درباره مجموعه «۲۸ رِنگ برای نی»
یک اثر پژوهشی عامه‌پسند
عطا نویدی، پژوهشگر موسیقی ایرانی
رِنگ از قدیمی‌ترین فرم‌های موسیقی ایرانی است که به‌دلیل کوتاه بودن، همچنین ضرباهنگ بالای آن بسیار موردتوجه عموم مردم قرار می‌گرفته و معمولاً در پایان اجراها و قطعات موسیقی نواخته می‌شده است. به‌دلایل متعدد و تغییر برخی فرم‌ها در موسیقی، همچنین فاصله گرفتن بسیاری از خالقان و موسیقیدانان از ریشه‌های قدیم طی چهار دهه گذشته، رِنگ در موسیقی امروز کمرنگ شده است و هر آن‌چه در رپرتوار اجرایی سال‌های اخیر شنیده می‌شود، مربوط به اواخر دوره قاجار یا پهلوی اول است. به استثنای فرامرز پایور که اکثر قریب به اتفاق اجراهایش با وجود نوآوری در محتوا، پایبند به فرم موسیقی قدیم بود و وجود رِنگ را همواره در اجراهایش رعایت می‌کرد، کمتر آهنگسازی را در چهار دهه گذشته سراغ داریم که این فرم را رعایت کرده باشد.
مجموعه «۲۸ رِنگ برای نی» شامل رِنگ و ضربی‌های قدیمی از آهنگسازان، نوازندگان و موسیقیدانان صاحب‌نام ایران از دوره قاجار تا اواخر دوره پهلوی اول است که از آرشیو شخصی محمدرضا شرایلی، پژوهشگر پرتلاش موسیقی ایرانی استخراج شده و توسط زمان خیری، نوازنده نی و پژوهشگر موسیقی در یک‌دوره سه‌ساله بازسازی، نواخته و منتشر شده است.
این قطعات ساخته و اجرای هنرمندانی چون آقاحسینقلی، درویش‌خان، عبدالحسین شهنازی، مشیر همایون شهردار، باقرخان رامشگر، ارکستر پرویز ایران‌پور، یحیی زرپنجه و... است که از صفحات گرامافون، استوانه فنوگراف و ضبط خصوصی استخراج شده است. برخی از این قطعات به‌دلیل آسیب‌دیدن منبع آن، در بخش‌های جزئی مخدوش‌شده و توسط زمان خیری با توجه به حرکت ملودی و نت‌ها، پُل‌ها و جملات ازدست‌رفته بازسازی شده است. همچنین برخی از قطعات به‌دلیل محدودیت زمان ضبط استوانه فنوگراف، فاقد پایان‌بندی بود که در این موارد نیز جملات فرود و پایانی برای این قطعات بازسازی شده است.
باتوجه به محدودیت رپرتوار آموزشی و اجرایی برای ساز نی، این مجموعه که طی ماه‌های آینده کتاب نت آن نیز روانه بازار می‌شود، یک اتفاق خوب برای این ساز است.
طی سال‌های متمادی نوازندگان ساز نی برای نواختن قطعات مختلف به کتاب‌های دیگر سازها مراجعه می‌کردند و این قطعات را با نی می‌نواختند. اما «۲۸ رِنگ برای نی» از معدود مجموعه‌هایی است که برای ساز نی طراحی و ساخته شده و در آن شخصیت، ویژگی‌ها و محدودیت‌های این ساز کهن لحاظ شده است. همچنین با انتشار کتاب این اثر، این قطعات ناشنیده برای عموم سازها نیز در دسترس قرار می‌گیرد.
آن‌چه آلبوم «۲۸ رِنگ برای نی» را در این روزگار برجسته می‌کند، ماهیت رِنگ به‌عنوان یک موسیقی کوتاه و عامه‌پسند است. امروزه سلیقه شنیداری مردم به سمت موسیقی‌های کوتاه رفته که البته یافتن موسیقی‌های کوتاه که دارای اصالت، ریشه و خاستگاه صحیح فرهنگی- موسیقایی باشد امری سخت است. رِنگ برخاسته از موسیقی قاجار، دوران شکوه موسیقی ایرانی است. اگر امروزه بتوان فرم‌هایی مانند رِنگ و ضربی‌خوانی را در میان عموم اشاعه داد، قطعاً رقیب بی‌بدیل و سرسختی برای موسیقی‌های بی‌محتوا و سطحی که امروز در رسانه‌های مختلف منتشر می‌شود خواهد بود.
مجموعه «۲۸ رِنگ برای نی» علاوه بر ویژگی‌های پژوهشی آن که برگزیده بخش پژوهشی جایزه باربد را در کارنامه دارد، این ظرفیت را دارد که در رپرتوار شنیداری عامه مردم نیز قرار گیرد. این آلبوم سال ۱۴۰۲ از طریق نشر ماهور منتشر شده و از معدود آثاری است که به‌صورت فیزیکی هم در دسترس علاقه‌مندان است.
