آزادی توماج، محکومیت هانیه

نقش نهادهای صنفی در پیگیری وضعیت پرونده‌های قضایی هنرمندان در گفت‌وگو با حمیدرضا نوربخش و مهدی کوهیان

از شامگاه شنبه، ۲۷ آبان‌ماه تاکنون در تایملاین اینستاگرام و توئیتر کاربران ایرانی، دو خبر با اختلافی بالاتر از دیگر اخبار در حال دست‌به‌دست شدن است؛ یکی آزادی توماج صالحی، خواننده رپ پس از تحمل ۲۵۲ روز انفرادی و مجموعاً یک‌سال و ۲۱ روز حبس، به‌قید وثیقه و دیگری محکومیت هانیه توسلی، بازیگر سینما و تئاتر در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب اسلامی به تحمل ۶ ماه حبس تعزیری و پرداخت ۱۵ میلیون تومان جزای نقدی که اجرای حبس به مدت سه‌سال معلق شده است. حکمی که اگر قطعی شود، وضعیت اجرایش به آن‌چه در شعبه ۹ بازپرسی دادسرای فرهنگ و رسانه ـ دیگر پرونده مفتوح هانیه توسلی ـ خواهد گذشت، بستگی بسیار دارد. پس از پاییز ۱۴۰۱، این نخستین‌بار نیست که خبر احضار، دستگیری، بازداشت‌موقت، آزادی به‌قید وثیقه، ممنوعیت از کار، برگزاری دادگاه و صدور حکم برای معترضان ازجمله هنرمندان، در فضای مجازی واکنش برمی‌انگیزد اما نکته قابل‌اشاره در مورد آزادی توماج صالحی، مسئله‌ای است که مهدی کوهیان، فعال امور حقوقی هنرمندان، در ایکس (توئیتر سابق) به آن اشاره کرد. او در توئیتی با اشاره به ماه‌ها فعالیت وکلای توماج صالحی؛ امیر رئیسیان و رزا اعتمادی‌انصاری، از تلاش و پیگیری خانه موسیقی به‌خصوص مدیرعامل آن حمیدرضا نوربخش، همچنین فردین خلعتبری، موسیقی‌دان و آهنگساز شناخته‌شده و غزل نهانی، روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و روابط عمومی خانه موسیقی خبر داد. اتفاقی که می‌توان در کنار تلاش غیرقابل انکار وکلا به همراهی و همکاری نهادهای صنفی حوزه فرهنگ و هنر با یکدیگر، برای ایجاد تغییری در وضعیت هنرمندانی که پس از رویدادهای پاییز ۱۴۰۱ متهم و محکوم شده‌اند، نسبت‌اش داد و از آن به‌عنوان اقدامی پسندیده در بهبود وضعیت این افراد و تلاش برای کاهش شکاف اجتماعی ایجاده‌شده نام برد. اقدام قابل‌تقدیری که پیش‌ازاین نیز نمونه‌های دیگری هم داشته است.

حبسی که جایگزین اعدام شد

تبدیل شدن حکم اعدام به حبس، حتی اگر قرار باشد که آن حبس در تبعید بگذرد، بی‌شک فرح‌بخش‌ترین خبری است که می‌توان در مورد یک محکوم به اعدام شنید. اگرچه «فکر کردن» به اینکه متهم چگونه قرار است روزهای کش‌دار حبسِ در تبعید را در زندان بگذراند، فراتر از توان ما شنوندگان رود. این اتفاقی بود که برای حسین محمدی، بازیگر تئاتر و رضا آریا، نوازنده؛ دو نفر از متهمان پرونده شهادت سیدروح‌الله عجمیان رخ داد. هنگامی که امیر هاشمی، مدیر روابط‌عمومی دیوان‌عالی کشور، با انتشار توئیتی از صدور احکام نهایی پرونده شهادت عجمیان خبر داد و از نقض احکام صادره برای حمید قره‌حسنلو، حسین محمدی و رضا آریا نوشت، اهالی فرهنگ و هنر می‌دانستند که رَستن حسین و رضا از طناب دار، در کنار تلاش بی‌شائبه وکلای‌شان، محصول همت نهادهای صنفی ازجمله خانه تئاتر، خانه موسیقی و مشاوران حقوقی این نهادها و پیگیری مستمر آن‌ها نیز بوده است. هشتم شهریورماه ۱۴۰۲ که خبر آمد حسین محمدی و رضا آریا برای گذراندن ۱۰ سال حبس به زندان کرمان منتقل شده‌اند، اندوه ناشی از این‌که چرا نام این بازیگر تئاتر و نوازنده را نه به‌واسطه هنرنمایی‌شان روی صحنه که به‌واسطه اجرای حکم‌ حبسِ در تبعیدشان در صدر اخبار قرار گرفته است، قابل انکار نبود اما همراهی نهادهای صنفی با وکلای حسین و رضا برای شکسته‌شدن احکام بدوی نیز نکته‌ای نبود که به هیچ‌عنوان بتوان نادیده‌اش گرفت. اتفاقی که می‌توان به نمونه‌های دیگری از آن نیز اشاره کرد و نام حسین و رضا در این گزارش به‌عنوان پررنگ‌ترین نمونه آمده است.

حلقه واسطی میان نهاد قدرت و مردم

حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی که از پاییز سال گذشته تا‌به‌حال پیگیر آزادی یا ایجاد تغییر در احکام صادره برای بسیاری از اهالی موسیقی بوده است، در مورد اهمیت و نقش نهادهای صنفی به‌عنوان میان‌داران و حدواسطی میان نهاد قدرت و هنرمندان، به‌عنوان بخشی از جامعه به «هم‌میهن» گفت: «فلسفه وجودی نهادهای مدنی، مانند احزاب و صنوف، NGOها و... ایجاد پلی میان نهاد قدرت و مردم به‌عنوان حلقه واسط است. ضمن این‌که ایجاد پوششی حمایتی برای اعضای‌شان نیز بخشی از وظیفه آن‌هاست. این پوشش حمایتی می‌تواند شامل برقراری بیمه، کمک به رفع مشکلات معیشتی، تسهیل روند فعالیت‌ هنرمندان و از میان برداشتن موانعی که مانع از این فعالیت‌ها می‌شود و... باشد. اموری که جزو وظایف ذاتی نهادهای صنفی است.» او با بیان این‌که با بروز اتفاقات سال گذشته، سوءتفاهم‌هایی برای بخش‌هایی از نهاد قدرت در مورد برخی از هنرمندان ایجاد شد، افزود: «طبیعتاً این نهادهای صنفی هستند که می‌توانند بخشی از این سوءتفاهم‌ها را برطرف کنند و به گفت‌وگو با نهاد قدرت بنشینند و از این بگویند که هنرمند نیز ممکن است همچون دیگر مردم، معترض باشد و الزاماً قصدش عنادورزی و لجاجت نیست و باید اعتراضش را شنید. ضمن این‌که گیرنده‌های حسی هنرمندان، نسبت به دیگر اقشار جامعه از حساسیت بالاتری برخوردار است و ناملایمات موجود با شدت بیشتری موجب رنجش‌شان می‌شود. ازسوی‌دیگر به‌دلیل جایگاه‌شان، صدای‌شان بلندتر از دیگران به گوش می‌رسد. بیان این رنج‌ها از زبان هنرمندان ممکن است منجر به ایجاد سوءتفاهم‌هایی شود که برطرف‌کردن آن ازجمله وظایف نهادهای صنفی است و خانه موسیقی نیز طبق وظیفه ذاتی‌اش، بدون قضاوت‌گری، همواره این‌گونه عمل کرده است.» نوربخش با بیان این‌که وظیفه نهاد صنفی نه قضاوت‌گری که تاکید بر عدم سوء‌نیت هنرمندان ازجمله اعضایش است، ادامه داد: «این افراد ممکن است گاهی‌اوقات واکنش‌هایی نشان دهند که منجر به ایجاد سوءتفاهم‌هایی شود، اما بدون شک سوء‌نیتی ندارند و صرف در حال بیان دردودلی، شکواییه‌ای یا اعتراضی به زبان خود هستند. اعتراضی که ممکن است گاهی با زبانی تندتر و گاهی ملایم‌تر بیان شود و وظیفه ما، چنان‌چه از سال گذشته تاکنون نیز به آن عمل کرده‌ایم، گفت‌وگو با مسئولان مربوطه ازجمله قضات محترم برای رفع این سوءتفاهم‌هاست و این کاری نیست که تنها توسط شخص من و خانه موسیقی انجام شده باشد؛ هنرمندان شناخته‌شده بسیاری در این مسیر همراهی‌مان کرده‌اند. این‌ گفت‌وگو‌ها در بسیاری از موارد منتج به نتیجه شده و در روندی امیدوارکننده شاهد ایجاد تغییر در احکام و عفو دوستان بوده‌ایم. تغییری که امیدواریم در وضعیت سامان یاسین، هنرمند ترانه‌سرا، آهنگساز و خواننده سبک رپ نیز ایجاد شود.»

نهادهای صنفی در نقش صلیب‌سرخ

نهادهای صنفی به‌عنوان حلقه واسط میان نهاد قدرت و بدنه جامعه، می‌توانند در نقش مترجمان دوسوی این حلقه برای یکدیگر عمل کنند. این نکته‌ای بود که مهدی کوهیان، فعال امور حقوقی هنرمندان در گفت‌وگو با «هم‌میهن» به آن اشاره کرد و افزود: «نقش نهادهای صنفی در اتفاقات سال گذشته به این صورت بود که کوشیدند در نشست‌هایی با مسئولان و هنرمندان معترض، به ادبیاتی مشترک دست یابند. به‌بیان‌دیگر مردم و هنرمندان به‌عنوان بخشی از جامعه باید از امکان اعتراض نسبت به آن‌چه نادرست می‌یابند، برخوردار باشند و نهاد قدرت نیز می‌بایست از توانایی شنیدن این اعتراضات برخوردار باشد؛ هرچند ممکن است بخشی از آن یا به نظرش منطقی نیاید یا اساساً عملیاتی‌کردن آن‌ در توانش نگنجد، اما درمجموع نکته مورد اشاره آن است که ترجمان گفت‌وگوی دو سوی این ماجرا، مردم و نهاد قدرت برای یکدیگر، توسط نهاد صنفی انجام می‌شود.» کوهیان با بیان این‌که معتقد است در این‌گونه مناقشات، نهاد صنفی ملزم به بی‌طرفی و ایفای نقش خود مشابه نقشی که «صلیب‌سرخ» یا «هلال‌احمر» ایفا می‌کنند، است ادامه داد: «این نهاد در مناقشات پیش‌آمده برای برقراری آتش‌بس و انتقال نظرات دو سوی ماجرا به یکدیگر و ایجاد فضای گفت‌وگو می‌کوشد. اتفاقی که معتقدم در مورد اخیر -آزادی توماج صالحی به‌قید وثیقه- رخ داد و نمونه آن صحبت‌های ارزشمند و موثر حمیدرضا نوربخش در جلسات متعدد با حضور مسئولان درخصوص موسیقی رپ اعتراضی، جایگاه‌ آن در جهان، ارزش‌های موسیقایی‌اش و پایگاه اجتماعی هنرمندان آن بود. به‌عقیده من مسلماً این توضیحات برای کسانی که آن را می‌شنیدند، تازگی داشت و آموزنده بود چراکه برای شخص من به‌عنوان یکی از اهالی فرهنگ و هنر نیز به همین‌گونه بود و ما نیازمند تکثیر چنین افرادی هستیم؛ افرادی که از توانایی اقناع شنونده برخوردار باشند و به ترجمه صحبت‌های دو سوی ماجرا برای
یکدیگر بپردازند.»