سرکوب و فرار

شیخ حسینه در نهایت با بالگرد ارتش بنگلادش به یک شهر مرزی در هند فرار کرد و مشخص نیست که مقصد بعدی‌اش کجا خواهد بود. پس از فرار حسینه، عده‌ای وارد اقامتگاه او شدند، وسایل داخل آن را برداشتند و مواد غذایی داخل یخچال‌ها را خالی کردند. شبکه‌های تلویزیونی بنگلادش تصاویری از معترضان خوشحالی را نشان داد که در سراسر داکا می‌رقصند و شعار می‌دهند.

شیخ حسینه باسابقه‌ترین رئیس دولت زنی است که در انتخابات ژانویه با حذف رقبای اصلی خود برای چهارمین بار در قدرت باقی ماند. هزاران نفر از اعضای اپوزیسیون در آستانه انتخابات زندانی شدند. دولت بنگلادش از این نتیجه دفاع کرد اما ایالات متحده و انگلستان آن را بی‌اعتبار دانستند. حسینه در دوران حکومت خود روابط با کشورهای قدرتمند از جمله هند و چین را گسترش داد اما روابط با آمریکا و دیگر کشورهای غربی با اعلام نگرانی‌هایشان از نقض حقوق بشر و عدم آزادی رسانه در این کشور عمدتاً مسلمان، دچار آسیب‌هایی شد.

رقبای سیاسی شیخ حسینه در محافل خصوصی او را رهبری خودکامه و تهدیدی در برابر دموکراسی کشور می‌دانستند و اکثر بنگلادشی‌ها ناآرامی‌های کشور را نتیجه رفتارهای اقتدارگرایانه‌اش می‌دانند. حسینه ابتدا در سال 1996 به‌نخست‌وزیری رسید و سپس در سال 2008 تا همین دیروز در قدرت باقی ماند. تحلیل‌گران معتقدند زندگی سیاسی شیخ حسینه با تراژدی همراه بوده است. در 15 آگوست 1975، پدر حسینه و اولین رهبر بنگلادش مستقل  در یک کودتای نظامی ترور شد. در آن شب سرنوشت‌ساز، زمانی که حسینه 28 ساله به‌همراه خواهر کوچک‌ترش در آلمان زندگی می‌کردند، گروهی از افسران ارتش وارد خانه آنها در داکا شدند، پدر و مادر و در کل 18 نفر از اعضای فامیل و کارکنان آنها را کشتند. برخی معتقدند این عمل جنایتکارانه او را به‌سمت تثبیت قدرت بی‌سابقه‌ای سوق داد. تحلیل‌گران معتقدند این اتفاق انگیزه زندگی سیاسی او بوده است.

آویناش پالیوال، کارشناس امور استراتژیک آسیای جنوبی پیش از انتخابات اعلام کرد:«حسینه یک ویژگی قدرتمند به‌عنوان سیاستمدار دارد و آن نظامی کردن آسیب‌های روحی روانی است.» ‌پدر حسینه، بنیانگذار بنگلادش مستقل در سال 1971 بود که توانست با کمک هند پاکستان را شکست دهد.

پس از ترور، شیخ حسینه سال‌ها در تبعید زندگی کرد و نظامیان در دهه 80 میلادی او را دائماً در حصر خانگی قرار می‌دادند تا اینکه توانست در انتخابات سراسری 1996 برای اولین‌بار به نخست‌وزیری برسد. پس از آن، دهه‌ها چالش بر سر قدرت بین حسینه و نخست‌وزیر پیشین، خالده ضیا، نخست‌وزیر سابق و رئیس حزب ملی‌گرای بنگلادش که هم‌اکنون در حصر خانگی قرار دارد، افزایش پیدا کرد.

این دو زن به‌طور متناوب سال‌ها هدایت کشور را با رقابتی کینه‌توزانه تا قطبی‌سازی سیاست برعهده داشتند. حسینه که خود را میانه‌رو و سکولار خطاب می‌کرد، اغلب حزب ملی‌گرای بنگلادش را به میدان دادن به تندروها متهم می‌کرد اما در مقابل حزب خالده ضیا ادعا می‌کند که حزب عوامی لیگ حسینه برای ماندن در قدرت از تاکتیک‌های سرکوب‌گرایانه استفاده می‌کند.

اعتراضات اخیر بنگلادش را دانشجویان این کشور در اعتراض به سهمیه‌بندی مشاغل دولتی آغاز کردند. این مشاغل به‌طور نامتناسبی در اختیار بازماندگان جنگ استقلال 1971 قرار می‌گرفتند. به‌رغم لغو این سهمیه‌بندی از سوی دادگاه عالی، اعتراضات و سرکوب شدید معترضان ادامه پیدا کرد. در روزهای آخر هفته گذشته، معترضان از مردم دعوت به نافرمانی مدنی کردند؛ مردم را تشویق کردند مالیات‌ها و قبض‌های آب و برق را نپردازند و روز کاری یکشنبه در محل کار حاضر نشوند.

شرکت‌ها، بانک‌ها و کارخانه‌ها باز شدند اما ساکنان داکا و دیگر شهرها از آنجایی که اکثر وسایل حمل و نقل عمومی به‌دلیل ترس از خشونت متوقف شده بودند، نتوانستند به محل کار خود برسند. آژانس فرانس‌پرس تعداد مرگ‌و‌میر در روز یکشنبه را 94 نفر اعلام کرد. اینترنت و موبایل به‌مدت چندین ساعت در طول شب قطع شده بود و شهروندان به روزنامه گاردین از درگیری و شنیده‌شدن صدای گلوله گفته بودند.

جنبش ضددولتی در بنگلادش افراد بسیاری از جمعیت 170 میلیونی این کشور را به‌خود جلب کرد که بازیگران، موسیقی‌دانان و ترانه‌سرایان را هم دربرمی‌گرفت. زمانی که معترضان به یک پایگاه پلیس حمله کردند، 13 مامور پلیس کشته شدند. تصاویری از پلیس و برخی از حامیان حزب حاکم منتشر شده که به سمت معترضان شلیک می‌کنند. پلیس از گاز اشک‌آور و گلوله‌های ساچمه‌ای هم استفاده کرده است. به‌گزارش بی‌بی‌سی تعداد کل تلفات از زمان شروع جنبش اعتراضی در ماه جولای به 280 نفر رسیده است.

طبق گزارش‌ها نزدیک به 10هزار نفر در مقابله با نیروهای امنیتی طی دو هفته گذشته، بازداشت شده‌اند که شامل حامیان اپوزیسیون و دانشجویان می‌شود. شاهدان عینی همچنین گزارش دادند که در جریان ناآرامی‌ها در شهر مونشی‌ گنج، دو کارگر ساختمانی بر اثر انفجار بمب کشته شده و ۳۰ نفر دیگر نیز زخمی شدند. رسانه‌های بنگلادشی می‌گویند اکثر افراد کشته‌شده در اعتراضات ماه گذشته بر اثر شلیک گلوله از سوی پلیس بوده است. اما دولت بنگلادش می‌گوید پلیس فقط برای دفاع از خود و محافظت از اموال دولتی شلیک کرده است. پسر شیخ حسینه نیز از نیرو‌های امنیتی خواسته است که مانع از به قدرت رسیدن هر دولت غیرمنتخب شود. حسینه در مصاحبه‌های خود معترضان را تروریست معرفی کرده بود و وزیر دادگستری بنگلادش نیز درخواست استعفای نخست‌وزیر را امری ناعادلانه می‌دانست.

ژنرال وقرالزمان در نشستی با خبرنگاران اعلام کرد که کنترل کشور را در آنچه «زمانی بحرانی برای کشور» خواند، به‌دست گرفته است و دولت گذار را تشکیل خواهد داد: «من مسئولیت کشور را برعهده می‌گیرم و ما پیش رئیس‌جمهور خواهیم رفت و از او می‌خواهیم دولت گذار را برای هدایت کشور تشکیل دهد.».

گروه‌های حقوق بشری دولت حسینه را متهم کردند که از نهادهای دولتی برای ماندن در قدرت و حذف مخالفان سوء‌استفاده می‌کند که به‌عنوان نمونه می‌توان به کشتار فراقضایی کنشگران اپوزیسیون اشاره کرد. در نشستی که در مقر فرماندهی ارتش برگزار شد، ژنرال ارتش وعده داد مرگ و میر معترضان را مورد بررسی قرار خواهد داد. پیشتر شیخ حسینه پیشنهاد گفت‌وگوی بدون‌شرطی را با رهبران اعتراضات دانشجویی مطرح و اعلام کرده بود که می‌خواهد خشونت به‌پایان برسد.

حسینه گفت: «من می‌خواهم با دانشجویان به‌خشم‌آمده جنبش بنشینم و به حرف‌هایشان گوش دهم. من هیچ نوع درگیری نمی‌خواهم.» اما معترضان پیشنهاد او را رد کردند. ماه گذشته پس از آتش گرفتن چندین پایگاه پلیس و ساختمان‌های دولتی، شیخ حسینه از ارتش خواست تا نظم را به‌کشور برگرداند. ژنرال وقرالزمان اعلام کرد: «ارتش بنگلادش همیشه در کنار مردم مانده و در جهت منافع مردم و نیاز به تشکیل دولت در کنار مردم باقی خواهد ماند.»