آخرین رقص رهبر ونزوئلا

روز گذشته مردم ونزوئلا در پرتنش‌ترین انتخاباتی که در بیش از یک دهه اخیر برگزار شد به‌پای صندوق‌های رای رفتند. نتیجه این انتخابات یا تحول بزرگ سیاسی را ایجاد می‌کند یا تا 6 سال دیگر ادامه همان سیاست‌هایی خواهد بود که بزرگترین فروپاشی اقتصادی را در زمان صلح رقم زده است. انتخاباتی که مخالفان دولت تصور می‌کنند شانس واقعی برای برکناری رئیس‌جمهور فعلی، نیکولاس مادورو پس از 11 سال از قدرت را دارند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند مادورو 61 ساله که تلاش می‌کند دور سوم ریاست‌جمهوری خود را به‌دست آورد، ممکن است در برابر رقیب خود ادموندو گونزالس اوروتیای 74 ساله شکست بخورد. اما کارشناسان هشدار می‌دهند، کسب آراء بیشتر گونزالس یک طرف قضیه است و اعلام پیروزی او در انتخابات از سوی شورای الکتورال ملی که با دولت مادورو همسو است، طرف دیگر آن. «روز یکشنبه آینده ونزوئلا تا 50 سال دیگر را مشخص خواهد کرد.» این سخن مادورو در آخرین کمپین انتخاباتی‌اش است: «جنگ یا صلح؟ اعتراضات مخالفان یا آرامش؟ راست افراطی یا چاویستاس؟ فاشسیم یا دموکراسی مردمی؟ کاپیتالیسم وحشی یا سوسیالیسم مسیحی؟» نتیجه انتخابات ونزوئلا هر چه باشد، اثرات بزرگی بر قاره آمریکا خواهد گذاشت.

بازگشت اپوزیسیون به میدان پس از 11 سال کناره‌گیری

حالا احزاب اصلی اپوزیسیون پس از چند سال تحریم انتخابات پشت یک نامزد گردهم آمدند و معتقدند باوجود کارشکنی‌های دولت، این انتخابات ریاست‌جمهوری، بهترین شانس آنها برای برکناری مادورو از قدرت به‌شمار می‌رود.  نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا چهارم فوریه امسال روی صحنه رفت تا سالگرد کوتادی نافرجام 1992 به‌رهبری مرشد خود، هوگو چاوز را جشن بگیرد. او طبق سنت سخنرانی پرشوری را ارائه کرد.  چهارم فوریه روزی است که هواداران مکتب چاوزیسم، ملقب به چاویستاس‌ها، جنبش سیاسی که توسط چاوز رهبر فقید خود به‌وجود آمد را جشن می‌گیرند.  مادورو که برای گروهی از هواداران خود که تی‌شرت‌های قرمز‌رنگ سنتی‌شان را به‌تن داشتند، سخنرانی می‌کرد، آنها را تشویق کرد تا «اعصاب پولادین» خود را پیش از انتخابات ریاست‌چمهوری نشان دهند.

او دلایل خوبی برای این سخنان خود داشت. اکتبر گذشته، 2 میلیون و 400هزار نفر از شهروندان ونزوئلایی در انتخابات مقدماتی که با نظارت ائتلافی از احزاب مخالف انجام شد، رای دادند.  ماریا کورلیا ماچادو، 92درصد از آراء را به‌خود اختصاص داد که از آن زمان او را به سرسخت‌ترین اپوزیسیون مادورو تبدیل کرد. ماچادو آنچه پیشینیان‌اش در ابهام گذاشته بودند را مدیریت کرد تا اپوزیسیون به‌شدت غیرمنسجم ونزوئلا را در حمایت از یک لیدر دورهم جمع کند.  مادورو در 11 سال گذشته که در قدرت بود، توانست بارها و بارها از اپوزیسیون پیشی بگیرد. آنچه به کمکش آمد، حمله رهبران اپوزیسیون به‌یکدیگر به‌جای اتحاد برای غلبه بر مادورو بود. حالا قدرت گرفتن اپوزیسیون، مادورو را بر آن داشته تا در سخنرانی خود تاکید کند که هر طور شده برنده این انتخابات خواهد شد.

برای فعالان اپوزیسیون که مدت‌هاست قربانی آزار و اذیت‌های دولت‌اند سخنان رئیس‌جمهور غافلگیرکننده نبود. منتقدان مادورو مدت‌هاست که گاف‌های زبانی و پیشینه او به‌عنوان راننده اتوبوس را مورد تمسخر قرار می‌دهند. به گزارش فایننشال تایمز، مادورو در آخرین کارزار انتخاباتی خود که بیش از یک ساعت طول کشید مقابل ده‌ها هزار نفر از کارگرانی که با اتوبوس به کاراکاس، پایتخت ونزوئلا آورده شده بودند از ارادت خود به عیسی مسیح و سوسیالیسم انقلابی صحبت کرد و وعده داد اتهام اپوزیسیون مبنی بر ارتکاب به جنایات را تحمل نکند. مادورو به جمعیت گفت: «آنها همین حالا فریاد تقلب می‌زنند، ما به آنها اجازه نمی‌دهیم به آسیب‌زنی‌های خود ادامه دهند. زمان آنها سر رسیده است. اگر با زیرسوال بردن نتایج انتخابات از خط قرمزها عبور کنند، تا 200 سال دیگر پشیمان باقی خواهند شد. این آخرین خطای آنها در حیات سیاسی‌شان خواهد بود.»  گونزالس پیشتر اعلام کرده بود که کمپین مادورو بدون شک ناعادلانه‌ترین کارزار انتخاباتی در تاریخ ونزوئلا بوده است: «آنها از منابع دولت به‌طور غیرقانونی استفاده کرده‌اند». گونزالس می‌گوید که اپوزیسیون عشق، حمایت و اشتیاق اکثریت ونزوئلایی‌ها را دارد که به‌دنبال تغییرات صلح‌آمیزند.

به‌گزارش فایننشال تایمز، بسیاری از افرادی که در آخرین کارزار مادورو شرکت کردند، تمایلی به رای دادن به او ندارند اما برای شرکت در این مراسم پول دریافت کرده‌اند. ادواردو مزا، تاکسی‌موتوری اهل کاراکاس می‌گوید برای حضور در این مراسم 30دلار دریافت کرده است. او هم یک تی‌شرت و لوگوی حزب متحد سوسیالیست را بر تن دارد. اما مزا می‌خواهد به رقیب مادورو رای دهد.  اما به‌هرحال مادورو دوست دارد خود را نماینده اکثریت ونزوئلایی‌ها نشان دهد که به‌گفته او حمایت‌های وفادارانه‌شان باعث پیروزی او در انتخابات و ماندن بی‌وقفه او در قدرت از سال 1999 شده است.  مادورو از گذشته‌اش به نفع خود استفاده کرده، از خود چهره‌ای مردمی ساخته، با همسرش در برنامه‌های تلویزیونی سالسا رقصیده و از هر موقعیتی برای ضربه زدن به توپ بیسبال، پرتاب توپ بسکتبال یا مشت‌زنی با یک بوکسور استفاده کرده است.

السا روجاس یکی از حامیان مادورو است که در شهر لوس‌گایوس در گوشه‌ای از میدان اصلی شهر می‌نشست و برای مادورو تبلیغ می‌کرد. روجاس با تکرار شعارهای انقلاب بولیواری، جنبش سوسیالیستی که مادور پیش برده است، می‌گوید: «به انقلابی بودنم افتخار می‌کنم. مادورو خیلی چیزها به ما داده است.» روجاس که سه فرزند دارد و کارمند دولت محلی است اعتراف می‌کند که تبلیغ کردن برای حزب متحد سوسیالیست مادورو نسبت به گذشته چالشی‌تر بوده است. حتی وفادارترین حامیان مادورو این بار از او روی برگردانده‌اند و مشتاقانه از گونزالس حمایت کرده‌اند.  

ابرتورمی که از سال 2016 آغاز شد، ارزش پول ملی ونزوئلا، بولیوار را به‌شدت کاهش داده است. برخی از شهروندان برای معاملات خود از دلار آمریکا استفاده می‌کنند. اما دلاریزه‌شدن غیررسمی اقتصاد، قدرت خرید آن دسته‌ای را که ارز خارجی دریافت نمی‌کنند، مثل بازنشستگان و کارمندان دولت کاهش داده است. مادورو برای رسیدگی به بی‌ثباتی اقتصادی، یکی از طرح‌های برجسته خود را در سال 2016 ارائه داد: کمیته محلی برای تامین و تولید که شبکه توزیع مواد غذایی بود. در همان سال دولت یارانه‌هایی را برای دهک‌های مختلف جمعیت مشخص کرد. به گزارش الجزیره، لوییس برموندز رومرو، یک استاد بازنشسته 90 ساله است که این یارانه‌ها را دریافت کرده. او در والنسیا، سومین شهر بزرگ ونزوئلا زندگی می‌کند و مادورو را عامل کاهش بحران اقتصادی می‌داند. برمودز می‌گوید: «نیکولاس شوک مثبتی برای ما بود. او کسی است که هرگونه مشکلی را پیش‌بینی کرده و برای آن راه‌حلی داشته است.» او همانند دیگر بازنشستگان ونزوئلایی ماهیانه حقوقی معادل 3دلار و 50 سنت دریافت می‌کند که با حداقل حقوق دولت برای کارگران برابر است و فقط برای خرید یک پاکت شیر بزرگ کفایت می‌کند. برمودز هم همانند مادورو تهدید دخالت‌های آمریکا در امور داخلی کشور را دلیل بحران اقتصادی ونزوئلا می‌داند.  دولت مادورو به‌طور مرتب یارانه‌های دیگری را هم برای بازنشستگان در نظر می‌گیرد، از جمله «یارانه جنگ اقتصادی» که نام آن ارجاعی است به تحریم‌های آمریکا. در ماه گذشته این یارانه 45 دلاری به حساب بازنشستگان واریز شد.

مادورو که می‌خواهد برای پنهان ماندن عملکرد و آسیب‌هایش در زمان ریاست‌جمهوری‌اش همچنان در قدرت باقی بماند، استراتژی‌های جدیدی برای کمپین انتخاباتی‌اش در نظر گرفته است. او در سال 2020 عضو شبکه اجتماعی تیک‌تاک شده و از آن زمان بیش از 2 میلیون و 200 هزار دنبال‌کننده را به‌خود جلب کرده است. او در پخش زنده اینستاگرام، ویدئوهایی از کارزارهای انتخاباتی‌اش را به اشتراک می‌گذارد که آواز می‌خواند، می‌رقصد و با حامیانش دعا می‌کند.

در حالی که او هیچ‌وقت نتوانسته در میان چاویستاس‌ها به‌اندازه سلف خود، هوگو چاوز محبوبیت کسب کند اما تاکنون توانسته رهبر بی‌رقیب جنبش باقی بماند؛ اتفاقی که سال 2012 زمانی که هوگو چاوز به سرطان مبتلا شد و مادورو به‌عنوان جانشین او انتخاب شد، به‌دور از واقعیت بود.

خیلی‌ها تصور می‌کردند چاوز ناخوش‌احوال زمانی که در کوبا تحت درمان قرار گرفته بود، دیوسدادو کابلو، نظامی سرسخت و مبارز را انتخاب می‌کند. اما او در عوض مادورو را تقدیس کرد. مادورو در آن زمان پس از 6 سال خدمت در مقام وزیر امور خارجه چاوز  تازه معاون رئیس‌جمهور شده بود. او پس از روی کار آمدن از سیاست‌های فیدل کاسترو در کوبا استقبال کرد و بعدها در سخنرانی خود در سازمان ملل، جورج بوش پسر را «شیطان» خطاب کرد.

پس از مرگ چاوز در مارس 2013، مادورو با اختلاف کم و 6/1نقطه درصد بر رقیب خود، انریکه کاپریلس در انتخابات برنده شود؛ نتیجه‌ای که کاپریلس به‌چالش کشید.  سال 2018، مادورو در انتخاباتی که نه آزاد بود نه منصفانه، با اختلاف بالایی به پیروزی رسید. ائتلاف اپوزیسیون اصلی پس از آنکه طیفی از نامزدها زندانی شدند یا از کشور فرار کردند، تصمیم گرفت تا انتخابات را تحریم و زمین بازی را برای مادورو کمابیش بی‌رقیب باقی بگذارد.  شاید این شیوه مدیریت مادورو در 11 سال گذشته بود که توانست از وقوع هرگونه چالشی برای حکومتش در داخل حزب متحد سوسیالیست ونزوئلا یا PSUV جلوگیری کند و ائتلاف‌های قوی را با حامیان خود شکل دهد.  ولادیمیر پادرینو، وزیر دفاع او تقریباً یک دهه است که در سمت خود باقی مانده تا اطمینان حاصل کند نیروهای مسلح پشت او باقی می‌مانند.

در ژانویه 2019، حمایت نیروهای نظامی موضوع مهمی به‌شمار می‌رفت. در آن زمان خوان گوایدو، رهبر مجلس ملی، خود را رئیس‌جمهور بحق اعلام کرد و گفت مادورو با تقلب در انتخابات 2018 به پیروزی رسیده است.   در آن زمان تمام نهادهای اصلی تحت کنترل سفت و سخت دولت به حمایت‌های خود از مادورو ادامه دادند و امید اپوزیسیون به‌اینکه گوایدو در کاخ ریاست‌جمهوری جانشین مادورو خواهد شد، خیلی زود از بین رفت. متحدان مادورو هم بدنه اصلی الکتورال، دیوان عالی و دفتر دادستان کل را تحت کنترل خود دارند.  مادورو که نسبت به افراد خارج از حلقه خود بی‌اعتماد است، اطراف خود را با گروهی نزدیک از سیاستمداران مورد اعتمادی پر کرده که سمت‌های رده‌بالا را به‌صورت چرخشی بین آنها تقسیم می‌کند.

دلسی رودریگز یک نمونه است که علاوه بر وزیر ارتباطات، وزیر خارجه هم بوده و اخیراً به‌عنوان معاون رئیس‌جمهور خدمت کرده است. برادر او خورخه یکی دیگر از متحدان نزدیک مادورو است که هم‌اکنون ریاست مجلس ملی، پارلمان ونزوئلا را برعهده دارد.  پس از آنکه مقامات آمریکایی در سال 2020 مادورو و برخی از افراد حلقه نزدیکش، از جمله وزیر دفاع را به «تروریسم مواد مخدر» و قاچاق مواد مخدر متهم کردند، اتحاد میان آنها بیشتر شد.

رئیس‌جمهور از این کیفرخواست استفاده کرد تا خود را مبارزی علیه «نیروهای امپریالیستی ایالات متحده» نشان دهد که ادعا می‌کند او را مورد هدف قرار داده‌اند چون او برای مردم خود ایستادگی کرده است.

او همچنین تحریم‌های آمریکا را عامل بحران اقتصادی شدیدی می‌داند که ونزوئلا تحت رهبری او متحمل شده است. در یک دهه گذشته دست‌کم 8 میلیون ونزوئلایی کشور را ترک کرده‌اند که به‌دلیل ترکیبی از کمبودهای گسترده و افزایش سرکوب سیاسی رانده شده‌اند.

سال 2019، مادورو برای جلوگیری از سقوط اقتصادی برخی از قوانین سختگیرانه ارز خارجی را که چاوز وضع کرده بود، آزاد کرد. از آن زمان برخی کمبودها جبران شدند اما آن‌دسته از شهروندانی که به ارز خارجی دسترسی ندارند همچنان با مشکل مواجه‌اند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که محبوبیت مادورو در طی سال‌ها کاهش شدیدی پیدا کرده که بخشی بزرگی از دلیل آن رکود اقتصادی بوده است.

با این وجود، حزب سوسیالیست متحد مادورو همچنان می‌تواند از طرفداران دوآتشه خود به‌همراه تعداد قابل‌توجهی از مردمی که در دوران حکومت او به منافع مالی دست پیدا کردند، استفاده کند. اما اقدامات دولت او در ماه‌های اخیر به‌نظر نشان‌دهنده نگرانی او از این است که حزب پرقدرت متحد سوسیالیست در صورت آزاد و عادلانه بودن انتخابات ممکن است نتواند در انتخابات پیروز شود.  در ابتدا بازرس کل که متحد دولت است، اصلی‌ترین رقب خود، ماریا کورینا ماچادو را از نامزدی در انتخابات منع کرد؛ تصمیمی که بعدها توسط دیوان عالی تحت‌کنترل دولت تایید شد. پس از آن از ثبت‌نام زنی که از سوی ائتلاف اپوزیسیون انتخاب شد تا جانشین ماچادو شود، جلوگیری شد.  در نهایت، صلاحیت یک دیپلمات سابق نسبتاً ناشناس، به‌عنوان نامزد وحدت ائتلاف اپوزیسیون در ماه آوریل تایید شد. ادموندو گونزالس در نظرسنجی‌ها از مادورو پیشی گرفته بود. برخی از نظرسنجی‌ها این مرد 74 ساله را 40درصد جلوتر از رئیس‌جمهور اعلام کرده‌اند. واکنش مادورو به این نظرسنجی‌ها، لفاظی‌های خصمانه‌تری مبنی بر آن بود که در صورت شکست، احتمال یک جنگ داخلی وجود خواهد داشت.  او کمتر از دو هفته پیش از انتخابات به رای‌دهندگان گفت: «اگر نمی‌خواهید در ونزوئلا حمام خون و جنگ داخلی که فاشیست‌ها راه‌اندازی کنند، اتفاق بیفتد، پس بیایید برای بزرگترین موفقیت و بزرگترین پیروزی در تاریخ الکتورال مردم‌مان تلاش کنیم.» استناد به حمام خون افراطی به‌نظر می‌رسد اما مادورو درصورت شکست در انتخابات چیزهای زیادی برای ازدست دادن دارد. علاوه بر اینکه ایالات متحده پاداش 15 میلیون دلاری (معادل 11 میلیون و 600هزار پوند) برای دستگیری او به‌اتهام تروریسم مواد مخدر تعیین کرده بلکه به‌دلیل سرکوب اعتراضات ضددولتی در سال 2017 از سوی دیوان کیفری بین‌المللی تحت تعقیب قرار گرفته است.  اگر مادورو شکست بخورد، غافلگیرکننده نیست که این راننده اتوبوس سابق به آخر خط رسیدن خود را نپذیرد. خیلی‌ها نگرانند که او پست خود را در صلح و آرامش ترک نخواهد کرد.  ائتلاف حزب متحد سوسیالیست از 277 کرسی، 256 کرسی را در مجلس ملی دراختیار دارد. این کنترل تقریباً کامل بر قوه مقننه به دولت مادورو اجازه داده تا کنترل دو نهاد مهم که اعضای آن را مجلس ملی تعیین می‌کند، در دست بگیرد: دیوان عالی دادگستری، عالی‌ترین دادگاه ونزوئلا و شورای ملی انتخابات، بدنه مسئول نظارت بر انتخابات. در دولتی که بدنه اجرایی، قانون‌گذاری و تا حد زیادی قضایی را تحت کنترل دارد، دموکراسی تضعیف شده است. گونزالس وعده داده است که در صورت پیروزی، استقلال نهادهای ونزوئلا را بازمی‌گرداند.

اهمیت این انتخابات فراتر از مرزهای ونزوئلاست

نتیجه این انتخابات تبعاتی فراتر از مرزهای این کشور آمریکای جنوبی با جمعیت 29میلیون و 400هزار نفری آن خواهد داشت. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که درصورت پیروزی مادورو در انتخابات، مهاجرت افزایش خواهد یافت.  براساس نتایج یکی از نظرسنجی‌ها 10درصد از جمعیت فعلی در صورت انتخاب مجدد مادورو کشور را ترک خواهند کرد. نظرسنجی دیگری حتی می‌گوید که یک‌سوم جمعیت ممکن است مهاجرت کنند. در هر صورت انتظار می‌رود در صورت پیروزی مادورو تعداد افرادی که مهاجرت خواهند کرد، افزایش پیدا کند.  مهاجرت بحث داغی در میان نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکاست و واشنگتن و همچنین کشورهای آمریکای لاتین که مقصد جمع بزرگی از مهاجران ونزوئلایی هستند از نزدیک این انتخابات را تحت‌نظر داشتند.  روابط مادورو با همتایان آمریکایی‌اش پرتنش بوده است. به گزارش بی‌بی‌سی رهبر ونزوئلا به‌دلیل تحریم‌های آمریکا ائتلافی را با چین، ایران و روسیه تشکیل داد که هر سه کشور روابط پیچیده‌ای با آمریکا دارند. تغییر دولت ونزوئلا می‌تواند روی برگرداندن از این کشورها و همچنین متحد نزدیک ونزوئلا، کوبا باشد. اهمیت روابط تجاری ونزوئلا با کشورهای دیگر از این جهت است که این کشور دارای بزرگترین ذخایر نفتی در جهان است.  تولید نفت در دوران ریاست‌جمهوری مادورو در نتیجه ترکیبی از فقدان سرمایه‌گذاری، سوءمدیریت و تحریم‌های نفتی کاهش پیدا کرد. تعلیق تحریم‌های نفتی می‌توانند بر قیمت نفت جهانی تاثیر بگذارد.

از آغاز امسال بیش از 100 نفر از کنشگران کمپین ماچادو بازداشت شده‌اند. ماچادو در ایست بازرسی‌ها متوقف شده و خودرویش تخریب و صدمه دیده است. رستوران‌هایی که او در آنها غذا خورده بود، هتل‌هایی که در آنها اقامت کرده بود، پلمب شده‌اند و مالکان آنها در بازداشت قرار دارند. بسیاری از ناظران نگرانند که مادورو و متحدانش هر کاری می‌کنند تا در کاخ ریاست‌جمهوری باقی بمانند. به‌گزارش اندیشکده چتم هاوس، 90درصد از جمعیت ونزوئلا در فقر زندگی می‌کنند و نرخ تورم در سال گذشته به 190درصد رسید که یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان بود.

اپوزیسیون ونزوئلا به‌‌رغم آنکه با عقب‌نشینی‌ها و شکست‌های استراتژیک خود روبه‌رو بودند اما مقاومت چشمگیری را از خود نشان داده‌اند.

در گذشته، اپوزیسیون نمی‌توانست به اتحاد برسد و بر سر استراتژی‌ها برای ایجاد تغییر در دولت دچار شکاف شده بود. سال 2005، 2018 و 2020 احزاب اپوزیسیون شرکت در انتخابات را در اعتراض به برگزاری انتخابات ناعادلانه، تحریم کردند. تاثیر این اقدام بیرون ماندن آنها از کرسی‌های انتخابی در مجلس ملی در سال 2005 و 2020 و فاصله از رای‌دهندگان بود.  سال 2019، با تشویق دولت وقت آمریکا با ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، اپوزیسیون ونزوئلا دولت موقت در سایه را به‌امید آغاز تغییر رژیم با پشتوانه تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ونزوئلا تشکیل داد. با این حال دولت چاوز/مادورو در قدرت ماندند و اپوزیسیون در داخل و خارج از کشور به‌حاشیه رانده شدند.  گونزالس 74 ساله هیچ‌وقت در هیچ انتخاباتی شرکت نکرده و در حلقه اپوزیسیون شناخته‌شده نبود. با این حال، طی 4 ماه پس از زمانی که تصمیم گرفت نامزد ریاست‌جمهوری شود، این دیپلمات متواضع پیشین در نظرسنجی‌ها از نیکولاس مادورو پیشی گرفت. مقامات ارشد دولت مادورو بارها گونزالس را پیرمرد بیچاره‌ای خطاب کرده‌اند که بخشی از برنامه انحرافی برای آسیب رساندن به مردم است.

نزدیک به 22 میلیون نفر از شهروندان ونزوئلا برای رای‌گیری ثبت‌نام کرده‌اند و فقط کسری از 8 میلیون نفری که از سال 2014 از کشور مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند رای دهند. در تئوری، حدود 5 میلیون نفر از آنها می‌توانند رای دهند اما دولت از سال 2018 رای‌‌گیری در خارج از کشور را متوقف کرد و در مارس امسال دوباره به‌راه انداخت. از آن زمان فقط 500 نفر به 69هزار نفری که پیش از سال 2018 ثبت‌نام کرده بودند، اضافه شده‌اند.