تاریخچه تشکیل حزب مشارکت
سعید شریعتی
عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت
25سال از تشکیل جبهه مشارکت ایران اسلامی به‌عنوان فراگیرترین حزب سیاسی در دوران جدید پس از شروع اصلاحات سیاسی در ایران، فرصت مغتنمی است که با یادآوری فرآیند تشکیل این حزب و آثار و نتایج و پیامدهای 12ساله جبهه مشارکت، به نقش و تاثیر جبهه مشارکت ایران اسلامی به‌عنوان بزرگترین حزب حامل اندیشه اصلاحی در کشور بپردازیم.
به‌طور روشن باید گفت که اندیشه تشکیل جبهه مشارکت ایران اسلامی و یا تشکلی با این جهت‌گیری فکری و سیاسی، به پیش از خرداد 1376 برمیگردد. پس از تشکیل مجلس پنجم و گشایش‌هایی که پس از این دوره در فضای سیاسی ایجاد شده بود، جریان نیروهای سیاسی که معروف به خط امام بودند و به‌ویژه جریان‌هایی که خاستگاه دانشگاهی داشتند، به صرافت تشکیل حزب فراگیر و مؤثری افتادند. خاطرم هست که در اردیبهشت 1376 که کوران رقابت‌های انتخاباتی بود، آقای خاتمی در نشستی که با اعضای ستاد داشت، امیدواری‌های متعددی به فعالان سیاسی می‌داد؛ از جمله اینکه حتی اگر ما در انتخابات شکست بخوریم، این نیرویی که گرد آمده، بهترین فرصت را فراهم خواهد کرد که حزبی فراگیر را تشکیل دهیم.
اما همانطور که اشاره شد، ایده تفکر ساختن این حزب به پیش از انتخابات برمی‌گشت و محور آن هم خود آقای خاتمی در حلقه آیین بود که به ضرورت‌های تشکیل یک حزب فراگیر در سال 1375 رسیده بودند اما فرصت تشکیل ستاد انتخاباتی آقای خاتمی، این جریان را از نیرویی سراسری تغذیه کرد که در ستاد انتخاباتی فعالیت می‌کردند. از خرداد 1376 تا آذر 1377، نیروها در دو جریان فعال بودند؛ یکی تشکیل دولت آقای خاتمی و جذب نیروهایی که در انتخابات به کمک آقای خاتمی آمده بودند و بخش‌هایی هم به تشکیل جبهه مشارکت مشغول شدند تا اینکه رسماً در آذر 1377 جبهه مشارکت ایران اسلامی بیانیه اعلام حضور خود را با امضاء 110 نفر از فعالان سیاسی شناخته‌شده وقت (با ترکیبی از نیروهایی که پیش از آن در جریان‌های دانشجویی دهه 60 فعال بودند و نیروهایی که در وزارت کشور با آقای خاتمی همکاری داشتند و بخشی از روزنامه‌نگاران و همچنین بخش‌هایی از نیروهای فعال در انجمن‌ها مانند انجمن اسلامی معلمان) منتشر کرد و بعد از آن یک حلقه 110نفر دیگری هم تشکیل شد تا اینکه به اولین کنگره حزب در تیرماه 1379 رسیدیم.
اصلی‌ترین پروژه‌ای که جبهه مشارکت در دو سال اول خود پی گرفت، پس از انتخابات شورای شهر اول، انتخابات مجلس ششم بود که محوریت اصلی در سازماندهی نیروهای اصلاح‌طلب برای تشکیل یک فراکسیون قوی، برعهده جبهه مشارکت بود. در سال 1378 پروژه اصلی تشکیل ستادهای انتخاباتی و یک فهرست قدرتمند از نامزدهایی بود که مورد حمایت مردم هم قرار گرفتند. این انتخابات منجر به این شد که عملاً در شروع کار مجلس، بزرگترین فراکسیون مجلس با حدود 140 عضو جبهه مشارکت تشکیل داده شد که در کنار 60 الی 70 نفر دیگر، فراکسیون اکثریت مطلق تحت عنوان فراکسیون جبهه دوم خرداد تشکیل شد.
طی این مدت جبهه مشارکت همزمان هم در اداره مجلس نقش داشت و هم تعداد زیادی از اعضاء دولت از اعضاء ارشد جبهه مشارکت نقش راهبردی در سیاست‌گذاری‌های دولت اصلاحات داشتند. همچنین در مجلس هم، کمک به دولت آقای خاتمی ادامه داشت. در مجموع همکاری دولت و مجلس در دوره ششم یکی از موفق‌ترین دوره‌ها را در ایران رقم زد و حاصل این مجلس هم برنامه چهارم توسعه به‌عنوان یکی از درخشان‌ترین برنامه‌ها بود، علاوه بر اینکه تریبون مجلس ششم، سخنگوی واقعی ملت ایران بود و از این جهت کارنامه مجلس ششم در خاطره سیاسی مردم ایران باقی خواهد ماند.
از این جهت جبهه مشارکت یک حزب قدرتمند بود و ما طی 12 سال فعالیت رسمی، شبکه قدرتمندی از نیروهای سیاسی را سازماندهی کردیم. در نهایت فعالیت جبهه مشارکت در سال 1388، جبهه مشارکت بیش از 50هزار نیروی سازمان‌یافته در سراسر کشور داشت که همین شبکه اصلی‌ترین نقطه هدف نیروهای امنیتی و مخالفان جبهه مشارکت بود و این گسترش مؤثر حزب با حسادت حاسدان مواجه بود و حتی پیش از اتفاقات سال 1388، برنامه برخورد با جبهه مشارکت در دستورکار آنها قرار گرفته بود.
از سال 1381 آغاز برخورد نیروهای امنیتی با ساختار و تشکیلات و اعضاء جبهه مشارکت آغاز شده بود. برخورد با آقای عباس عبدی و مؤسسه آینده در آن سال، آغاز این نقطه بود. به نظر ما اصلی‌ترین دلیل برخورد با آقای عبدی، مؤسسه آینده نبود بلکه فعالیت‌های متمرکز و پیگیر ایشان در جبهه مشارکت بود که تحمل نشد. بدین ترتیب شروع برخورد با جبهه مشارکت پرونده‌ای بود که در 13آبان 1381 ساخته و پرداخته شد و توسط آقای مرتضوی (دادستان وقت تهران) پروژه‌اش کلید خورد. این فرایند امتداد پیدا کرد و در سال 1388 به بهانه انتخابات و مسائل پس از انتخابات، هجمه به سمت جبهه مشارکت گسترده شد، تعداد زیادی از اعضاء حزب دستگیر شدند و در نهایت در یک فرآیند غیرقانونی و پر از مسئله حقوقی، تلاش کردند تا حکمی را به‌عنوان حکم انحلال جبهه مشارکت به امضاء آقای صلواتی برسانند که البته این حکم هیچ‌وقت به دبیرکل جبهه مشارکت ابلاغ نشد و از نظر ما این انحلال چالش‌های جدی دارد. منتهی ما به علت چالش‌های جدی که از سال 1388 تا 1392 وجود داشت، فعالیت‌های‌مان را به صورت غیررسمی و تاحدودی زیرزمینی ادامه دادیم تا به سال 1392 رسیدیم.
اتفاقی که در سال 1392 افتاد، تا حدود زیادی به این باقی‌مانده سازماندهی که در جبهه مشارکت ایجاد شده بود، برمی‌گشت که منجر به رای‌آوری آقای حسن روحانی شد و پس از آن هم که در دولت آقای روحانی تلاش شد تا تشکل جدیدی برای نیروهایی که پیش از این همکاری می‌کردند شکل بگیرد و در غالب جدید فعالیت را دنبال کردند و در سال 1396 هم اصلی‌ترین نیرو همان بدنه بودند؛ چنانچه در آن سال، حزب اتحاد 380 ستاد انتخاباتی داشت.
به هر حال و در مجموع جبهه مشارکت پدیده تشکیلاتی سیاسی در سه دهه گذشته است و به نظرم تجربه این تشکیلات باید ثبت و ضبط شود. امیدوارم ما به‌عنوان میراث‌داران جبهه مشارکت در فرصتی، روایت این فعالیت گسترده تشکیلاتی را که همت و همراهی ده‌ها هزار نفر را داشت، برای تاریخ ثبت کنیم.
