داده، بلکه جان بسیاری از ایرانیان بهویژه تهراننشینان را گرفته است.
این اولین سالی نیست که ایران از آلودگی هوا رنج میبرد. از آنجایی که مسئولان هم به سخنرانی و مصاحبه بسنده کردهاند ایرانیان سالهاست که از اواسط پاییز تا بهمنماه منتظر آلودگی مینشینند؛ آلودگی هوایی که قرار نیست سایهاش را از سر ایران کوتاه کند. آلودگی هوا واقعیتی تلخ است که یک بحران مزمن را آشکار کرده: «آلودگی هوا در ایران مسئلهای نیست که با چند ساعت بارش باران یا تعطیلیهای مقطعی حل شود.»
مصرف سوخت فسیلی، ترافیک سنگین و فرسودگی ناوگان حملونقل، تهران و کلانشهرهای ایران را به مخزنی از ذرات معلق تبدیل کرده است. خیابانها شاید پس از باران کمی شسته شده باشند، اما هوایی که میان برجها و بزرگراهها میچرخد همچنان مملو از آلایندههایی است که اثرشان بر ریهها، قلب و سلامت عمومی و حتی جان شهرنشینان ایران خود را نشان میدهد و آنقدر آلودگی افزایش یافته که دیگر شاخص کیفیت هوا با بارش باران هم نوسان پیدا نمیکند و حتی باران هم توان مقابله با آن را ندارد.
بررسیها حاکی از آن است که بیش از نیمی از آلودگی هوای کلانشهرهای ایران ناشی از تردد خودروها و موتورسیکلتهای فرسوده است؛ وسایلی که استانداردهای آلایندگی را پشت سر گذاشته و همچنان میلیونها لیتر سوخت را در خیابانهای پایتخت میسوزانند؛ اما این تنها بخش ماجرا نیست. نیروگاهها، صنایع اطراف شهر، کامیونهایی که شبانهروز وارد شبکه بزرگراهی میشوند و همچنین مصرف خانگی در فصل سرما، همه و همه به موجی از آلایندهها دامن میزنند که با نخستین لایه وارونگی دمایی، میان زمین و آسمان معلق میشود و مردم را گرفتار میکند.
متخصصان محیطزیست سالهاست هشدار میدهند که تکیه بر رویدادهای طبیعی یا تصمیمهای کوتاهمدت نمیتواند بحران آلودگی هوا را کنترل کند، اما گوشی برای شنوا وجود نداشت و مصاحبه پشت مصاحبه و گزارش پشت گزارش تنها اقدام مسئولان در این سالهاست. البته با وقوع بحران آنها صرفاً به تعطیلی فکر میکنند؛ یعنی آسانترین راهی که میتوان انجام داد اما این تعطیلیها هزینه بسیار سنگینی به کشور تحمیل میکند.
مسئولان برای پاک کردن صورتمسئله از هیچ تلاشی فروگذاری نمیکنند اما آلودگی هوا با مصاحبه و تعطیلی پاک نمیشود. دست به دعا برداشتن برای باریدن باران هم از جمله راهکارهای مسئولان است؛ مسئولانی که زمان پاسخگویی آمارهای غلط ارائه میکنند. درست همانطور که حبیب کاشانی در صحن علنی شورای شهر تهران اعلام کرد دادن آمار غلط و نادرست باب شده است و خواست که قوهقضائیه با آنهایی که آمار غلط میدهند، برخورد کند. با تمام این تفاسیر و حتی بارش نم باران شاخص هوای تهران از 165 و در کرج از 150 پایین نیامده است.
حال داشتن هوای پاک برای ایرانیان بهویژه پایتختنشینان تبدیل به آرزو و حسرت شده است. تهران در سال 1403 تنها 5 روز هوای پاک داشته و از ابتدای سال 1404 تاکنون 6 روز هوای پاک را تجربه کرده است با این تفاوت که در سال 1404 تهرانیها 2 روز خطرناک (یعنی بدتر از بسیار ناسالم) را پشت سرگذاشتهاند. اما در این میان مرگ است که در کشور جولان میدهد و آلودگی هوا را بهانه کرده و جان میستاند.
هوای تهران با شاخص ۱۶۵ همچنان در وضعیت قرمز قرار دارد/ ایسنا
جانباختن 357 تهرانی در 8 روز آلوده
کمااینکه محمداسماعیل توکلی، رئیس سازمان اورژانس استان تهران اعلام کرد: «در هشت روز اخیر ۵۷ هزار تماس با اورژانس استان تهران برقرار شد، ۲۸ هزار ماموریت صورت پذیرفت که ۳۱ درصد از آن مربوط به آلودگی هوا است، در این مدت ۳۵۷ نفر جان باختند که میتواند آلودگی در آن نقش داشته باشد.» او به کمبودهایی اشاره کرد که میتواند تعداد جانباختگان تهرانی را افزایش دهد: «۴۰۰ پایگاه اورژانس و ۵۰۰ دستگاه آمبولانس در استان کمبود داریم و تمام همکاران در عملیات به صورت شبانهروز خدمت میکنند. اگر حتی یک دستگاه آمبولانس از چرخه عملیات خارج کنیم آسیب جبرانناپذیری دارد به همین منظور از دولتمردان تقاضا داریم کمبودها و چالشهای اورژانس استان تهران را جدی بگیرند.»
بررسیهای تکاندهنده وزارت بهداشت درباره ابعاد مرگومیر ناشی از آلودگی هوا در سال ۱۴۰۳ حاکی از آن است که «در سال ۱۴۰۳، حدود ۵۸ هزار و ۹۷۵ مورد مرگ در کشور منتسب به مواجهه با ذرات معلق کمتر از 2/5 میکرون بوده که معادل ۱۶۱ مرگ در روز و حدود هفتمرگ در هر ساعت است.»
مصرف ۴۰۰ میلیون لیتر مازوت کمگوگرد
شینا انصاری، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست روز گذشته با حضور در مراسم اختتامیه «نوزدهمین دوره جایزه ملی کیفیت ایران» گفت: «در دولت چهاردهم مازوت کمگوگرد به میزان ۴۰۰ میلیون لیتر برای اولین بار در چند نیروگاه کشور مورد استفاده قرار میگیرد.»
او به اقدامات صورتگرفته در کارگروه ملی هوا اشاره کرده و افزود: «میزان اسقاط خودروهای فرسوده در یک سال گذشته به ۳۵۰ هزار دستگاه رسید، رقمی بیش از مجموع ۲۰۰ هزار خودرو در هفت تا هشت سال پیش از آن پس از تصویب قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶، برقیسازی ناوگان حملونقل عمومی شامل تاکسیها و موتورسیکلتهای کار در دستور کار قرار دارد، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر با تمرکز بر انرژی خورشیدی به بیش از ۵ هزار مگاوات رسیده است، رقمی بسیار فراتر از تمام ادوار گذشته با هدف کاهش مصرف سوختهای فسیلی و تنوعبخشی به سبد مصرف سوخت، همچنین کنترل آلایندههای صنعتی از طریق فیلتراسیون و مدیریت آلایندهها و کاهش فلرسوزی در صنایع و استانهای نفتی به عنوان اولویت جدی دنبال میشود، اصلاح سازوکارهای معاینه فنی خودروها برای رفع مشکلات اجرایی نیز در دستور کار قرار دارد.»
شینا انصاری با اشاره به ضرورت تغییر پارادایم کیفیت، بر پیوند آن با پایداری محیط زیست، مسئولیت اجتماعی و تابآوری سازمانی تأکید کرد و این رویکرد را ضرورتی ملی دانسته و گفت: «معیارهای محیطزیستی باید بخش پررنگی از ارزیابی کیفیت و استاندارد باشد. مدل جدید این جایزه با الهام از چارچوب 2025 پایداری محیط زیست، مسئولیتپذیری اجتماعی و تابآوری سازمانی را در متن مفهوم کیفیت قرار داده است، رویکردی که کیفیت را از دایره محدود محصول و فرایند به عرصه وسیع تأثیرگذاری بر جامعه و محیط زیست گسترش میدهد. نگرش سنتی که محیط زیست را مانع توسعه میدانست منسوخ شده است. پایداری محیطزیستی تنها راه بقای صنایع در درازمدت است و صنعتی که نتواند خود را با محدودیتهای اقلیمی، کمبود منابع آبی و الزامات کربنزدایی تطبیق دهد، دیر یا زود از چرخه رقابت حذف خواهد شد.»
علل آلایندگیهای تهران
علاوه بر آن سازمان حفاظت محیطزیست گزارشی با عنوان «کیفیت هوای کلانشهرتهران و دلایل افزایش آلودگی هوا» منتشر کرد: «اپیزود آلودگی هوای کلانشهر تهران در بازه زمانی 1 تا 6 آذر 14۰4 یکی از قابل توجهترین دورههای آلودگی در سالهای اخیر محسوب میشود. [...] مناطق 22، 18، باقرشهر، آزادگان و شهرری بیشترین افزایش را تجربه کردهاند که همگی در امتداد نقاط داغ آلایندگی خارج شهری و مسیر باد غالب قرار دارند. الگوهای مکانی بیانگر آن است که آلودگی با غلظت بالا در غرب و جنوب غرب تهران متمرکز بوده و تحت تأثیر الگوی باد غالب، به سمت مرکز و جنوب شهر گسترش یافته است.»
در این گزارش تاکید شده است: «تصاویر ماهوارهای بلندمدت نیز وجود نقاط داغ پایدار آلایندگی خارج از محدوده شهر تهران، بهویژه در جنوب غرب را تأیید میکند. این نقاط عمدتاً شامل فعالیتهایی نظیر صنایع کوچک، واحدهای بازیافت ضایعات، لاستیکسوزی و سوزاندن پسماند هستند. با توجه به جهت باد غالب، آلودگی ناشی از این فعالیتها وارد تهران شده و در اپیزود اخیر نقش مؤثری داشته است. [...] دادههای پایش زمینی و ماهوارهای تهران نشان میدهد اپیزود اخیر نتیجه همافزایی عوامل نظیر است: 1. پایداری جوی، وارونگی دما و نبود بارش،2. انتشار گسترده از ناوگان دیزلی فرسوده 3. وجود نقاط داغ آلایندگی در غرب و جنوب غرب تهران.4.مصرف سوخت با درصد بالای گوگرد در نیروگاهها.5. ترافیک سنگین، بهویژه در ورودیهای غربی و جنوب غربی شهر.6. تشکیل ثانویه ذرات نیترات.7. بازپراکنش گردوغبار ناشی از تردد. 8.فعالیتهای صنعتی و غیرمجاز پراکنده در حاشیه شهر.»
94 درصد انرژی کشور سوخت فسیلی است
آلودگی هوا مختص شهر تهران نیست و اصفهان و دیگر کلانشهرهای ایران هم دستکمی از پایتخت ندارند. داریوش گلعلیزاده، مدیرکل حفاظت محیطزیست استان اصفهان در گفتوگو با هممیهن درباره راهکار خروج از این آلودگی که تمام کلانشهرهای ایران را دربرگرفته است، تاکید کرد: «در کوتاهمدت، نمیشود اقدامی انجام داد. منابع آلودگی هوا شامل منابع متحرک و منابع ساکن شناسایی شدهاند. هزینههای جایگزینی منابع متحرک، مانند نوسازی ناوگان و حرکت بهسمت برقیسازی، بسیار سنگین است و نیاز به منابع مالی هنگفت دارد؛ زیرا با انباشت تکالیف چند دهه روبهرو هستیم. از حدود ۳۰ میلیون وسیله نقلیه شمارهگذاریشده، نزدیک به ۱۷ میلیون خودرو فرسوده هستند. حتی اگر امروز بخواهیم این حجم خودرو را تعویض کنیم، علاوه بر هزینه، عملاً خودروی جایگزین نیز در این مقیاس در دسترس نیست.»
او با اشاره به اینکه «تولید انرژی کشور بهشدت وابسته به سوختهای فسیلی است»، افزود: «اکنون حدود ۹۴ درصد انرژی کشور از سوختهای فسیلی تأمین میشود. طبیعی است که انواع سوخت فسیلی شامل گاز، نفت، گازوئیل، بنزین و مازوت همگی همراه با انتشار آلاینده هستند. وقتی در شهرهایمان بیش از ظرفیت تهویه و توان محیطی، بارگذاری انجام دهیم و در شرایط سکون هوا و نبود باد قرار بگیریم، با پدیده آلودگی شدید مواجه میشویم. کیفیت سوخت گاز و بنزین در کلانشهرهای کشور نسبتاً مناسب است اما ۸۰ درصد حملونقل بار و مسافر فرسودهاند و این مسئله را نمیتوان بهصورت آنی حل کرد. در تمام دنیا برای رفع آلودگی هوا برنامهریزی شده و ابتدا از تشدید آلودگی جلوگیری کردهاند و سپس طی دورههای پنجساله و دهساله به سمت بهبود کیفیت هوا حرکت کردهاند. مسئله آلودگی هوا کاملاً قابل حل است، منوط به اینکه ابزارها فراهم شود و سیاستها و قوانین، اجرایی و مؤثر باشند.»
گلعلیزاده درباره شرایط آلودگی هوا، گفت: «در حال حاضر، شرایط اصفهان نامناسب است. روز گذشته اصفهان بالاترین میزان آلودگی را در میان کلانشهرها داشته و حدود دو هفته است که بهطور مستمر در شرایط آلوده قرار دارد. امسال نسبت به سال گذشته روند افزایشی محسوسی مشاهده شده است. در 1404 از ابتدای آبان تا 10 آذر، 7 روز قابل قبول (یعنی عدد شاخص زیر 100 بوده است) اما روز پاک نداشته است. علاوه بر آن ۲۵ روز «ناسالم برای گروههای حساس» و 8 روز «ناسالم برای همه گروهها» ثبت شده است. در 40 روز اخیر در مجموع، ۳۳ روز شاخص بالای ۱۰۰ بوده است. سال گذشته در همین بازه، اصفهان تنها 21 روز قابل قبول و 19 روز ناسالم و در سال 1402 اصفهان 10 روز قابل قبول و حدود ۳۰ روز ناسالم داشته است. اصفهان امسال در سه سال اخیر، بیشترین افزایش میزان هوای ناپاک را داشته است.»
مدیرکل حفاظت محیطزیست استان اصفهان با اشاره به اینکه باد هم در آلودگی هوا تاثیر بسزایی دارد، تاکید کرد: «برای تخلیه آلودگی اصفهان باید بادهای پنج کیلومتر بر ثانیه بوزد، در حالیکه برخی روزها سرعت باد 2/5 کیلومتر برثانیه و برخی روزها سرعت باد صفر بوده و هوای آلوده کاملاً انباشته شده است. اقداماتی که در شرایط اضطرار انجام میشود، راهکار اساسی نیست و از دو منظر اهمیت دارد: نخست، کاهش مواجهه مردم با هوای آلوده و کاهش خطرات. دوم، تعطیلی مدارس، دانشگاهها یا کاهش فعالیت صنایع و ادارات و حتی زوج و فردکردن خودروها باعث کاهش انتشار آلایندهها و جلوگیری از بحرانیتر شدن شرایط میشود. گاهی شاخص 160 است اما پس از تعطیلی به 165 میرسد، دلیل این است که هوای قبلی تخلیه نشده و آلودگی جدید روی آلودگی انباشتهشده مینشیند.»
آلودگی هوا؛ مرگ زودرس و اختلالات روانی
دکترسیدمحمدرضا هاشمیان، رئیس انجمن آیسییو کشور و استادتمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و از کادر درمان بیمارستان مسیح دانشوری نیز به هممیهن گفت: «اثرات و بحرانهایی که بیماران ریوی و دارای بیماری زمینهای با آن روبهرو میشوند، شامل: خامت عملکرد ریه و تشدید بیماریهای مزمن، تنگی نفس، سرفه، خسخس سینه و دشواری در تنفس میشود. بیماران ریوی مانند آسم در آلودگی دچار حملات آسم، بدتر شدن گرفتاری ریه، افزایش خلط، سرفه، التهاب مجاری تنفسی و افزایش دفعات مراجعه به پزشک میشوند. حتی در شرایطی که کیفیت این بیماران کاهش مییابد احتمال دارد که آنها در فعالیتهای روزمره مانند راهرفتن و صحبت کردن هم دچار مشکل شوند.»
او با اشاره به اینکه ضعف سیستم ایمنی یا مشکلات زمینهای، بیماران ریوی و سالمندان بیشتر در معرض خطر هستند، افزود: «حتی یک دوره آلودگی شدید میتواند منجر به بستری شدن یا حاد شدن بیماری شود. آلودگی هوا تنها دستگاه تنفسی را تحت تأثیر قرار نمیدهد؛ بلکه با افزایش خطر بیماریهای قلبی، سکته قلبی یا مغزی، بیماری عروق و فشار خون مرتبط است. برای افرادی که بیماری زمینهای قلبی-عروقی دارند، این یعنی خطر جدی برای زندگی در دورههای آلودگی هوا. حتی آلودگی هوا میتواند باعث حملات قلبی یا عوارض شدید شود. خطر مرگ زودرس و تشدید بُعد طولانیمدت بیماری نیز از جمله مشکلات افراد دارای بیمارهای زمینهای است. حتی در برخی گزارشها اختلالات روانی مانند استرس و افسردگی نیز جزو بیماریها براثر آلودگی هوا عنوان شده است.»
رئیس انجمن آیسییو کشور تاکید کرد: «برای کسانی که بیماری ریوی یا زمینهای دارند، شرایط آلودگی هوا میتواند به بحرانی جدی همچون تشدید علائم، حملات تنفسی، عفونت، مشکلات قلبی و در نهایت مرگ زودرس منجر شود و حتی مواجهه کوتاهمدت هم میتواند برای آنها خطرناک باشد. بنابراین در روزهای با کیفیت هوای نامطلوب بهتر است؛ از فعالیتهای سنگین یا ورزش در فضای باز خودداری کنند، در صورت امکان در فضای بسته با تهویه مناسب بمانند و با مشاهده علائمی مانند تنگی نفس، سرفه یا تشدید بیماری سریعاً با پزشک مشورت کنند.»
