پارودیِ نماد وفاداری در زندگی زناشویی

درباره نمایشنامه «پنلوپه (کمدی در سه پرده)» نوشته ویلیام سامرست موآم

ویلیام سامرست موآم (William Somerset Maugham) (زاده‌ی ۱۸۷۴ – درگذشته‌ی ۱۹۶۵) نمایشنامه‌نویس، نویسنده و داستان‌نویس انگلیسی و از محبوب‌ترین نویسندگان زمان خود بود که آثارش در دهه‌ی ۱۹۳۰ بسیار مورد توجه قرار گرفت.

موآم، نویسنده پرکاری بود که ازجمله آثار معروفش می‌توان به «لبه‌‌ی تیغ»، «ماه و شش پنی» و «پای‌بندی‌های انسانی (پیرامون اسارت بشری)» اشاره کرد اما نمایشنامه‌های او نیز محبوب بودند به‌گونه‌ای‌که در سال ۱۹۰۸ چهار نمایشنامه‌اش همزمان در لندن روی صحنه بود.

او برای نگارش نمایشنامه «پنلوپه (کمدی در سه پرده)» در انتخاب نام اثر و نام زنی که شخصیت اصلی را برعهده دارد و داستان حول محور او می‌چرخد، سراغ یکی از اسطوره‌های یونانی؛ همسر اودوسئوس و مادر تلماخوس رفت. زنی که به‌عنوان نماد وفاداری در زندگی زناشویی شناخته می‌شود.

پنلوپه، یکی از شخصیت‌های منظومه «اودیسه»، اثر هومر شاعر بزرگ یونان باستان است. پدر پنلوپه در جوانی برای انتخاب مردی از میان مردانی که به‌عنوان خواستگار دخترش صف کشیده‌اند، مسابقه‌ای ترتیب می‌دهد و اودوسئوس است که از این رقابت پیروز بیرون می‌‌آید و با پنلوپه ازدواج می‌کند.

پس از عزیمت اودوسئوس به جنگ تروا و مجموع ۲۰ سال بی‌خبری از او، پنلوپه با وجود خواستگاران بسیار زیاد به همسرش وفادار می‌ماند. او خواستگارانش را هر بار با زیرکی از خود ناامید می‌کند.

یکی از حیله‌های معروف او این است که شروع به بافتن کفن اودوسئوس می‌کند و به خواستگارانش وعده می‌دهد هنگامی تصمیم به ازدواج خواهد گرفت که بافتن این پارچه پایان یابد. اما بافتن پارچه هیچ‌گاه پایان نمی‌یابد زیرا او هر شب هرچه را بافته است، می‌شکافت.

این حیله به مدت سه‌سال خواستگاران را از او دور نگه می‌دارد. پس از فاش‌شدن حیله‌اش، قرار می‌شود با کسی که بتواند کمان اودوسئوس را خم کند، ازدواج کند.

در همین زمان اودوسئوس با لباس مبدل به خانه‌ برمی‌گردد. شرط را می‌برد، تمام خواستگاران را با همکاری پسرش تلماخوس می‌کشد و پنلوپه به‌عنوان نماد وفاداری در زناشویی شهره می‌شود.

پارودیِ (تقلید طنزگونه از یک کار هنری) «پنلوپه (کمدی در سه پرده)»، نخستین‌بار در ژانویه ۱۹۰۹ روی صحنه رفت. این نمایشنامه با حضور ۱۰ شخصیت، روایتی است از ترفندهای زنی جوان به‌نام پنلوپه (هم‌نام همسر وفادار اودوسئوس در منظومه «اودیسه») برای بازگرداندن شوهر خیانتکارش، دکتر اوفارل به زندگی زناشویی.

پنلوپه در فضایی طنزآمیز با راهنمایی‌های به‌ظاهر عجیب‌وغریب پدر و مادرش، پروفسور گولایتلی و خانم گولایتلی می‌کوشد بر احساس اولیه خود در قبال خیانت شوهر به‌واسطه برقراری ارتباط با دوست پنلوپه، اِیدا فرگوسن، غلبه کند.

در این فضای طنزآمیز و پر از کنایه درباره ازدواج و موقعیت‌های اجتماعی، پروفسور گولایتلی، پدر پنلوپه از او می‌خواهد به‌جای طلاق گرفتن، دوباره عشق شوهرش را به دست آورد.

پنلوپه که صبح و ظهر و شب به همسر خیانتکارش، دکتر اوفارل عشق می‌ورزیده، حرف که می‌زده دوستش داشته، ساکت که می‌مانده، دوستش داشته، راه که می‌رفته، دوستش داشته، غذا که می‌خورده، دوستش داشته و وقتی می‌خوابیده باز هم دوستش داشته است به توصیه پدر تصمیم می‌گیرد دیگر از او نپرسد کجا بود و چه کرده است.

پنلوپه به توصیه پدر دیگر وقتی دکتر اوفارل می‌خواهد جایی برود هم نمی‌پرسد کِی برمی‌گردد و با پِی‌ بردن به خیانت شوهر به‌جای قشقرق به‌راه انداختن، هر فرصتی که دست می‌دهد مردِ خیانتکار را در آغوش معشوقه‌اش، اِیدا فرگوسن می‌اندازد.

راهکاری که در «پنلوپه (کمدی در سه پرده)» جواب می‌دهد و دکتر اوفارلِ پشیمان و نادم را به آغوش پنلوپه برمی‌گرداند. این روند تا جایی پیش می‌رود که این دکتر اوفارل است که در پایان پرده سوم، دل‌نگران از پنلوپه می‌پرسد «کِی برمی گردی؟»؛ سوالی آشنا برای پنلوپه که خود بارها از همسرش پرسیده و این‌بار که جای سوال‌کننده عوض شده است لبخندی از رضایت بر لب پنلوپه می‌نشاند و پرده نمایش فرو می‌افتد.

نمایشنامه «پنلوپه (کمدی در سه پرده)» که نشر نی آن را در ۱۵۸ صفحه و با قیمت ۱۵۰ هزار تومان روانه بازار نشر کرده، توسط نیما حضرتی به فارسی برگردانده شده است.

این اثر سومین نمایشنامه‌‌ای است که با ترجمه نیما حضرتی در مجموعه‌ی جهانِ نمایشِ نشر نی منتشر شده است. حضرتی که پیش‌تر ترجمه‌ی «اِما و جین آستین (اقتباسی از رمان «اِما» اثر جین آستین نوشته مارتین میلار و دون مکیچان)» و «حلقه: کمدی در سه پرده (اثر ویلیام سامرست موآم) را برای انتشار به نشر نی سپرده بود، قرار بود با ترجمه‌های دیگری به همکاری با مجموعه‌ی جهانِ نمایش ادامه دهد اما ۲۷ شهریورماه ۱۴۰۲ در ۳۸ سالگی بر اثر ایست قلبی از دنیا رفت.

Penelope-jeld