خاورمیانه‌ نوآور بدون ما

اعطای میزبانی اکسپوی ۲۰۳۰ به شهر ریاض عربستان، این موضوع را ثابت کرد که حاکمان کشورهای خاورمیانه درصدد هستند تا نقش اساسی در حوزه فناوری و کسب‌وکار دیجیتال ایفا کنند. دولت ایران اما چطور می‌خواهد از این تغییر رویکرد کشورهای همسایه استفاده کند؟ چندی پیش بن‌سلمان طی اظهارنظری گفته بود، در تلاش است تا در کنار عربستان، سایر کشورهای عربی در منطقه نیز پیشرفت کنند. این پروسه کلید خورده است. آیا باید نگران افزایش فاصله علمی ایران با سایر کشورهای منطقه بود؟

تغییر قطب اقتصادی از دوبی به ریاض

عربستان بعد از کسب میزبانی جام‌جهانی 2034 حالا یک میزبانی مهم دیگر را برای کشورش کسب کرد تا نشان دهد عزمش برای پروژه 2030 جدی است. نشریه آمریکایی بلومبرگ معتقد است، دولتمردان عربستان از سال‌ها قبل در اندیشه تغییرات بنیادین در کشورشان بودند تا قطب اقتصادی را از امارات به عربستان بیاورند. در این بین اما مشکلات و سختی‌هایی وجود دارد که نمی‌توان یک‌شبه آن را تغییر داد. درحال‌حاضر باوجود تغییرات اساسی در عربستان، بسیاری از کسب‌وکارها همچنان تمایل دارند سرمایه‌گذاری‌شان را در امارات ادامه دهند. بلومبرگ دراین‌باره اما معتقد است، عربستان به‌زودی جزو 10 کشور مهم اقتصادی دنیا خواهد شد و تعداد ساکنان آن تا سال 2030 میلادی به 15 میلیون‌نفر افزایش می‌یابد اما موانع متعددی در برابر این برنامه وجود دارد که با سختگیری‌ها در شریعت مرتبط هستند. عربستان سعودی همچنین در قالب چشم‌انداز 2030 قصد دارد تا این سال، ضمن قطع وابستگی به درآمدهای نفتی، در کسب درآمدهای غیرنفتی، ‌رکورد ثبت کند. بلومبرگ در گزارش خود اضافه کرد: «سوال بزرگ این است که آیا ریاض آماده چنین تغییراتی است؟ در زمینه زیرساخت‌ها، اسکان، سبک زندگی و حتی به‌لحاظ اداری آیا ریاض آمادگی میزبانی از نیروی کار خارجی سطح بالا و خانواده‌های‌شان است؟»

 رضا قربانی، عضو ه‍یئت مدیره سازمان صنفی رایانه‌ای تهران (نصر) و تحلیل‌گر فناوری در گفت‌وگو با «هم‌میهن» نسبت به تغییر رویکرد دولت عربستان در زمینه فناوری می‌گوید: «امسال که در نمایشگاه جیتکس به میزبانی کشور امارات حضور داشتم به‌طور مشخص، عربستان حضور به‌مراتب فعال‌تر و پررنگ‌تری از گذشته در فضای فناوری و تکنولوژی داشت. آنها تلاش می‌کنند که در فضای استارت‌آپ و کسب‌وکار تاثیرگذارتر باشند تا فضا برای فعالیت‌های اقتصادی در قیاس با گذشته تسهیل‌تر شود. آنها با بهبود وضعیت زیرساخت و یکسری تغییرات اجتماعی، توانستند تا حدودی به مدلی که می‌خواستند دست یابند.»

 الگوبرداری از امارات

اکسپوی 2020 که البته با تاخیری یک‌ساله به‌دلیل همه‌گیری ویروس کرونا در دنیا برگزار شد، با پررنگ‌تر بودن حضور عربستانی‌ها همراه شده بود. قربانی معتقد است عربستان طی چند سال اخیر، امارات را الگوی مناسبی برای خودش درنظر گرفت: «عربستان سال‌ها در سایه حضور داشت و به‌نوعی به کشور امارات یک نگاه آزمایشگاهی داشته؛ چراکه امارات در 10 سال گذشته مسیری را طی کرده که ساختن اکوسیستم و کسب‌وکار را در فضای نوآوری و اقتصاد دیجیتال امتحان کرده است. امارات امروزه، دیگر یک کشور که فقط تجارت و بازرگانی می‌کند نیست، بلکه خودش در اقتصاد دیجیتال و نوآوری حرفی برای گفتن دارد و کسب‌وکارهای مختلف سایر کشورها را نیز به کشورش می‌کشاند. درحال‌حاضر عربستان رویکردش را به‌مرور تغییر داده و فضا را باز کرده تا کسب‌وکارهای بیشتری به عربستان بیایند. با برگزاری اکسپوی 2020 در امارات، اولین همایش در این حوزه به خاورمیانه آمد و حالا بعد از میزبانی ژاپن 2025 بار دیگر میزبانی اکسپو به خاورمیانه برگشته است. چنین رویکردی نشان می‌دهد کشورهای مصرف‌کننده، تلاش می‌کنند که در فضای فناوری تاثیرگذار باشند.»

عربستان چطور میزبان شد؟

شهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی در رقابت با شهرهای رم ایتالیا، پوسان کره جنوبی و اودیسا اوکراین، تلاش کرد تا میزبان نمایشگاه بزرگ بین‌المللی اکسپو 2030 باشد. اکسپو یا نمایشگاه جهانی هر 5 سال یک‌بار به مدت 6 ماه برگزار می‌شود. در این نمایشگاه هر کشور، یک غرفه دارد. پیش از اعطای میزبانی به عربستان، به صورت رسمی 85 کشور از 175 کشور عضو اکسپو حمایت خود را از اعطای میزبانی به ریاض اعلام کرده بودند. سعودی‌ها بودجه 3/7میلیارد دلاری برای میزبانی از رویداد جهانی اکسپو 2030 اختصاص داده‌اند. این بودجه شامل 8/5میلیارد دلار سرمایه‌ای و 4/1میلیارد دلار بودجه هزینه‌ای برای راه‌اندازی است. همچنین سعودی‌ها پیش‌بینی کردند اکسپو ریاض 2030 در مکانی به مساحت یک میلیون مترمربع برپا شود و 40 میلیون بازدیدکننده داشته باشد و بیش از 190 کشور و سازمان بین‌المللی در آن حاضر باشند. در طرح پیشنهادی سعودی‌ها برای کسب میزبانی آمده که شعار اصلی اکسپو 2030 ریاض این خواهد بود: ‌«عصر تغییر: با هم به آینده نگاه می‌کنیم». همچنین در طرح سعودی پیش‌بینی شده، درآمد 53/1میلیارد دلاری از اکسپو 2030 به دست آید که اندکی بیش از هزینه راه‌اندازی خواهد بود. درآمد فروش بلیط هم بیش از 894 میلیون دلار پیش‌بینی شده است. همچنین گفته شده، محل برگزاری نمایشگاه بزرگ اکسپو در جایی در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی ملک‌سلمان در ریاض برپا خواهد شد و نقش مهمی در رونق گردشگری این کشور خواهد داشت. تا آن زمان طرح‌هایی مثل شهر جدید نئوم، منطقه گردشگری الدرعیه و دریای سرخ نیز تکمیل خواهند شد.

ایران کجای معادله است؟

باتوجه به پیشرفت کشورهای منطقه در حوزه فناوری، رویکرد دولت ایران و تعامل‌شان با این کشورها چطور می‌تواند باشد؟ آیا سود برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی صرفاً به کشور میزبان می‌رسد یا سایر کشورهای خاورمیانه نیز می‌توانند در آن سهیم باشند؟ باتوجه به صحبت‌های چند سال پیش بن‌سلمان که گفته بود به دنبال این است که سایر کشورهای عربی در کنار عربستان پیشرفت کنند و مدرن شوند، ایران چطور می‌تواند بخشی از این تعامل و بازی نام بگیرد؟ رضا قربانی می‌گوید، هرچند اعطای میزبانی‌ها اصولاً عادلانه نیست اما تعامل مثبت دولت عربستان با سایر کشورها تاثیرگذار در اعطای این میزبانی بوده است: «این انتخاب‌ها هیچ‌وقت عادلانه نیست. اینطور نیست که تصور کنیم ریاض از بوسان برتری داشت، بلکه باید چنین نگاه کرد که عربستان با دنیا تعامل بهتری داشته است. موضوعی که در ایران کمتر دیده می‌شود. عربستان در تعامل با دنیا سرمایه‌گذاری بیشتری کرد و حالا جوابش را گرفت. هرچند کسب میزبانی به این معنی نیست که شرایط بهتری دارند بلکه توانستند زمینه چینی بهتری را با کشورهای مختلف دنیا داشته باشند و این حس مثبت را ایجاد کردند که در حال حرکت و پیشرفت هستند. عربستان در سال‌های آینده می‌تواند دراین‌زمینه از امارات نیز پیشی بگیرد. باید توجه داشت که امارات دومین «هاب» نوآوری خاورمیانه است.» قربانی همچنین با اشاره به تغییر رویکرد نسل جدید حاکمان کشورهای عربی معتقد است، دولت ایران می‌تواند وارد تعامل با آنها شود: «نسلی در خاورمیانه روی کار آمده که نگاه بازتری نسبت به پدران خود داشتند. آنها سبک زندگی متفاوتی را ترویج می‌کنند که پیش‌تر شاهد آن نبودیم. این افراد نگاه درستی دارند که فقط خودشان را نمی‌بینند و معتقد هستند، منطقه نیز در کنار آنها باید پیشرفت کند. تغییر رویکرد سیاسی با دولت ایران نیز در همین راستاست. نگاه ما در فضای حاکمیت و دولت و مردم باید نسبت به بسیاری از مسائل تغییر کند. ما می‌توانیم با کشورهای منطقه فعالیت اقتصادی مشترک داشته باشیم، این تغییرات را با دید مثبت ببینیم و سعی کنیم بخشی از این جریان باشیم. در جیتکس دوبی 2020 این اتفاق رخ نداد و آنطور که باید اثرگذار نبودیم».