سوریه صحنه جدید بازیگری اعراب خلیج فارس

در شش سال گذشته، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس عادی‌سازی روابط با رژیم بشار اسد در سوریه را آغاز کرده بودند و حتی چندین سفارت خود را در دمشق که پس از شروع جنگ داخلی در سال 2011 بسته شده بود، بازگشایی کردند. دلیل بازگشایی سفارتخانه‌ها هزینه‌های استراتژیک متصور برای منزوی نگه داشتن اسد در زمانی که به نظر می‌رسید قدرت را تثبیت کرده بود اعلام شد. 

کشورهای حاشیه خلیج‌فارس علناً ​​تنش‌های منطقه‌ای و نقش فزاینده کشورهای غیرعربی در سوریه را به‌عنوان دلایل عادی‌سازی ذکر کردند. به گفته رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا، عربستان سعودی آخرین کشوری بود که سفارت خود را در دمشق در سپتامبر 2024 بازگشایی کرد؛ این اقدام پس از اقدامات مشابه امارات متحده عربی و بحرین در دسامبر 2018، ظاهراً با هدف «کاهش نفوذ ایران» در سوریه انجام شد.

در مقابل، قطر موضعی شدیداً انتقادی در قبال رژیم اسد داشت و از عادی‌سازی روابط خودداری کرد. اسد سال گذشته با شرکت در نشستی در عربستان سعودی به اتحادیه عرب بازگشت و حتی گزارش شده است که امارات متحده عربی به ایالات متحده در مذاکرات با هدف تضمین کاهش تحریم‌های ایالات متحده در ازای محدود کردن اسد از قاچاق تسلیحات ایران از طریق سوریه پیوست.

با فرار اسد به مسکو پس از سقوط خیره‌کننده و سریع رژیم در این ماه، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که از اسد حمایت کرده بودند اکنون دست خالی مانده‌اند اما چرخش وقایع به این کشورها، که به ندرت به عنوان یک بلوک عمل می‌کنند، فرصتی بی‌نظیر برای پیوستن به نیروها و اعمال نفوذ قابل توجه - اعم از سیاسی و مالی - بر آینده سوریه و در عین حال انطباق با اهمیت روزافزون ترکیه در این کشور فراهم می‌کند.

پیشنهادات دوستانه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس

اندکی پس از سقوط اسد در 8 دسامبر، عربستان سعودی، امارات، بحرین و عمان فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در دمشق از سر گرفتند و به نوبه خود مورد استقبال اداره امور سیاسی دولت جدید سوریه قرار گرفتند. هیئت تحریرالشام در بیانیه‌ای در 12 دسامبر از این کشورها قدردانی کرد. این بیانیه پس از دیدارهای رهبری جدید با سفرای این کشورها و همچنین مقامات قطری صورت گرفت. همچنین در 12 دسامبر، بحرین - که امسال ریاست اتحادیه عرب را بر عهده داشت - حمایت خود را از انتقال قدرت در سوریه با ارسال نامه‌ای به رهبری جدید سوریه ابراز کرد. در 14 دسامبر، کمیته تماس وزرای عرب در مورد سوریه (شامل دیپلمات‌های عرب، غربی و ترک) حمایت اعراب از انتقال قدرت سیاسی در سوریه تحت نظر مقامات دولت موقت را مورد تاکید قرار دادند. 

در همین حال، عربستان سعودی «قوی‌ترین حمایت» را از مردم سوریه پس از سقوط دولت اسد ابراز کرده و از اقدامات رهبری جدید در دمشق برای محافظت از اقلیت‌های سوریه و ارتقای ثبات در این کشور قدردانی کرده است. در بحبوحه انتشار گزارش‌ها مبنی بر آغاز عرضه نفت عربستان سعودی به دمشق، یک هیئت سعودی به ریاست مشاوری از دربار سلطنتی عربستان در 22 دسامبر با رهبر جدید سوریه دیدار کرد. این دیدار یک شاخص قابل توجه مبنی بر جدی بودن عربستان سعودی در همکاری با دوره انتقالی سوریه است.

به نظر می‌رسد پادشاهی عربستان در بالاترین سطح با ترکیه به‌عنوان تاثیرگذارترین بازیگر خارجی در سوریه و کشوری که به سرعت در منطقه در حال پیشرفت است، همکاری می‌کند. امارات متحده عربی که روند عادی‌سازی را با حکومت اسد در خلیج‌فارس آغاز کرد اما آخرین کشور حاشیه خلیج‌فارس بود که به طور علنی به تعامل مثبت با دولت جدید سوریه اشاره کرد. این ابراز علاقه در تماس تلفنی بین وزرای خارجه دو طرف در تاریخ 23 نمود یافت.  باید دید که آیا ابو‌ظبی، با احتیاط به حمایت کامل و علنی از دولت جدید دمشق از طریق ارسال کمک‌های بشردوستانه یا مالی به این کشور در هفته‌های آینده، ادامه خواهد داد یا خیر. قطر به عنوان همسایه امارات، پیشتر اقداماتش در این زمینه را آغاز کرده است.

در 14 دسامبر، انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات، نسبت به ادبیات رهبری جدید سوریه درباره ایجاد وحدت ابراز خوش‌بینی کرد. قرقاش همچنین قویاً بر نیاز به حفظ جانب احتیاط درباره سوریه با توجه به پیوندهای رهبری جدید این کشور با جناح‌های اسلام‌گرا تأکید کرد. او همچنین در یک پست در شبکه ایکس نوشت که کمیته تماس وزرای عرب در نشست سوریه «منعکس‌کننده رویکرد مثبت عربی برای حمایت از برادران‌مان در مسیر انتقال قدرت سیاسی و صلح‌آمیز» در سوریه است. این مواضع که در سراسر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس طنین‌انداز است در کنار مواجه شدن این با واقعیتی جدید در سوریه نشان می‌دهد که احتمالاً تصمیم گرفته‌اند در قبال سوریه جدید رفتاری عملگرایانه در پیش بگیرند. 

افزایش نفوذ ترکیه

ترکیه به عنوان کشوری که قوی‌ترین رابطه را با رهبری جدید سوریه دارد، با توجه به نقش فزاینده‌اش در خاورمیانه و شمال آفریقا، احتمالاً اهرم فشار زیادی بر آینده سوریه و حتی منطقه خواهد داشت. دستاوردهای ترکیه در سوریه جایگاه این کشور را در مقابل ایران در حوزه‌های دیگری مانند قفقاز جنوبی تقویت می‌کند. در قفقاز ترکیه با آذربایجان همکاری نزدیک دارد درحالی‌که ایران روابط نزدیکی با ارمنستان دارد.

با این حال، آنکارا نمی‌تواند به تنهایی نقش بازسازی و دولت‌سازی در سوریه را بر عهده بگیرد. همکاری با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس می‌تواند مشروعیت و منابع مالی ضروری را برای تلاش‌های بازسازی سوریه به ارمغان بیاورد. در میان کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، قطر احتمالاً بیشترین نفوذ را بر رهبری جدید در دمشق خواهد داشت، زیرا نقشی محوری در تسهیل مذاکرات بین وزرای خارجه کشورهای عربی، ترکیه، روسیه و ایران در جریان نشست دوحه ایفا کرد. در این نشست بود که در نهایت سرنوشت اسد تعیین شد. قابل ذکر است که قطر تنها کشوری در حاشیه خلیج فارس بود که میزبان ائتلاف ملی سوریه بود و آن را به عنوان تنها نماینده قانونی سوریه به رسمیت شناخت.

فرصت دولت ترامپ

سقوط اسد نشان‌دهنده یک شکست برای ایران است و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از این فرصت به عنوان فرصتی بی‌نظیر برای تقویت نقش اعراب در آینده سوریه استفاده خواهند کرد. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با تحت فشار قرار دادن و هدایت رهبری جدید در سوریه برای تشکیل یک دولت فراگیر، می‌توانند از منافع خود محافظت کنند و در عین حال خطرات بی‌ثباتی مجدد را که کل منطقه را تهدید می‌کند به حداقل برسانند.

دولت ترامپ نیز نقش کلیدی ایفا خواهد کرد. از آنجایی که دولت جدید سوریه با وظیفه دلهره‌آور و پرهزینه بازسازی مواجه است، حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی برای اطمینان از عدم شکست مجدد سوریه و بی‌ثبات کردن منطقه ضروری خواهد بود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا باید در کنار ترکیه و کشورهای عربی خلیج‌فارس در تجمیع بودجه مورد نیاز برای بازسازی و موفقیت حکومت انتقالی سوریه نقش ایفا کند. این اقدام ضربه راهبردی بزرگی به حضور ایران در سوریه وارد می‌کند. چنین کمک‌هایی در صورتی که با شرایطی واضح و روشن هراه شوند و ثبات و یک روند سیاسی فراگیر را تضمین کنند، می‌توانند وضعیت سوریه را به صورت قابل توجهی بهبود ببخشند.  

سقوط رژیم اسد پیامدهای عمیقی برای منطقه در سال‌های آینده خواهد داشت. ایالات متحده و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دارای اهرم‌های جدیدی – هم مالی و هم دیپلماتیک – برای شکل دادن به این پیامدها هستند. هر دولت جدیدی در دمشق به احتمال زیاد مشتاق خواهد بود تا در اولین فرصت ممکن موافقت واشنگتن را برای کسب مشروعیت بین‌المللی خود جلب کند. این روند به ایالات متحده و متحدانش در خلیج فارس این فرصت را می‌دهد تا تأثیر مثبتی بر روند سیاسی جدید در سوریه داشته باشند و در صورت انحراف سوریه از مسیر، هرگونه تغییر لازم را به رهبری جدید سوریه تحمیل کنند.